عیارسنجی واکسن روسی | مجادله لفظی بر سر «اسپوتنیک‌وی» بالا گرفت

دنیای ‌اقتصاد : خبر واردات واکسن روسی در هفته‌های آینده، صف‌‌بندی موافقان و مخالفان را ایجاد کرده است. «دنیای‌اقتصاد» در یک گزارش به بررسی ابعاد فنی، «اسپوتنیک‌وی» پرداخته است. مطابق بررسی‌ها در حال حاضر ۵۰ کشور تقاضای خرید از این واکسن را ارائه کردند و این واکسن توانسته در مراحل آزمایشی، کارآیی بالای ۹۰ درصد را ثبت کند. اما نقطه ابهام‌برانگیز این است که شرکت روسی نتایج فاز آخر پژوهشی را منتشر نکرده و ازسوی دیگر، سازمان بهداشت جهانی نیز به شکل رسمی این واکسن را هنوز تایید نکرده است.

اولین واکسن ورودی به کشور از همسایه شمالی خواهد بود. در حال حاضر، دو نگاه به واکسن روسی وجود دارد:‌برخی از منتقدان تزریق این واکسن را بدون تایید سازمان جهانی، یک اشتباه سیاست‌گذاری عنوان می‌کنند. گروه دیگری از طرفداران، معتقدند که در شرایط کنونی این واکسن بهترین گزینه است. «دنیای‌‌اقتصاد» در یک گزارش با بهره‌گیری از منابع علمی، به بررسی مزایا و البته ابهامات سوغات روسی پرداخته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد  در حال حاضر ۵۰ کشور دنیا بیش از ۵۵۰ میلیون از این واکسن را خریداری کردند و به دنبال آغاز واکسیناسیون هستند. از سوی دیگر این واکسن بر اساس اعلام شرکت تولید‌کننده، ایمنی ۹۱ درصدی  خواهد داشت. اما مهم‌ترین ابهام این است که شرکت روسی نتایج فاز ۳ این واکسن را منتشر نکرده و سازمان بهداشت جهانی نیز هنوز این واکسن را تایید نکرده است.

دو نگاه به واکسن

شرکت سازنده اسپوتنیک وی، گامالیا اعلام کرده است که این واکسن ۹۱ درصد تاثیر دارد اما برخی از دانشمندان تشکیک‌هایی در این زمینه مطرح کردند و منتشر نشدن اطلاعات سومین آزمایش این واکسن را دلیلی برای پنهان‌کاری این شرکت سازنده می‌دانند. این واکسن در دو دز تزریق می‌شود و بر اساس اطلاعات موجود این دو دز در فاصله ۲۱ روز به فرد تزریق می‌شود. البته در ۲۱ ژانویه کمپانی گامالیا اعلام کرد که ورژن یک دزه این واکسن را نیز تولید کرده و نام این واکسن جدید را «اسپوتنیک‌لایت» عنوان کرده است. واکسن‌اسپوتنیک در دمای منهای ۱۸ درجه سانتی‌گراد نگهداری می‌شود و بر اساس اعلام سازمان گامالیا ورژن فریز و خشک شده اش در فریزهای معمولی ۲ تا ۸ درجه سانتی گراد هم دوام می‌آورند.

اعتماد عمومی به واکسیناسیون

ماهان غفاری پژوهشگر اپیدمیولوژی و تکامل ویروس دانشگاه آکسفورد در گفت‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» توضیحاتی را درخصوص اعتماد عمومی به این واکسن ارائه کرد. به گفته او «یکی از مهم‌ترین مسائل در امر واکسیناسیون بحث اعتماد عمومی هست. واکسن روسی اسپوتنیک-وی از موسسه گامالیا تکنولوژی مشابهی با واکسن آکسفورد-آسترازنکا دارد و از ویروس‌های سرماخوردگی (آدنوویروس‌وکتور AD۲۶ و AD۵) به‌عنوان حامل کد ژنتیکی پروتئین شاخکی (اسپایک) برای ورود به سلول استفاده می‌کند. به دلیل همین تشابه تکنولوژی با واکسن آکسفورد انتظار می‌رود این واکسن هم امنیت کافی برای گرفتن اجازه استفاده اضطراری در کشورهای مختلف را بیابد.» از نظر این پژوهشگر، گزارش‌های به دست آمده از کشورهایی که تا‌کنون این واکسن را آزمایش کرده‌اند حاکی از آن است که این واکسن عوارض جانبی به خصوصی ندارد اما باید در نظر داشت که جزئیات فاز ۳ آزمایش‌های بالینی این واکسن هنوز به صورت عمومی منتشر نشده و کماکان در انتظار تایید سازمان بهداشت جهانی قرار دارد. با این وجود نهادهای غذا و دارو در کشورهای مختلف می‌توانند با کسب اطلاعات کافی از نتایج آزمایش‌های بالینی و بررسی‌های پزشکی و آماری این واکسن، آن را به صورت اضطراری استفاده کنند. مساله اصلی در مورد تایید واکسن روسی توسط سازمان غذا و دارو به نظر همین مطلب می‌آید که جزئیات چگونگی تایید آن در دسترس عموم قرار نگرفته و تنها به یک نقل قول از سخنگوی این سازمان بسنده شده است‌. در مقایسه سایر سازمان‌های نظارتی در کشورها هنگام تایید استفاده اضطراری، نتایج بررسی‌های پزشکی را در دسترس عموم قرار می‌دهند. این کار می‌تواند کمک شایانی به شفاف‌‌سازی و جلب اعتماد عمومی به امنیت این واکسن‌ها کند. پیرو همین مساله، گرفتن نقل قول‌ها از افرادی که احیانا ممکن است به جهت نقششان در تولید واکسن داخلی دچار تعارض منافع باشند به نظر می‌تواند تا حدی به مساله اعتماد عمومی لطمه بزند.

توزیع واکسن روسی در دنیا

روسیه در سال گذشته اولین کشوری بود که واکسیناسیون سراسری شهروندان را آغاز کرد. به تدریج بقیه کشورها به خصوص در آمریکای لاتین شامل بولیوی، آرژانتین و برزیل نیز این واکسن را سفارش دادند. در حال حاضر حدود ۵۵۰ میلیون دز از این واکسن خریداری شده است. از سوی دیگر، روسیه ادعا کرده که این واکسن تاکنون ۲/ ۱ میلیارد دز از بیش از ۵۰ کشور متقاضی داشته است.

برزیل ۵۰ میلیون دز و کشورهای دیگر نیز ۴۹۶ میلیون دز دیگر را تا به امروز سفارش داده‌اند.اگر چه سازمان غذا و داروی اتحادیه اروپا این واکسن را تایید نکرده، اما یکی از کشورهای این منطقه مجوز ورود این واکسن را تایید کرده است. مجارستان تنها کشور در اتحادیه اروپا محسوب می‌شود که مجوز ورود این واکسن را صادر کرده است. این کشور تا به امروز ۲ میلیون دز واکسن را سفارش داده است. بعد از افزایش شدید تعداد بیماران در امارات متحده عربی این کشور نیز وادار شد که مجوز فوری واکسیناسیون را در کشور صادر کند. علاوه بر اینها مکزیک و هند نیز از کشورهایی هستند که قصد دارند واکسن روسی را خریداری کنند. مکزیک در نظر دارد که ۳۲ میلیون دز را وارد کشور کند و هند می‌خواهد در آینده ای نزدیک ۱۰۰ میلیون دز را از شرکت روسی خریداری کند. همچنین هند در جمع کشورهایی قرار گرفته که برای تولید مشترک با شرکت روسی در خاک خود به توافق رسیده است. شرکت هندی «هترو» قرار است با مشارکت با کمپانی گامالیا این واکسن را در داخل هند تولید کند. قبل از آن کشورهای برزیل و قزاقستان نیز با شرکت روسی برای تولید مشترک واکسن به توافق رسیده بودند. در مجموع ۵۰ کشور برای خرید واکسن اسپوتنیک ثبت سفارش کرده‌اند و در این میان هند و کشوهای آمریکای لاتین از عمده‌ترین خریداران این واکسن محسوب می‌شوند.  

مزایای واکسن روسی

نتایج تحقیقات تولید‌کننده واکسن اسپوتنیک که در نشریه بین المللی لنست منتشر شده نشان می‌دهد که فاز اول و دوم آزمایش این واکسن موفقیت‌آمیز بوده است. این مقاله که در سپتامبر سال گذشته منتشر شده موید آن است که این واکسن اثرات جانبی شدیدی نخواهد داشت. البته در همین مقاله نیز اشاره شده است که هنوز باید صبر کرد تا آزمایش فاز سه واکسن نیز انجام شود تا اطمینان یافت که این واکسن برای مهار ویروس کرونا موثر خواهد بود.

با این وجود آکسفورد نیز که سازنده واکسن آسترازنکا بوده به شرکت روسی برای همکاری در ساخت واکسن مشترک پیشنهاد داده است، در نتیجه، این همکاری نشان می دهد که این واکسن در مجامع علمی به رسمیت شناخته شده است. در ضمن قیمت این واکسن نسبت به نمونه‌های آمریکایی بسیار پایین‌تر است و برای کشورهای با درآمد پایینی مقرون به صرفه تر خواهد بود. قیمت این واکسن در حال حاضر از ۳ دلار تا ۱۰ دلار است و در مقایسه با قیمت واکسن‌های فایزر و مدرنا که بیش از ۱۵ دلار هستند بسیار ارزان ‌تر تمام می‌شود. این واکسن که از انواع سنتی واکسن‌ها محسوب می‌شود، حمل‌و نقل آسانی هم دارد و همه این شاخص‌ها باعث شده است که این واکسن از جذابیت بیشتری نزد کشورهای در حال توسعه برخوردار شود.  

ابهامات واکسن روسی

مشکل مهمی که در مورد این واکسن وجود دارد و زمینه نگرانی دانشمندان را ایجاد کرده است، منتشر نشدن نتایج فاز ۳ این واکسن است و بسیاری از دانشمندان کمپانی روسی را به پنهان کاری در این زمینه متهم می‌کنند. با وجود این امر روسیه خیلی زود شروع به واکسیناسیون شهروندان خود کرد که این موضوع انتقاد بسیاری از دانشمندان اپیدمولوژیست را در پی داشت. بعد از آن بقیه کشورها نیز مجوز واردات این واکسن و تزریق فوری آن را صادر کردند. اگر چه واکسیناسیون بدون داشتن جزئیات فاز ۳ انتقادات زیادی را از طرف محافل آکادمیک در پی داشت ولی تا به امروز هیچ گزارشی مبنی بر تاثیر سوء این واکسن در افراد واکسینه شده مخابره نشده است. ۱۱ آگوست سال۲۰۲۰، حتی قبل از آنکه آزمایش فاز ۳ این واکسن انجام شود ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهوری روسیه در کنفرانس خبری اعلام کرد که روسیه توانسته است واکسن کرونا را تولید کند. به محض اعلام رئیس‌جمهوری روسیه، بسیاری از دانشمندان دنیا در اثربخش بودن این واکسن تردیدهایی مطرح کردند. حتی بعد از انجام فاز ۳ آزمایش این واکسن، همچنان نتایج دقیق آن در اختیار سازمان‌های جهانی قرار نگرفته است. به همین دلیل سازمان‌های معتبر جهانی مانند سازمان بهداشت جهانی و سازمان غذا و داروی اتحادیه اروپا تا به امروز این واکسن را تایید نکرده‌اند و اظهار‌نظر دقیقی از طرف این نهادهای بین‌المللی تا به امروز منتشر نشده است.

بهترین استراتژی؟

از نگاه کارشناسان، خرید ایران از شرکت روسی یک گام مثبت و رو به جلو است و در شرایط کنونی با توجه به فاصله زمانی تولید واکسن ایرانی یا تایید سایر گزینه‌ها می‌توان، این موضوع را یک استراتژی مثبت دانست. در مقابل، با توجه به ابهامات این واکسن، می‌توان تزریق و آغاز واکسیناسیون را منوط به انتشار تحقیقات فاز ۳ یا تایید سازمان بهداشت جهانی کرد. در این صورت، ابهامات باقی مانده در این خصوص رفع می‌شود و ایران می‌تواند با سوغات روسی، واکسیناسیون را آغاز کند.