ترکیه نگران است /اردوغان می خواهداز درگیری با بایدن جلوگیری کند

دَن آربل کارشناس مسائل ترکیه و اسرائیل، خاورمیانه و عضو ارشد سابق در مرکز سیاست خاورمیانه و موسسه بروکینگز طی مقاله ای در موسسه بین المللی برای مطالعات راهبردی(IISS) نوشت:

در حالی که جو بایدن وارد کاخ سفید شده است، بازیگران منطقه خاورمیانه در تلاش هستند تا بار دیگر سیاست های خود را به امید حفظ روابط نزدیک یا بهبود روابط با ایالات متحده آمریکا مورد سنجش قرار دهند. ترکیه یکی از این بازیگران محسوب می شود که نگران است دولت بایدن در همین بدو کار رویکردهای سخت گیرانه ای را علیه آنکارا در پیش بگیرد.

در اواخر ماه دسامبر سال ۲۰۲۰ ، رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، بسیاری را متعجب کرد. هنگامی که اظهارات آشتی جویانه را مطرح و ابراز امیدواری کرد که روابط بین آمریکا و کشورهای اروپایی بهبود یابد. او همچنین در یک سخنرانی عمومی از برگرداندن روابط ترکیه و اسرائیل به حالت عادی استقبال کرد و گفت که حاضر است کشورش روابط با اسرائیل را به نقطه بهتری ببرد. اردوغان همچنین تاکید کرد که روابط دو ملت ترکیه و اسرائیل نمی تواند مشکل زا باشد اگر سیاستمداران اسرائیلی خط قرمزهای ترکیه را به رسمیت بشناسند؛ به خصوص زمانی که مساله سیاست های اسرائیل در قبال فلسطین مطرح است. اردوغان از تقویت روابط دوجانبه با اسرائیل منصرف شد، اما اظهاراتش درباره اسرائیل چند روز پس اعلام رسانه های ترکیه ای مبنی بر تصمیم او اعلام شد. اقدامی که در آن اردوغان تصمیم گرفت مشاورش یعنی «اوفوک اولوتاش» را به عنوان سفیر ترکیه در اسرائیل منصوب کند. اعلام این انتصاب در حالی صورت گرفت که ترکیه نزدیک به دو سال سفیری در اسرائیل نداشت. اردوغان همچنین این حقیقت را اعلام کرد که ارتباطات در سطح اطلاعاتی بین اسرائیل و ترکیه وجود دارد و انتظار می رود در آینده نیز ادامه داشته باشد.

اظهارات اخیر اردوغان پس از یک دهه تنش‌های شدید بین آنکارا و اورشلیم رخ داد که طی آن دو طرف گفتگوی سیاسی خود را به حالت تعلیق درآوردند، سفیران خود را فراخواند و به شعارهای تند و تنها با منافع اقتصادی که رابطه را شناور نگه می‌دارند اتکا کردند. پس از یک مشارکت استراتژیک نزدیک در دهه ۱۹۹۰، دو کشور در سال ۲۰۱۰ به رقیب تبدیل شدند. جایی که اسرائیل به ناوگان غزه حمله کرد. حمله به کشتی ماوی مرمره حامل کمک‌های بشردوستانه به مردم تحت محاصره غزه در آب‌های بین‌المللی در تاریخ ۳۱ مه ۲۰۱۰ که طی آن ۹ تن از شهروندان ترکیه کشته شدند. در سال ۲۰۱۶، یک توافقنامه عادی بین دو طرف به امضا رسید، اما به سرعت از بین رفت چرا که ترکیه نسبت به سیاست های به شدت حامیانه اسرائیل توسط ترامپ اعتراض کرد. به گونه ای که ترکیه آن را به ضرر مردم فلسطین تلقی می کرد. ترکیه همچنین نسبت به توافق آبراهام نیز اعتراض کرد. توافقی که بین اسرائیل، امارات و بحرین به امضا رسید. در این راستا ترکیه امارات و بحرین را به خیانت در موضوع فلسطین متهم کرد.

عوامل محرک در پیش قدم شدن اردوغان

سیاستمداران آمریکا و اسرائیل و تحلیلگران، آخرین نظرات اردوغان را با بدبینی شدید و سو ظن دیده و آن را فاقد ارزش تلقی می کنند. در حالی که مقامات دولتی اسرائیل به طور رسمی به این نظرات واکنش نشان نداده اند، مقامات ارشد رسمی به رسانه‌های اسرائیلی گفته اند ترکیه باید در عمل ثابت کند و نه در حرف. بنا بر گزارش‌ها، گابی  اشکنازی، وزیر امور خارجه اسرائیل در اوایل این ماه یک جلسه مشاوره ای در سطح بالا تشکیل داد که هدف از آن کشف انگیزه‌های پشت حرکت اخیر اردوغان بود. با این حال، اتفاق‌نظر گسترده‌ای وجود دارد که بیان اردوغان درباره تمایل او به بهبود روابط با اسرائیل تلاشی برای به دست آوردن حمایت از سوی دولت بایدن و همچنین کنگره جدید تحت کنترل حزب دموکرات است.

علیرغم انتقادهای گسترده در واشنگتن از سیاست های ترکیه در سوریه، لیبی و مدیترانه شرقی و فراتر از همه خرید سامانه های ضدموشکی اس ۴۰۰ از روسیه، اردوغان موفق شد ترکیه را از اقدامات شدید تنبیهی دولت ترامپ مصون بدارد. اما در دسامبر سال ۲۰۲۰ دولت ترامپ تحریم های محدودی را علیه ترکیه اعمال کرد. تحریم هایی که به دلیل معامله ۲.۵ میلیارد دلاری برای خرید سامانه های اس ۴۰۰ تحت قانون مقابله با دشمنان آمریکا در سال ۲۰۱۷ صورت گرفت.

اردوغان می خواهد از درگیری با بایدن، که بسیار منتقد رئیس جمهور ترکیه است، جلوگیری کند و امیدوار است که بتواند تحریم های اضافی ایالات متحده را در مورد توافق  اس ۴۰۰ یا پرونده تحریم و هالکبانک ترکیه به دلیل دور زدن تحریم های ایران را کاهش دهد. اردوغان امیدوار خواهد بود که نظرات وی در مورد اسرائیل نیز مورد توجه لابی قوی طرفدار اسرائیل در واشنگتن قرار گیرد، لابی که  اگر ترکیه در آینده با مشکلات بیشتری روبرو شود حمایتش برای آنکارا بسیار ارزشمند خواهند بود.

چشم طمع بلند مدت برای رهبری منطقه

اظهارات اردوغان همچنین با توجه به ملاحظات منطقه ای ترکیه در خاورمیانه مطرح می شود. در سال ۲۰۱۱ ، اردوغان امیدوار بود که بهار عربی بستری را برای ترکیه به ارمغان آورد تا نفوذ خود را در منطقه افزایش دهد و فضا را برای تصدی موقعیت رهبری در جهان عرب و مسلمانان فراهم کند. این امید پس از مدت کوتاهی با کودتای نظامی به رهبری عبدالفتاح السیسی در مصر و تشدید جنگ داخلی در سوریه با شکست روبرو شد.  با این حال اردوغان همیشه سعی کرده است ترکیه را به یک نقش رهبری در منطقه بازگرداند.

با روندهای اخیر در منطقه، عمدتاً توافق نامه های عادی سازی بین چهار کشور عربی و اسرائیل ، ترکیه احساس می کند که وضعیت ضد اسرائیلی می تواند منجر به حاشیه سازی شود. از آنجا که به احتمال زیاد کشورهای عربی در ماهها و سالهای آینده به حلقه گسترده تر شدن عادی می پیوندند ، حتی قطر متحد ترکیه؛ اردوغان نمی خواهد کنار گذاشته شود. توافق نامه پایان دادن به اختلاف سه و نیم ساله خلیج فارس با قطر، که در اوایل ماه جاری در عربستان سعودی امضا شد ، ممکن است زمینه را برای تلاش ترکیه برای اصلاح و بازسازی روابط با ریاض و ابوظبی هموار کند ، که به نوبه خود ممکن است از تنش های منطقه ای بکاهد.

تجارت روابط دوجانبه را حفظ می کند

اردوغان علاقه مند به حفظ روابط نزدیک اقتصادی بین ترکیه و اسرائیل است. در طول یک دهه بحران ، این تجارت بود که روابط را پایدار کرد. در سال ۲۰۱۸ ، ارزش تجارت دوجانبه به ۶.۲ میلیارد دلار رسید، در حالی که در سال ۲۰۱۹ به ۵.۵ میلیارد دلار رسید. ترکیه ششمین شریک تجاری بزرگ اسرائیل بود. آمارهای رسمی تجارت برای سال ۲۰۲۰ هنوز منتشر نشده است ، اما تجارت به دلیل همه گیری بیماری کووید ۱۹ ضربه خورده است. اقتصاد ترکیه نیز صدمه دیده  و اردوغان مضطرب است؛ بنابراین به دنبال اطمینان حاصل کردن از عدم ضررهای بیشتر است.

در حالی که که تنش ها بر سر گاز طبیعی مدیترانه شرقی بین ترکیه ، یونان و قبرس در حال افزایش است ، اسرائیل ، قبرس و یونان (همراه با ایتالیا) در حال پیشبرد پروژه خط لوله EastMed هستند که پیش بینی می شود گاز طبیعی را از اسرائیل به جنوب اروپا از طریق قبرس و یونان ببرد. طرح خط لوله انتقال گاز طبیعی اسرائیل - ترکیه که به عقیده کارشناسان مناسب ترین گزینه از نظر اقتصادی و لجستیکی است ، در سالهای اخیر به دلیل تنش بین دو رهبری کنار گذاشته شده است. اردوغان با اهمیت دادن به تنوع بخشیدن به حوزه انرژی کشورش ، امیدوار است که بهبود روابط با اسرائیل بتواند طرح خط لوله را به جریان بیندازد. (و در عین حال پروژه خط لوله EastMed را لغو کند). سرانجام ، با وجود خصومت رئیس جمهور ترکیه نسبت به بنیامین نتانیاهو ، نخست وزیر اسرائیل ، و انتقاد شدید وی از سیاست های اسرائیل ، اردوغان ارزش اشتراک اطلاعات و همکاری مداوم در مورد موضوعات مورد علاقه متقابل مانند سوریه و ضد تروریسم را درک می کند که در صورت دوجانبه شدن روابط برای بهبود یافتن می تواند تعمیق یابد.

در آن سو اسرائیل نیز نگرانی های خاص خود را در مورد ترکیه دارد، به ویژه روابط نزدیک اردوغان با حماس (میزبان دفتر حماس در استانبول) و دیگر گروه های وابسته به اخوان المسلمین در منطقه، اتحاد ترکیه با قطر (که از حماس نیز پشتیبانی می کند) ، و سرانجام سخنان تند اردوغان در قبال اسرائیل ، که به نظر بسیاری از آنها ماهیت ضد یهودی دارد. بدون شک ، اگر اسرائیل بخواهد روابط نزدیک با ترکیه را دنبال کند، شرایط بسیار روشنی برای رئیس جمهور ترکیه به منظور دیدار ایجاد می کند. آغاز دوره ریاست جمهوری بایدن ممکن است فرصتی برای بررسی این احتمال برای هر دو کشور فراهم کند.