نزاع چین و ژاپن | نزاع چین و ژاپن بر سر مالکیت جزایر سنکاکو آغاز شد

درحالی‌که چین در ارتفاعات هیمالیا وارد یک بن‌بست و تنش مرزی با هند شده است، اما مجموعه‌ای از جزایر که هزاران مایل آنسوتر است هم می‌تواند زمینه دیگری برای آتشی باشد که می‌تواند هر لحظه مشتعل شود. نزاع چین و ژاپن هر یک مدعی مجموعه جزایر غیرقابل سکونتی هستند که در ژاپن به «سنکاکو» معروف است و در چین به «دیائو» اما این درحالی است که ژاپن از سال ۱۹۷۲ درحال اداره آنها بوده است. تنش‌ها بر سر این «زنجیره صخره‌ای» که وسعت آن ۱۲۰۰ مایل (۱۹۰۰ کیلومتر) است و در جنوب غربی توکیو قرار دارد سال‌هاست جریان دارد. قدمت ادعا بر سر این جزایر به صدها سال پیش باز می‌گردد و هیچ‌یک از دو کشور حاضر به کوتاه آمدن از مواضع خود نیست چرا که این جزایر در پایتخت‌های هر دو کشور به مثابه بخشی از سرزمین محسوب می‌شود و مردمان دو کشور هم روی آن حساسیت زیادی دارند.

«براد لندون» در گزارش ۲۱ ژوئن در سی‌ان‌ان در همین رابطه نوشت، تنش میان ژاپن- چین با تنش‌های اخیر میان هند- چین یک تفاوت آشکار دارد: اول اینکه این جزایر همچون ارتفاعات صخره‌ای هیمالیا نیست. در هیمالیا تنش‌ها چند سالی است جریان دارد و دوشنبه گذشته به جایی رسید که ۲۰ سرباز هندی کشته و تعدادی هم زخمی شدند. با این حال، این درگیری‌ها تقریبا محدود شدند و دو طرف کوشیدند با مذاکره از دامنه تنش‌ها تا حدودی بکاهند. در اینجا، تنش فقط میان هند و چین بود و کشور سومی در این میان دخیل نبود هرچند ایالات‌متحده به حمایت تلویحی از هند برخاست و به خانواده‌های قربانیان تسلیت گفت. از سوی دیگر، هرگونه نزاع منتج به جنگ بر سر جزایر «سنکاکو- دیائو» می‌تواند موجب تقابل نظامی مستقیم میان چین با ایالات‌متحده شود. دلیل این است که ایالات‌متحده و ژاپن یک پیمان دفاعی متقابل دارند. اگر سرزمین ژاپن مورد حمله خارجی قرار بگیرد، ایالات‌متحده ملزم به دفاع از آن است. نگرانی از تقابل احتمالی میان دو کشور هفته گذشته به اوج رسید زمانی که دولت ژاپن بیانیه‌ای صادر و در آن اعلام کرد از نیمه آوریل به این سو کشتی‌های چینی به شکل هر روزه در آب‌های نزدیک به دیائو- سنکاکو مشاهده شده‌اند. در روزهای اخیر، گشت‌زنی کشتی‌های چینی به‌صورت روزانه هم افزایش یافته است به گونه‌ای که در برخی موارد ۶۷ بار در روز در این جزایر مشاهده شده‌اند.

 اتخاذ مواضع بی‌هدف

در پاسخ به حضور فزاینده چین، «یوشیهید سوگا»، دبیرکل کابینه ژاپن، عزم توکیو را در یک کنفرانس خبری در روز چهارشنبه اعلام کرد. او گفت: «جزایر سنکاکو تحت کنترل ماست و بی‌تردید به لحاظ تاریخی و بر اساس حقوق بین‌الملل بخشی از سرزمین ماست. تداوم این اقدامات به‌شدت اقداماتی پرخطر است. ما به طرف چینی قاطع اما آرام پاسخ می‌دهیم.» وزارت‌خارجه چین هم روز جمعه در بیانیه‌ای، مواضعی بر عکس ژاپن اتخاذ کرد. وزارتخانه مذکور افزود: «جزایر دیائو و تمام جزایر مرتبط با آن بخشی جدایی ناپذیر از سرزمین چین هستند و این حق ذاتی ماست که فعالیت‌های گشت‌زنی دریایی و قانون را در این آبها به اجرا در آوریم.» اظهاراتی مشابه هم در روزنامه دولتی «Global Times» چین منتشر شد. گزارش این روزنامه با عنوان «محافظه‌کاران ژاپنی در بهبود روابط دو کشور با دامن زدن به اختلافات مربوط به جزایر دیائو اختلال ایجاد می‌کنند»، تلاش‌های صورت گرفته در منطقه اوساکای ژاپن برای تغییر در اداره جزایر را مورد انتقاد قرار داده و خاطرنشان کرد که این اقدام می‌تواند به روابط چین- ژاپن آسیب برساند.  در ظاهر، این اقدام که از سوی شورای شهر «ایشیگاکی» مطرح شد همان جایی است که این جزایر از آنجا اداره می‌شود. شورای شهر مذکور می‌گوید تغییر در اداره این جزایر اقدامی بی‌ضرر است. به نوشته روزنامه ژاپنی «آساهی شیمبون»، این شورا می‌خواهد جزایر را از قسمت‌های پرجمعیت جزیره ایشیگاکی جدا کند تا شیوه‌های اداری را ساده‌تر کند. اما در قطعنامه‌ای در برابر شورای شهر ایشیگاکی، اعضای این شورا «بر مالکیت ژاپنی این جزایر» تاکید کرده و آنها را جزئی از ژاپن اعلام کردند. این چیزی است که موجب خشم چین شده است. قرار است رای اعضای این شورا روز دوشنبه (۲ تیرماه) اعلام شود. «لی‌های دونگ»، استاد موسسه روابط بین‌الملل در دانشگاه امورخارجی چین، به گلوبال‌تایمز گفت: «تغییرات اداری در این زمان می‌تواند بر موج تنش‌ها افزوده و خطر را به بحران نزدیک‌تر سازد.» اما جدیدترین بحران در سال ۲۰۱۲ رخ داد. در آن سال فرماندار توکیو که یک ملی‌گرای تندرو بود در جریان دیدار از آمریکا، گفت که توکیو در حال برنامه‌ریزی برای خرید سه جزیره از جزایر مورد مناقشه با چین، از مالکان خصوصی آن است. در آن زمان این سخنان واکنش تندی به همراه نداشت اما اقدامات بعدی در این زمینه توجه چینی‌ها را جلب کرد و دولت مرکزی ژاپن هم به‌طور عملی در این زمینه دست به‌کار شد. این موضوع برای چین فرصتی فراهم کرد که توجهات را از رویارویی نظامی و سیاسی با فیلیپین بر سر جزایر مورد مناقشه دیگر در آب‌های چین جنوبی منحرف کند. این ملی‌گرای تندروی ژاپنی به‌دنبال توسعه این جزایر بود. به نوشته سی‌ان‌ان، این طرح موجب تظاهرات سراسری در چین شد و احساسات ناسیونالیستی چینی‌ها هم به غلیان آمد. تظاهرات زمانی به خشونت گرایید که معترضان شروع به پرتاب زباله به سفارت ژاپن در پکن کردند، مغازه‌ها و رستوران‌های ژاپنی را ویران و خودروهای ژاپنی را با سنگ و چوب مورد حمله قرار دادند. برای اینکه شدت عمل چینی‌ها را نشان بدهم یک مثال می‌زنم. در بحبوحه تظاهرات مردم چین، یک چینی درحال راندن یک تویوتای ژاپنی مشاهده شد. خودروی او متوقف و راننده چینی از سوی هموطنانش تا سر حد مرگ مورد ضرب و شتم قرار گرفت، به‌گونه‌ای‌که به کما رفت. جرمش این بود که درحال راندن یک تویوتای ژاپنی بود.

 سابقه نزاع

چین می‌گوید ادعایش نسبت به این جزایر به دهه ۱۴۰۰ باز می‌گردد یعنی زمانی که این جزایر نقطه آغازی برای ماهیگیران چینی بود. با این حال، ژاپنی‌ها در یک نظرسنجی در سال ۱۸۸۵ اعلام کردند که هیچ ردی از کنترل چین در این جزایر ندارند. بنابراین دولت ژاپن در تاریخ ۱۴ ژانویه ۱۸۹۵ با تایید کابینه، جزایر فاقد سکنه سنکاکو را رسما به خاک ژاپن الحاق کرد. از آن زمان، جزایر سنکاکو به‌طور پیوسته به‌عنوان بخش تفکیک‌ناپذیر از جزایر نانسی شوتو که قلمرو ژاپن تلقی می‌شود، باقی‌مانده است. به گفته وزارت‌خارجه ژاپن، گروهی از ساکنان در این جزایر ماهی خشک می‌کردند و «پر» جمع‌آوری می‌کردند. در آن زمان جمعیت این جزیره بیش از ۲۰۰ ساکن نبود. ژاپن سپس این جزایر را در سال ۱۹۳۲ به فرزندان ساکنان اصلی این جزایر فروخت اما حدود سال ۱۹۴۰ ساکنان در نهایت جزایر را ترک کردند. تسلیم ژاپن در جنگ جهانی دوم در سال ۱۹۴۵ فقط به تیره و تار شدن این وضعیت انجامید. پس از جنگ این جزایر از سوی نیروهای اشغالگر آمریکایی اداره می‌شدند. اما در سال ۱۹۷۲، آمریکا این جزایر را به‌عنوان بخشی از برنامه عقب‌نشینی خود از اوکیناوا به ژاپن بازگرداند. تایوان (جزیره خودگردان) که پکن آن را جزئی از قلمرو یا استان شورشی خود می‌پندارد هم بر مالکیت جزایر سنکاکو- دیائو نظر دارد. جزایر سِنکاکو به خطوط بین‌المللی کشتیرانی نزدیک هستند و از لحاظ ذخایر و حقوق ماهیگیری و داشتن منابع بالقوه نفت و گاز اهمیت فراوانی دارند. تنها مساحت یک جزیره از یک کیلومترمربع بیشتر است و باقی لکه‌های سنگی کوچکی در دریا هستند. مالکیت بر این جزایر، همواره باعث تنش در روابط چین و ژاپن و تایوان بوده‌است. «Taipei Times» به نقل از مقام‌های تایوانی نوشت اگر ژاپن تغییرات اداری را به اجرا در آورد، تایوان «ناوگانی از قایق‌های ماهیگیری» را برای «دفاع» از این جزایر در برابر ژاپن به آنجا اعزام خواهد کرد. «نیروهای دفاعی ژاپن» در سال‌های گذشته با تاسیس پایگاه نظامی نزدیک این جزایر مبادرت به حفاظت از آنها کرده است.