55 آنلاین-شاخص کُل بورس اوراق بهادار تهران که سهام چند صد شرکت ایرانی در آن خرید و فروش می شود، در چند ماهه اول سال رشدی بیش از 300 درصدی را تجربه کرد. در زمان اوج شاخص کُل به بالای دو میلیون وارد رسید و قیمت سهم های مختلف نسبت به سال گذشته چند صد درصد افزایش پیدا کرد.
بعد از جهش بی سابقه شاخص کُل، ریزش شاخص و بورس از اواسط مرداد 1399 شروع شد و در حال حاضر، تقریباً نیمی از جهش آن در سال 1399 از بین رفته و سهامدارانی که با تاخیر وارد بورس شدند، در زیان هستند.
در گفت و گوی «55 آنلاین» با محمدرضا ژیلایی ـ کارشناس بورس ـ تحولات نزدیک به یک ساله بورس تهران و چشم انداز کوتاه مدت آن در آینده تحلیل شده است. او از جمله کارشناسانی است که اعتقاد به ریزش سنگین بورس در روزهای آتی ندارد.
*****
*بورس تهران تحولات زیادی را در سال 1399 سپری کرد و شاخص کُل بورس به کمتر از یک میلیون و 200 هزار واحد رسیده است. با توجه به این که در روزهای پایانی 1399 هستیم، از نظر شما بورس در این سالی که گذشت چه وضعیتی را تجربه کرد و چه تحلیلی از تحولات بورس در سال 1399 دارید؟
-بورس ما یک سال استثنایی را تجربه کرد و به نظر نمی آید با مولفه هایی که وجود داشت این تجربه در سال 1399 تکرار شود. چرا که ما الان، چشم اندازی راجع به آینده اقتصادی و آینده سیاسی کشور داریم. در حالی که در ابتدای امسال، شیوع ویروس کرونا اتفاق افتاده بود و مشاغل مختلف به خاطر تعطیل شدن، تحت تاثیر قرار گرفتند.
بر این اساس دولت و بانک مرکزی بود به دنبال سیاست های پولی انبساطی رفتند و می خواستند انبساط مالی در کشور ایجاد کنند یعنی سراغ وام دهی و حمایت از مشاغل مختلف رفتند. این کار باعث شد نقدینگی ما به صورت فزاینده رشد کند.
در آن مقطع، یک پول عجیب و غریبی وارد بازار شد. حتی قبل ازشیوع کرونا، دولت به اندازه کافی، کسری بودجه داشت و وقتی به خاطر شیوع کرونا، کسری بودجه شدیدتر شد، دولت تصمیم گرفت دارایی های خودش را در بازار سرمایه بفروشد و یک مقدار کسری بودجه را برطرف کند. به همین دلیل، مقامات دولتی یک مقدار تبلیغ کردند که مردم به سمت بورس بیایند.
از اول سال تا 19 مرداد 1399 که قله شاخص بود و شاخص کُل به حدود دو میلیون و 80 هزار واحد رسید، چیزی حدود 120 هزار میلیارد تومان نقدینگی افراد حقیقی وارد بورس شد.
در آن مقطع زمانی، به خاطر این حجم پول وارد بازار شده بود، شاخص بورس رشد بزرگی را تجربه کرد و خیلی از سهم ها، به صورت شدیدی، رشد را تجربه کردند تا این که به روزهایی رسیدیم که سهام صندوق پالایشی یکم می خواست عرضه شود. تقریباً می شود گفت ماشه ریزش بازار در جایی چکانده شد که معاون سازمان خصوصی سازی اعلام کرد سهام صندوق پالایشی یکم، عرضه نمی شود.
از همان زمان، بورس تهران ریزشی شد. بانک مرکزی هم یک مقدار انضباط پولی را در دستور کار قرار داده بود تا حجم نقدینگی، رشد زیادی نداشته باشد. در آن حالت، ترمز بورس کشیده شد.
در انتهای سال 1398 شاخص کل بورس، در محدوده بالاتر از 500 هزار واحد بسته شد و الان که شاخص کل در محدوده یک میلیون و 200 هزار واحد قرار دارد، می توان گفت که شاخص کُل بورس، بیش از دو برابر سال قبل، رشد داشته است.
*در مجموع شاخص کُل بورس 133 درصد رشد داشته است. در زمانی که شاخص در اوج بود بیش از 300 درصد نسبت به آخر سال 1398 رشد کرده بود ولی الان حدود 170 درصد رشد شاخص بورس از بین رفته است.
-از روز 19 مرداد 1399 تا اواخر بهمن 1399 که ما حساب کردیم چیزی حدود 60 هزار میلیارد تومان، نقدینگی از بورس خارج شده. الان نرخ دلار آزاد حدود 25 هزار تومان است ولی در اواخر سال 1398 نرخ دلار حدود 15 تا 16 هزار تومان بود یعنی دلار کمتر از بورس رشد کرده است.
از طرفی، میانگین قیمت مسکن، کمتر از بورس رشد داشته است. کسانی که اول فروردین سال 1399 سهامدار بوده اند به طور متوسط تمام بازارهای آلترناتیو را پشت سر گذاشته و بیش از همه سود کرده اند ولی در بورس، شرایط زجر آوری ایجاد شده.
علت این وضع هم، سیاستگذاری های اشتباه است و این که هر روز یک مصوبه برای بازار وضع می کنند. مقدار پولی هم که دولت از طریق فروش سهام شرکت های دولتی، از بورس بیرون کشید، یک مقدار بازار را اذیت کرد. در مجموع می توانم بگویم که سال 1399، سال خوبی برای بورس بود.
*از نظر شما کسانی که در روزها و هفته های اول امسال، به بورس وارد شدند در نهایت سود کرده اند ولی در ماه های بعد، ورود به بورس ریسک زیادی داشته است؟
-بله؛ همین طور است. در مورد نحوه محاسبه شاخص کُل بورس، همیشه نکاتی مطرح است ولی در مورد کسانی که در اواخر سال 1398 یا اوایل سال 1399 وارد بورس شدند و یک سبد متعارف از سهام انتخاب کرده باشند، من فکر نمی کنم در اصل پول خودشان در ضرر باشند یعنی این افراد، ضرر نکرده اند.
*دولت، سهام صندوق دارا یکم را در اردیبهشت 1399 با قیمت 2 میلیون تومان به فروش رساند و در روز شنبه، ارزش روز آن دو میلیون و 757 هزار تومان شد. سهام شرکت های پالایشی هم که در شهریور امسال با قیمت 5 میلیون تومان عرضه شد، ارزش روز آن به چهار میلیون و 99 هزار تومان رسید.
از طرفی می دانیم که ارزش سهام دارا یکم از 2 میلیون تومان تا شش میلیون و 700 هزار تومان بالا رفت. با در نظر گرفتن این ریزش شدید 4 میلیون تومانی سهام دارا یکم نسبت به زمان اوج قیمت آن، فکر می کنید این ریزش قیمت، ادامه دارد یا نه؟
-بعد از این که سهام صندوق دارا یکم عرضه شد، بازار رشد کرد و ارزش دارا یکم به عددهای بالایی رسید. حدود 44 درصد پرتفوی دارا یکم، سهام بانک ملت است و الان ارزش کُل سهام بانک ملت 76 هزار میلیارد تومان است. البته ارزش آن تا حدود 113 هزار میلیارد تومان هم بالا رفته بود و الان اینقدر ریزش کرده است.
ما اگر نتوانیم بگوییم عمده سهم های بازار، ارزان هستند ولی می توانیم بگوییم که حداقل، به قیمت هستند و حتی قیمت بسیاری از آنها، کمتر از ارزش واقعی هستند. چنین نظری بر اساس مفروضات واقعی است و نه مفروضات عجیب و غیر واقعی. برای مثال، برخی می گویند نرخ دلار به 15 هزار تومان می رسد.
در حالی که هم شما می دانید و هم من می دانم که نرخ دلار 15 هزار تومانی با شرایط اقتصادی و واقعیت های اقتصادی ما، انطباق ندارد. اگر این مفروضات غیر واقعی را در نظر نگیریم، خیلی از سهم های شرکت های بورسی، در محدوده ارزندگی و خرید قرار دارند.
سهام دارا یکم، شامل سهام بانک تجارت، بانک ملت، بانک صادرات، بیمه البرز و بیمه اتکایی امین است. در حال حاضر این نوع سهم ها، در همین شرایط ارزندگی هستند و کسانی که بر مبنای تحلیل های بنیادی، سهام می خرند، سهام دارا یسکم را مورد توجه قرار داده اند.
*سهام دارا یکم در اردیبهشت امسال عرضه شد. ایا می شود گفت سهامداران دارا یکم، در زمان خوبی این سهام را خریدند ولی در شهریور که سهام شرکت های پالایشی عرضه شد، موقع مناسبی برای خرید نبود؟
-بله؛ یک نکته دیگر به غیر از زمان بندی، این است که سهام پالایشی با قیمت بالایی توسط دولت فروخته شد. در تاریخ های اردیبهشت و شهریور که سهام دارا یکم و پالایشی یکم عرضه شد، شاخص بورس در نقاط متفاوتی قرار داشت.
در دوره قبل از عرضه سهام پالایشی، این سهام خیلی رشد کرده بودند. بعد از فروش این سهام، قیمت های آنها به طور عجیبی ریزش کردند. به نظرم، دولت سهام صندوق پالایشی یکم را به مردم گران فروخت ولی سهام دارا یکم، در مجموع خرید مناسبی بود.
البته من اعتقاد دارم که هر دوی این صندوق ها به سود خواهند رسید و مردم از خرید سهام هر دو صندوق سود خواهند کرد. هر چند که سهام دارا یکم، خیلی جذاب تر و به قیمت تر بود و در زمان مناسب تری عرضه شد.
*در وضعیت فعلی، قیمت برخی اقلام و کالاها در سطح بین المللی بالا رفته و مواد و کامودیتی ها افزایش قیمت داشته اند. این افزایش قیمت در سطح جهانی نمی تواند بر بورس ایران تاثیر بگذارد؟
-در بلند مدت و در زمانی که شرایط بورس، متعادل است، همه این موارد تاثیر می گذارد. برای مثال، اگر در سطح جهانی یک مقدار قیمت متانول تغییر کند، ما تاثیر این افزایش را در معاملات متانول سازهای بورسی ایران می بینیم. همین طور اگر قیمت مس در سطح جهانی تغییر کند، ما تاثیر آن را در قیمت سهام شرکت های مسی بورس ایران می بینیم ولی الان بورس ما درگیر شرایط هیجانی است.
من فکر می کنم اینقدر تعداد آیتم هایی که سرمایه گذاران رصد می کنند بالا رفته که واقعاً باید اتفاق خاص و عجیب و غریبی رخ بدهد. برای مثال، در روزهای اخیر، قیمت اتیلن در سطح جهانی 20 درصد رشد کرد، پروپیلن 15 درصد رشد کرد و پروپلی پیلن 17 درصد رشد کرد.
قیمت این مواد، رشد کردند ولی ما نمود آن را در بازار نمی بینیم. به این علت که هنوز بازار به دنبال کشف قیمت دلار است. ما وقتی می خواهیم ارزندگی یک سهم را بررسی کنیم، باید بگوییم با چه دلاری این سهم را ارزشگذاری کرده ایم.
وقتی که شما نرخ دلار را 15 هزار تومان یا 18 هزار تومان در نظر بگیریم، خیلی ازسهم ها، با این نرخ های دلار، گران هستند. من فکر می کنم بعد از یک مدت، نرخ دلار برای بازار، تثبیت می شود و خیالش راحت می شود. نرخ دلار در ارزان ترین سناریو به 20 تا 22 هزار تومان می رسد و به نظرم بازار، این شرایط هیجانی را از مردم پس خواهد گرفت و رشد متعارفی خواهد کرد.
*بعد از این که دولت بایدن در آمریکا تشکیل شد امیدواری هایی نسبت به رفع تحریم ها علیه ایران وجود داشت ولی عملاً این اتفاق به سرعت رخ نداد و قیمت ارز بعد از کاهش هایی که داشت، دوباره افزایش پیدا کرد.
همزمان در روزهای گذشته، تغییر دامنه نوسان بورس به تصویب شورای عالی بورس رسید. به نظر شما، افزایشی که در شاخص کُل در روزهای گذشته داشتیم ناشی از افزایش دلار بود یا تغییر دامنه نوسان قیمت؟
-عملاً بازار، نرخ دلار را باور نمی کند و حداقل، بازار بورس این طور است. خود بازیگران بازار دلار، برخی مولفه ها دارند و احتمالاً برخی آیتم های سیاسی در تعیین نرخ دلار در این روزها و در کشور ما دخیل باشند. مهم این چیزی است که در بورس به آن باور دارند. من فکر می کنم بورس ما، دلار 25 هزار تومانی فعلی را قبول ندارد و منتظر ریزش بازار است.
یک اتفاق افزایشی هم که افتاد این بود که در آن زمان دامنه نوسان قیمت را نامتقارن کردند. این تغییر دامنه نوسان، یک شوک وارد کرد و شوک آن، دو روز بیش تر طول نکشید. بعد از دو روز، سهم ها در صف فروش قرار گرفتند.
تنها اتفاقی که هفته قبل در بازار رخ داد این بود که یک بار، حقوقی ها تصمیم گرفتند صف فروش ها را جمع کنند و البته صف فروش ها جمع شد. در مجموع نقدینگی خوبی باید به بازار وارد شود که بازار را برگرداند ولی فکر نمی کنم این اتفاق رخ بدهد.
*به طور همزمان قیمت ارزهای دیجیتال و رمز ارزها در سطح جهانی افزایش پیدا کرد و از جمله قیمت بیت کوین به بالای 50 هزار دلار رفت و به 58 هزار دلار رسید. با توجه به این که جنابعالی، بازارهای مختلف را رصد می کنید، آیا نقدینگی به سمت ارزهای دیجیتال رفت و کمتر مایل هست به سمت بورس تهران بیاید؟
-اطلاعات دقیق و معتبری در این زمینه وجود ندارد که چقدر نقدینگی به آن طرف منتقل شده ولی قطعاً نقدینگی منتقل شده و مقدار قابل توجهی هم منتقل شده. برای مثال، یکی از دوستان ما می گفت یکی از صرافی هایی که در کار بیت کوین است، تراکنش آن در یک روز 1000 میلیارد تومان بوده است.
با یان حال، آمار رسمی و قابل اتکایی وجود ندارد و نمی شود در مورد ابعاد این انتقال نقدینگی به سمت رمز ارزها، صحبت کرد.
*به هر حال سهامداران خُرد بورس به نوعی منتظرند که ببینند آینده بورس چه می شود و بعضی هم انتظار دارند قیمت سهام افزایش پیدا کند و پول خودشان را از بازار بیرون ببرند. با توجه به بی اعتمادی سهامداران خُرد بورس تهران، آیا شما هم چنین باوری دارید که سهامداران خُرد منتظر هستند قیمت سهام بالا برود و سرمایه خودشان را از بورس خارج کنند؟
-افرادی که در بازار هستند با هدف های مختلفی سهامدار شده اند. عده قابل توجهی از آنها، دقیقاً همین طور فکر می کنند. مخصوصاً کسانی که در اواخر فصل بهار وارد بورس شدند این طور فکر می کنند یا کسانی که اصل پول آنها در ضرر است، الان به این فکر می کنند که اصل پول خودشان را به دست بیاورند و از بورس خارج شوند.
خیلی از کسانی که در صف های فروش، سهم خودشان را می فروشند با توجه به این که حداقل بخشی از آنها آلترناتیو مناسب تری برای سرمایه گذاری نمی بینند، همان مانده کارگزاری های آنها افزایش پیدا می کند. در حال حاضر، بازار مسکن نیز، حداقل صعودی نیست.
با توجه به این که انتظارات ریزش دلار وجود دارد، خودرو هم خریدار نخواهد داشت. بنابراین، برخی منتظرند بازار ریزش کند و تکلیف بازار مشخص شود و بعد شروع به خرید سهام کنند. به خاطر این که یک مقدار اعتماد مردم به بورس کم شد، ممکن است برخی سهامداران، خیلی زود سهام خودشان را بفروشند و دیگر انتظار سود عجیب و غریب نداشته باشند یعنی با 20 درصد یا 30 درصد بالاتر، سهم خودشان را بفروشند و یک مقدار سود کنند.
*برخی کارشناسان گفته بودند اگر شاخص کُل بورس به زیر یک میلیون و 200 هزار واحد ریزش کند، سهم ها قفل می شوند و بازار فرسایشی می شود. جنابعالی فکر می کنید در سه هفته آخر سال 1399 وضعیت بورس چگونه خواهد شد؟
-با توجه به تغییر دامنه نوسان و وضعیتی که بورس دارد، به نظرم نمی آید شاخص کُل، در 14 روز کاری انتهای سال، نسبت به الان به طرز عجیبی پایین بیاید. شاخص بورس، ممکن است حداکثر 50 هزار واحد دیگر، ریزش کند.
با واقعیت هایی که الان در اقتصاد وجود دارد و حتی با فرض این که نرخ دلار، دو یا سه هزار تومان پایین تر بیاید، به نظرم در کف شاخص کُل قرار داریم. مگر این که یک اتفاق عجیبی رخ بدهد و نرخ دلار به زیر 20 هزار تومان برود. آن موقع می توان گفت برخی از سهم ها، گران هستند.
حداقل من می توانم بگویم تا انتهای سال، ریزش عجیبی را در بورس شاهد نخواهیم بود. احتمالاً شاخص کُل بورس، یک مقدار بالاتر از رقم فعلی، کار خودش را در سال 1399 تمام کند.
دیدگاه تان را بنویسید