صنعت دخانیات، با وجود نگاه‌های منفی به آن به‌دلیل آثار مخرب بر سلامت عمومی، همچنان یکی از سودآورترین صنایع جهان به‌شمار می‌رود. در ایران نیز این صنعت با رشد چشمگیر تولید داخلی، کاهش قاچاق و ورود سرمایه‌گذاران خارجی، به نقطه‌ای رسیده که نیمی از بازار آن در اختیار شرکت ژاپنی JTI قرار گرفته است؛ موضوعی که در کنار سقوط 62 درصدی تولید شرکت دخانیات ایران طی یک دهه، زنگ خطر جدی برای آینده این صنعت و نقش کمرنگ دولت در تنظیم‌گری بازار را به صدا درآورده است.
در ایران حجم مصرف سیگار از 53 میلیارد نخ در سال 1395 با رشد 35 درصدی به 71.7 میلیارد نخ در سال 1402 رسیده است. همچنین میزان تولید نیز از حدود 45 میلیارد نخ در سال 1395 با رشد 59 درصدی به 71.7 میلیارد نخ رسیده است.
نکته قابل تأمل در بازار سیگار ایران، کاهش چشمگیر قاچاق این محصول به تناسب افزایش تولید داخل بوده است، به‌طوری‌که به موازات افزایش تولید داخل، حجم قاچاق سیگار از 17 میلیارد نخ در سال 1397 به حدود صفر در سال‌های 1401 و 1402 رسیده است. البته نمی‌توان افزایش نرخ ارز و به دنبال آن افزایش قیمت سیگار خارجی در سال‌های اخیر را بی‌ارتباط با کاهش قاچاق این محصول دانست.
برآوردها حکایت از آن دارد که چیزی حدود 2 درصد از مصرف کشور به صورت قاچاق و از مبادی غیررسمی وارد کشور شده که نه‌تنها به درآمد دولت آسیب می‌زند، بلکه برای سلامت عمومی نیز تهدیدی جدی محسوب می‌شود، زیرا محصولات قاچاق ممکن است استانداردهای بهداشتی را رعایت نکنند.
اما این صنعت ویژگی دیگری نیز دارد. طی 10 سال اخیر درحالی تولید شرکت دولتی دخانیات ایران بیش از 62 درصد سقوط کرده که سهم شرکت‌های سرمایه‌گذاری خارجی ازجمله JTI و BAT به طور چشمگیری افزایش یافته است، به‌طوری‌که درحال حاضر نیمی از تولید سیگار ایران در اختیار شرکت جی‌تی‌آی پارسیان است. تولید 72 میلیارد نخ سیگار
براساس گزارش وزارت صمت، میزان تولید سالیانه سیگار در داخل کشور، 71 میلیارد و 700 میلیون نخ بود و رقمی کمتر از یک میلیارد نخ سیگار وارد شده است. این درحالی است که این رقم در سال 1402 حدود 68 میلیارد و 861 میلیون نخ بوده که چیزی حدود 5 درصد رشد داشته و کمتر از یک میلیارد نخ از خارج از کشور وارد شده است. در این میان میزان قاچاق سیگار بسیار ناچیزتر از آن است که فکر کنیم؛ چراکه کمتر از 500 میلیون نخ قاچاق شده است.
از طرف دیگر، بنا بر آمارهای مرکز پژوهش‌های مجلس، با احتساب مصرف تفننی سیگار و قلیان، تخمین زده می‌شود که حدود 20 تا 25 درصد افراد جامعه دخانیات مصرف می‌کنند که تقریباً برابر با متوسط منطقه است. طبق بررسی «فرهیختگان» از گزارش مرکز پژوهش های مجلس، چیزی حدود 25 درصد جمعیت ایران، معادل 20 میلیون نفر، مصرف‌کننده محصولات دخانی هستند. بازار مصرف این محصولات از میانه قرن گذشته به عنوان بازاری بزرگ شناخته می‌شود تا جایی که امروزه گردش مالی آن بالغ بر 70 هزار میلیارد تومان (معادل 2.5 میلیارد دلار) برآورد می‌شود.70 همت گردش مالی دخانیات در ایران
به گفته رئیس هیئت‌مدیره انجمن تولیدکنندگان، واردکنندگان و صادرکنندگان محصولات دخانی، در هشت‌ماهه نخست سال ۱۴۰۳ حدود ۵۳ میلیارد و ۱۷۴ میلیون نخ سیگار تولید شده که نسبت به ۴۵ میلیارد و ۹۹ میلیون نخ سال 1402، ۱۶ درصد رشد داشته است. پس با این احتساب احتمالا باید این رقم تا پایان سال 1403 به رقمی در حدود 79 میلیارد و 800 میلیون رسیده باشد. افزون بر این در سال ۱۴۰۲، تعداد واحدهای فعال تولید سیگار ۱۷ واحد بود که در سال 1403 به ۱۸ واحد افزایش یافته است.
مصرف دخانیات با وجود سوددهی بالا برای تولیدکنندگان و فروشندگان، همواره به عنوان یکی از چالش‌های اساسی خانوارها و دولت‌ها به حساب می‌آید. آمارهای سازمان جهانی بهداشت حاکی از آن است که چیزی حدود 14 درصد از جمعیت کشور سیگار مصرف می‌کنند، در حالی که برخی از آمارهای داخلی این عدد را حدود 12.3 درصد اعلام می‌کنند. طبق آمارها، سرانه مصرف روزانه هر نفر فرد سیگاری در ایران طی سال 1401 حدود 13 نخ بوده که این تعداد در سال 1403 به 16 نخ رسیده است.
سقوط 62 درصدی تولید شرکت دخانیات ایران
بررسی ها حاکی از آن است که در حال حاضر، به جز شرکت دخانیات ایران، 21 کارخانه سیگارسازی با برندهای متفاوت داخلی و خارجی، سالانه سیگار مورد نیاز کشور را به میزان 70تا80 میلیارد نخ تأمین می‌کنند.
صنعت دخانیات ایران در حال حاضر، صنعتی انحصاری است که در مجموع 3 شرکت بیش از 80 درصد سهم بازار را به خود اختصاص داده‌اند.
با توجه به اینکه در بازارهای انحصاری، امکان تحمیل قیمت به مصرف‌کننده وجود دارد، نقش تنظیم‌گری دولت در این صنعت پررنگ و با اهمیت می‌شود.
براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، سهم شرکت دخانیات ایران از کل بازار در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته و در برخی سال‌ها حتی به کمتر از 10 درصد رسیده است.
مثلا سهم شرکت ایرانی در سال 1401 تنها 8.4 درصد از کل سهام شرکت‌ها بود. این در حالی است که سهم این شرکت از بازار پیش از واگذاری (خصوصی‌سازی) در سال 1391 حدود 15 درصد بوده است.
براساس گزارش مالی شرکت دخانیات ایران در سال 1401 چیزی حدود 7.7 میلیارد نخ در این شرکت تولید شده که نسبت به سال 86 با 15.6 میلیارد نخ در سال86 بیش از 60 درصد کاهش یافته.
در سال 1393، یعنی یک سال پس از واگذاری شرکت دخانیات ایران، این شرکت حدود 15 درصد از سهم مصرف سیگار در کشور و تقریباً 50 درصد از تولید سیگار را در اختیار داشت. همچنین مصرف سیگار در کشور سالیانه حدود 60 میلیارد نخ بود که طبق آمار اعلام‌شده توسط مرکز برنامه‌ریزی و نظارت بر دخانیات کشور، حدود 9 میلیارد نخ آن توسط شرکت دخانیات ایران و حدود 11 میلیارد نخ از طریق سیگار خارجی معتبر با نشان تجاری اصلی در داخل کشور تولید می‌شد.
بقیه مصرف نیز از طریق واردات تأمین می‌شد؛ به‌طوری‌که 20 میلیارد نخ از طریق قاچاق و 20 میلیارد نخ نیز از طریق قانونی وارد کشور می‌شد.
از سال 90 به بعد تولید این شرکت ایرانی دچار سقوط شد تا جایی که از تولید 20 میلیارد و 500 میلیون نخ در آن سال به تولید 7 میلیارد و 700 میلیون نخ سیگار در سال 1401 رسیدیم؛ یعنی یک سقوط 62 درصدی در 11 سال که کاهش قابل توجهی است.
دیدگاه تان را بنویسید