محوطه تخت سلیمان در سال ۱۳۱۶ تحت شماره ۳۰۸ به ثبت آثار تاریخی کشور رسید.

عمده فعالیت‌های انجام گرفته در این محوطه از سال ۱۳۳۷ با حضور محققان خارجی انجام گرفت. ازجمله اینکه هیات مشترک کاوش‌های باستانشناسی ایران و آلمان به مدت ۲۰ سال در این محوطه به تحقیق و کاوش پرداختند. در سال ۱۳۷۲ تخت سلیمان جزء ۱۰ پروژه سازمان میراث فرهنگی قرار گرفت و همزمان با این اتفاق پایگاه شکل دائمی به خود گرفت و با استقرار مدیر و کارشناسان، فعالیت‌های پژوهش، حفاظت و مرمت و ایجاد زیر ساخت‌های گردشگری آغاز شد. در سال ۱۳۸۲ با قرار گرفتن این محوطه و ۶ محوطه دیگر در فهرست میراث جهانی فعالیت پایگاه صورت جدی‌تر به خود گرفت، با این وجود مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان ازجمله میراث جهانی ایران است که طی سال‌های گذشته با تغییرات دائمی مدیر پایگاه روبه‌رو بود، چنانکه شش ماه نخست سال ۹۸ یک مدیر و در شش ماه دوم سال مدیری دیگر بر فعالیت‌های این پایگاه نظارت داشت.

مظفر عباس‌زاده (مدیر پیشین مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان) با اشاره به بارندگی‌های شدیدی که در نوروز سال ۹۸ در سطح کشور شاهد بودیم درخصوص فعالیت‌هایی که در زمان مدیریت او در مجموعه میراث جهانی انجام شده است، گفت: با تمهیداتی که در نظر گرفته شده بود، بر اثر بارش‌های بهاری مشکلی برای مجموعه پیش نیامد. در این راستا انجام کارهای گذشته اعم از ساماندهی و اصلاح مسیر دسترسی را در برنامه قرار دادیم که برخی از این پروژه‌ها به دلیل کمبود منابع ناقص ماند.

او ادامه داد: به دلیل وضعیت اقتصادی کشور عملا برخی کارهای بسیار ضروری در سایت‌های میراث‌فرهنگی انجام می‌شود و عموما پروژه‌های جدید و کاوش‌های جدید صورت نمی‌گیرد. کارها صرفا در حد حفاظت و انجام مرمت‌های اضطراری صورت می‌گیرد. این درحالی است که حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد مجموعه جهانی تخت سلیمان کاوش شده است و سایر بخش‌ها کاوش نشده‌اند. حتا اینگونه احساس می‌شود که نیاز است تا بازنگری درخصوص کاوش‌هایی که در گذشته انجام شده صورت گیرد چنانکه در دهه ۸۰ که فصل‌ جدید کاوش‌ها آغاز شد شاهد کشف آثار بسیار باارزش در بخش شمالی مجموعه بودیم. در این کاوش‌ها، مهرهای گلی بسیار نادر که وضعیت اداری، سیاسی و مذهبی دوره ساسانی را مشخص می‌کرد بدست آمد.

عباس زاده با اشاره به آنکه بعدها در سال ۹۶ نیز کاوش‌هایی در ضلع جنوبی صحن انجام شد، گفت: چندی پیش طی تفاهم‌نامه‌ای که بین سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و دانشگاه درسدن آلمان به امضاء رسید، کارهای مطالعاتی مرمت و حفاظت بنای ایوان خسرو مجموعه میراث فرهنگی و گردشگری تخت سلیمان تکاب با حضور گروه آلمانی آغاز شد. با توجه به آنکه قرارداد هیات آلمانی تمام شده، نتوانستیم قرارداد را برای ادامه مرمت و ساماندهی ایوان غربی تمدید کنیم و هنوز تامین اعتبار نشده است. در این میان هنوز داربست‌ها به دور ایوان پابرجاست.

برگزاری جشنواره برای معرفی

امیر مطلوبی (مدیر مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان) با اشاره به آنکه مهم‌ترین فعالیتی که این مجموعه طی ۶ ماه دوم سال ۹۸ انجام داده است، گفت: در آذر ماه موفق شدیم جشنواره منطقه‌ای تخت سلیمان را با حضور استان‌های گیلان، آذربایجان‌شرقی، غربی، زنجان و اردبیل برگزار کنیم. باتوجه به آنکه در منطقه با شرایط خاص آب و هوا روبه رو هستیم می‌توان گفت تقریبا از آبان ماه فعالیت عمرانی انجام نمی‌شود اما حفاظت‌های اضطراری، برف روبی و بازگشایی مسیرها انجام می‌شود. ضمن آنکه در بهمن‌ماه نیز یک جشنواره یک روزه زمستانی برگزار کردیم.

به گفته مطلوبی،‌ در حال حاضر کارگاه‌های حفاظتی در بخش‌هایی مانند آتشکده، معبد آناهیتا و رواق‌های ایلخانی که در اولویت بخش مرمت قرار دارند، فعال هستند و پایش دائمی محوطه انجام می‌شود. داربست‌ها نیز همچنان در اطراف بناها و سازه‌هایی مانند ایوان خسرو که احتمال ریزش آن وجود دارد پابرجا باقی خواهند ماند. حفاظت از ایوان خسرو نیز توسط مرمتگران آلمانی انجام شده است. در این میان حدود ۱۰ درصد بناهای مجموعه تخت سلیمان در میان داربست‌ها هستند. کاوش در دریاچه به دلیل عمق زیاد آن امکان‌پذیر نیست.

او با اشاره به آنکه برای سال ۹۹ برنامه‌های ساماندهی و پیگردی در نظر گرفته‌اند در این خصوص گفت: رواق‌های شرقی دریاچه که آثاری از دوره ایلخانی است را مدنظر داریم تا خواناسازی انجام شود.

میراثی جهانی اما ناشناخته

مطلوبی با تاکید برآنکه یکی از مشکلات میراث جهانی تخت سلیمان عدم معرفی جامع در میان گردشگران داخلی و خارجی است، اظهار کرد: به منظور معرفی هرچه بهتر و بیشتر این مجموعه میراث جهانی درصدد ساخت فیلم‌های معرفی برآمده‌ایم. ضمن آنکه زیرساخت‌های گردشگری شهرستان نیز ضعیف است و راه‌های دسترسی به مجموعه نیز با مشکل روبه روست. البته اکنون به دلیل شیوع ویروس کرونا، بازدیدکننده نداریم و بازدید مجازی را فعال کرده‌ایم.

مدیر مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان تصریح کرد: در سال ۹۹ نیز اداره روند قبلی را شاهد خواهیم بود ولی بیشتر درخصوص معرفی مجموعه متمرکز خواهیم شد و زیرساخت‌های گردشگری را بیشتر مورد توجه قرار می‌دهیم. از راه‌های دسترسی و ارتباطی گرفته تا تابلوهای راهنما را اصلاح و درست خواهیم کرد؛ چراکه معتقد هستیم مجموعه تخت سلیمان با وجود آنکه ازجمله میراث جهانی ایران است اما نه تنها در میان گردشگران خارجی ناشناخته مانده بلکه گردشگران داخلی نیز شناخت کاملی از این میراث و جاذبه ندارند.

به گفته مطلوبی در سال ۹۸، مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان میزان ۶۰ هزار گردشگر داخلی و ۵ هزار گردشگر خارجی بود که در مقایسه با سایر مجموعه‌های میراث جهانی بسیار اندک است و قطعا نیاز به توسعه و معرفی بیشتر را گوشزد می‌کند.