کارگران مشغول کارند

 شال‌گردنش را به‌جای ماسک روی نیمی از صورتش می‌کشد. ساعت 5:30 صبح است. دستانش را در جیب کاپشنش فرو می‌کند و با قدم‌هایی تند خود را به‌ سرویس می‌رساند. با 20 نفر دیگر مسافتی یکی، ‌دوساعته را برای رسیدن به کارخانه طی می‌کند. نگهبان در ورودی کارخانه با یک تب‌سنج خانگی درجه حرارت بدنش را می‌سنجد. «هنوز سالمی» و محلول ضدعفونی‌کننده دست را به سمتش می‌کشد. کارگران خط تولید با احتساب زمان رفت‌وبرگشتشان هر روز 12 ساعت بیرون از خانه و در حال کارند. بغل‌به‌بغل هم در ایستگاه‌های تولید با ماشین‌آلات کار می‌کنند، با هم غذا می‌خورند و فاصله‌شان از یکدیگر بیشتر از یک‌متر نمی‌شود؛ نزدیکی‌ای که تا 10 ‌روز قبل برایشان خنده، حرف‌زدن، جمعی‌سرکردن و تسکین فشار کار بود و حالا فقط حس ترس و ناامنی به‌ آنها می‌دهد. علی یکی از کارگران کارخانه‌‌ای بیرون از تهران است که روایتش از روزهای کرونایی کارخانه می‌تواند روایت صدها کارگری باشد که مجبور هستند مانند سابق در محیط کارشان حاضر شوند. او می‌گوید: «دولت کارگر  را به کارفرما سپرده تا هر تصمیمی مبنی‌بر سود حداکثری خود برایش بگیرد، حتی اگر به قیمت تهدید جان ما در برابر ویروس کرونا باشد».
‌نظم کاری کارخانه تکان نخورد
10 روز از اعلام شیوع کرونا در ایران می‌گذرد. طی همین روزها خیلی‌ها خود را در خانه‌هایشان قرنطینه کردند، تعدادی از خانه کارهایشان را انجام می‌دهند، کسانی مانند دست‌فروشان هم از کار بی‌کار شدند و کارگران کارخانه‌ها و بنگاه‌های تولیدی هم مانند روزهای دیگر سال، هر روز صبح به سر کار می‌روند و غروب به خانه بازمی‌گردند. گرچه کرونا همه‌چیز را مختل کرده، اما نظم کاری آنها تکان نخورده است، بین 8 تا 12 ساعت در روز در محیط کار مشغول به کار هستند و هر لحظه از آن با ترس و استرس ابتلا به بیماری کرونا می‌گذرد؛ ترسی که کاری هم نمی‌توانند برایش بکنند جز شستن دست‌هایشان. محمد کارگر کارخانه‌ای بیرون از شهر تهران است. او هر روز 9 ساعت‌وربع باید در کارخانه کار کند و با سایر کارگران دو تا سه ساعت را هم در مسیر رفت‌وبرگشت در سرویس کارخانه هستند. می‌گوید، یک‌هفته‌ای است که واحد ایمنی بهداشت کارخانه یک‌سری محلول‌های ضدعفونی دست و سطوح گرفته است. منتها اینکه بخواهد شرایط بهداشت فردی را ارتقا دهد، هنوز اتفاق نیفتاده است. هیچ جیره بهداشتی فردی میان نیروی کار کارخانه توزیع نمی‌شود. «کارفرما می‌گوید، ما حواسمان هست که مبتلا نشوید. منظورش هم همین تب‌سنج خانگی است که نگهبان هرروز موقع ورود با آن درجه حرارت بدنمان را می‌سنجد و محلول ضدعفونی‌کننده دست که فقط در بدو ورود گذاشته‌اند روی میز که به‌دست‌هایمان بزنیم. الان با این وضعیت شیوع کرونا همه می‌دانیم که این کارها کافی نیست و فقط جنبه روانی دارد که بهمان بگویند در محیط کارخانه آدم ناقل کنارمان نیست. در صورتی‌ که در روزهای ابتدایی ابتلا به کرونا ممکن است بروز علائم پنهان باشد».
او ادامه می‌دهد: «ما در دو بخش کارگری و اداری دو نوع ساعت کاری هشت ساعت و 9 ساعت‌وربع داریم. محیط کار ما بسته است. کنترل دمایی دارد و به‌خاطر همین حتی سیستم تهویه مناسبی هم ندارد. در این فضا کافی است، یک نفر مبتلا شود، به‌ راحتی قابل سرایت به همه است. فضایی که هرکسی در آن روز کاری‌اش را می‌گذراند، بیشتر از سه متر نیست. حتی در تولید همان فضا هم موجود نیست و کارگران بغل‌به‌بغل هم ایستاده‌اند و کار می‌کنند. عمده کار یدی است و همه با هم در تماس هستند. جای ثابت هم ندارند که همان محل را ضدعفونی کنند. هم‌زمان باید چند کار در ایستگاه‌های مختلف انجام دهند، مثل کارمندان اداری نیست که پشت یک میز شخصی نشسته باشند».
‌کارفرما می‌گوید دلال توی بازار جلوی کارم را گرفته
یکی دیگر از کارگران کارخانه درباره امکانات بهداشتی برای پیشگیری از ابتلا به کرونا می‌گوید: «مثلا همان ماسک‌هایی ‌ که با قیمت پنج هزار تومان قبلا می‌گرفتیم، الان یا موجود نیست یا شرکت‌هایی هم که می‌فروشند، پنج‌برابر قیمت عرضه می‌کنند. محلول ضدعفونی چهارلیتری 80 هزار تومان بود، الان به  500هزار تومان رسیده و شرکت‌های داروسازی حاضر به فروش نیستند و می‌گویند اولویت اول وزارت بهداشت است. هرکدام یک سوداگر و دلال در بازار دارند. هر چیزی که مربوط به ایمنی بهداشت باشد در بازار ناموجود است، اما ناموجود به این معنا که قیمت ندارد، این اقلام را با قیمت باز بدون هیچ نظارتی در اختیار کسانی قرار می‌دهد که حاضرند با هر قیمتی خریداری کنند. حالا با این بازار در دست دلال، کارفرما چطور می‌خواهد با یک محلول ضدعفونی‌کننده دست (تازه اگر همین هم گیرش بیاید) و بدون هیچ جیره بهداشتی شخصی، در محیط کارخانه از جان کارگر در برابر کرونا محافظت کند؟»
علی مهم‌ترین مسئله امروز کارگران را نفس حضور در چنین محیط پرآسیبی می‌داند. «از ساعت شش صبح که سوار سرویس می‌شویم تا ساعت شش‌ونیم بعدازظهر که برمی‌گردیم در محیط پراسترس و ازدحامی هستیم که هر‌آن امکان ابتلا به ویروس کرونا را برایمان تسریع می‌بخشد. بهترین راه الان قرنطینه و حضور در یک محیط کنترل‌شده است. اما متأسفانه نه الزام دولتی در‌این‌باره وجود دارد نه تشکل یا رسانه‌ای که بخواهد از حقوق نیروی کار دفاع کند. خود وزارت بهداشت اعلام کرده وارد پیک شیوع بیماری شده‌ایم، اما ما مجبوریم سر کار برویم، در‌صورتی‌که هر روز آمار ابتلا و فوت‌شدگان بیشتر می‌شود. به کارفرما هم که می‌گوییم، می‌گوید تعطیلی و مرخصی شدنی نیست. من نمی‌دانم این حجم از تولیدات الان اصلا مشتری دارد؟ همسر بنده دورکار شده در خانه کار می‌کند اما من همواره استرس این را دارم که به او هم منتقل کنم».
‌ کرونا خطرناک است اما نه برای ما
او با گلایه از تبعیضی که در سیاست‌های مقابله با کرونا وجود دارد، می‌گوید: «الان مجلس را تعطیل کرده‌اند، ساعات اداری دولتی‌ها هم کاهش پیدا کرده، احتمالا خود مسئولان دسترسی به یک اطلاعاتی دارند که مردم از آن محروم‌اند و به عمق فاجعه پی‌برده‌اند. مجلس را تعطیل می‌کنند اما حاضر نیستند اطلاعات دقیق را با دیگران به اشتراک بگذارند تا شاید کارفرما هم خود را ملزم به اجرای تغییراتی در ساعات کاری یا تعطیلی بداند، هنوز برای کارفرما سرعت و شیوع کرونا جدی نیست و آن را انکار می‌کند. اکنون شکافی ایجاد شده بین شرکت‌های خصوصی و ادار‌ه‌های دولتی و شمولیت قانون انگار فقط درباره دولتی‌هاست. درحالی‌که باید کل بدنه نیروی کار به‌عنوان یک انسان را دربر بگیرد. یک بی‌اعتنایی‌ معناداری وجود دارد تا همه‌جوره ثابت کند، منِ کارگرِ کارخانه خصوصی با یک کارمند دولت فرق دارم. اگر کرونا جدی است چرا برای یک‌سری از نیروی کار باید رعایت شود و درمورد کارگران قراردادی و بی‌امنیت شغلی که در یک کارخانه خصوصی کار می‌کنند، نه. کارفرما هم تا یک دستور از بالا برایش نیاید، معلوم است که حاضر نیست از یک ساعت سود اقتصادی خود هم بگذرد حتی اگر به قیمت درخطرقراردادن جان تک‌تک نیروی کارش باشد».
علی با صدایی خشم‌آلود و با استرس می‌گوید: «دولت هم کارگر را به کارفرما سپرده تا هر تصمیمی مبنی‌بر سود حداکثری خود برایش بگیرد».
درمورد صنایع خودروسازی هم وضعیت نیروی کار در‌برابر کرونا بحرانی است؛ شرایط نامساعدی که محیط‌های کاری این صنایع از قبل داشته و حالا در برابر کرونا شکنندگی بیشتری دارند. همچنان‌که رئیس اتحادیه کارگران صنعت خودروسازی می‌گوید: «به‌صورت استاندارد هر شرکت باید به‌ازای هر ۱۵ تا ۲۰ نفر، یک سرویس بهداشتی داشته باشد، اما شرکت‌های خودروسازی ایران به‌ازای هر ۶۰ کارگر و بیشتر یک سرویس بهداشتی دارند؛ امری که به تهدیدی برای سلامت کارگران تبدیل می‌شود. سرویس بهداشتی برخی از شرکت‌ها نزدیک سوله‌های بیابانی آنها قرار دارد؛ سوله‌هایی که بعضا به دلیل تعطیلی برخی کارگاه‌ها یا دوری از محل کار، رفت‌و‌آمدی ندارند، در نتیجه بهداشت این شرکت‌ها وضعیت به‌مراتب بدتری دارد. شرکت‌های خودروسازی به‌علت گستردگی فضای کارگاه‌ها و کمبود تعداد سرویس‌های بهداشتی، نمی‌توانند جلوی شیوع ویروس کرونا را در میان کارگران بگیرند». کارگرانی هم که نگران از کرونا نمی‌خواهند در این محیط کاری باقی بمانند، با یک پاسخ سرراست و همیشگی از‌سوی کارفرما مواجه می‌شوند: «نمی‌خواهی، تسویه کن و برو». مجتبی حاجی‌زاده می‌گوید: «روز گذشته خانمی که در یکی از شرکت‌های قطعه‌‌سازی کار می‌کند با من تماس گرفت و گریه‌کنان گفت که خانواده‌ام به من گفتند که به‌خاطر سلامتی ما در محل کار حاضر نشو؛ درحالی‌که این خانم اگر با سرپرست کارگاه چنین موضوعی را مطرح کند، به او می‌گویند: اگر نمی‌خواهی بیایی، تسویه کن و برو».(منبع: ایلنا)
براساس ماده ۸۵ قانون کار برای صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور رعایت دستورالعمل‌هایی که از‌طریق شورای عالی حفاظت فنی (برای تأمین حفاظت فنی) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (به‌منظور جلوگیری از بیماری‌های حرفه‌ای و تأمین بهداشت کار و کارگر و محیط کار) تدوین می‌شود، برای کلیه کارگاه‌ها، کارفرمایان، کارگران و کارآموزان الزامی است. هرچند این ماده قانونی در متن قانون کار آمده است اما کاظم فرج‌الهی، فعال کارگری معتقد است، این ماده به‌تنهایی نتوانسته در شرایط فعلی به‌عنوان پشتوانه ایمنی کارگران هیچ سازوکار قانون‌مندی در این زمینه داشته باشد. اما ما چیزی به‌نام شورای عالی کار داریم که نمایندگان کارگران باید به‌شکل اضطراری مسئله تأمین امنیت جان کارگران در برابر کرونا را به شور بگذارند و وزیر کار را مجاب کنند برای تصمیم‌گیری. دولت می‌تواند با حمایت از سازمان‌های بیمه‌گر، بخشی از خسارت تعطیلی نیروی کار کارخانه‌ها در شرایط فعلی را با پوشش بیمه‌ای جبران کند. به‌کارگیری تمهیداتی برای به‌حداقل‌‌رساندن خطر جانی کارگران در برابر کرونا در اینجا وظیفه دولت است و نمایندگان کارگری باید به‌جریان‌انداختن سیاست‌های حمایتی را پیگیری کنند.
نماینده کارگران: پیگیری می‌کنیم
توفیقی یکی از نمایندگان کارگری در شورای عالی کار قبلا به «شرق» گفته بود ما نمی‌توانیم به کارفرما بگوییم کار را تعطیل کند اما کارگران خودشان باید با تن‌ندادن به شایعات از خودشان در برابر کرونا محافظت کنند. اما با ورود ایران به پیک اپیدمی کرونا گویا انکار خطر و شایعه خواندن آن در سمت نمایندگان رسمی کارگری هم کم‌جان شده است اما حفاظت از نیروی کار در برابر کرونا هنوز تبدیل به دستور کار اضلاع سه‌جانبه کار نشده است. علی خدایی، نماینده کارگران در شورای عالی کار می‌گوید: «متأسفانه تاکنون در جلسات سه‌جانبه هیچ صحبتی دراین‌باره نشده است. هرچند درخواست‌های متعددی از سوی کارگران مطرح شده است. از طرفی در محیط‌های کارخانه‌ها و در بخش خصوصی همان محافظت اولیه‌ای که در اداره‌ها برای مقابله با کرونا انجام می‌شود، صورت نمی‌گیرد. ما داریم رایزنی‌ها را شروع می‌کنیم. کارگرانی که در بخش خصوصی شاغل هستند، دسترسی به امکانات اولیه بهداشتی هم ندارند. تجربه شخصی خودم را بگویم که قابل تعمیم به سایر محیط‌های کاری این‌چنینی نیز هست. مأمورهای خرید کارخانه از صبح در بازار در حال جست‌وجو هستند که ماسک و محلول ضدعفونی را تهیه کنند، الکل 60 لیتری پیدا کرده‌اند که تازه 20 عدد هم بیشتر نمی‌فروشند، آن‌هم برای کارخانه‌ای که 150 نفر کارکن ثابت دارد. این کمبودها در محیط کار که از مناطق مختلف می‌آیند، اکنون تبدیل به مهم‌ترین دغدغه شده است و یک واقعیت را به ما ثابت می‌کند: این توجیه کارفرمایان که کارگران به سرکار بیایند اما ما موارد بهداشتی را رعایت می‌کنیم، اساسا واقعی نیست و نمی‌تواند باشد. اگرچه به گوش ما رسیده به‌صورت استثنا چند کارخانه به مسئولیت اجتماعی خود پایبند بوده و کار را به‌صورت دورکاری پیش می‌برند اما در تمام شهرها به‌ویژه در تهران که کارگر مهاجر زیاد دارد، سطح رعایت بهداشت یکسان نیست و کاملا با اداره‌ها متفاوت است. اکنون این الزام ضروری وجود دارد که تصمیماتی که هیئت دولت درباره کارمندانش می‌گیرد، برای بخش خصوصی هم اعمال کرده و به آنها ابلاغ کند. به ‌نظر می‌رسد بخش خصوصی به این مسئولیت اجتماعی خودش پایبند نیست».
او ادامه داد: «کارخانه‌های تولیدی را باید به‌عنوان یک تجمع فرض کنید. ابزارهای خطوط تولید ممکن است بین 20 نفر دست‌به‌دست شود. ارتباط گفتاری دارند. در یک سالن غذا می‌خورند و از یک سرویس بهداشتی استفاده می‌کنند. حتی کارخانه‌های دولتی هم امکانات اولیه بهداشتی وجود ندارد. کارفرمایانی هم که می‌خواهند با این مشکل با راهکارهای خودشان مانند توزیع مواد بهداشتی روبه‌رو شوند، به خاطر کمبودهای بازار امکانش را ندارند و همچنان می‌گویند ما رعایت می‌کنیم. سؤال این است که کی؟ استان تهران را در جریان هستم 10 روز از اعلام شیوع گذشته است و ما وارد پیک شده‌ایم، هنوز بسیاری از بنگاه‌ها بدون هیچ ملاحظات بهداشتی به کار ادامه می‌دهند. قرار است که کی ضدعفونی کنند؟ کی قرار است جیره بهداشتی فردی بدهند؟ این دیگر با حقوق و دستمزد متفاوت است که هرسال می‌گویند نمی‌توانیم و اگر زیاد شود، مجبور به اخراج می‌شویم. اینجا دیگر بحث جان آدم‌هاست».
خدایی در پاسخ به اینکه استدلال کارفرمایان این است که اگر بخواهیم تعطیل کنیم، پس حقوق هم نمی‌دهیم، می‌گوید:«به‌هیچ‌عنوان این استدلال پذیرفتنی نیست. اول باید به مسئولیت اجتماعی‌مان پایبند باشیم. دوم اینکه شیوع چنین بیماری‌ای که همه را درگیر می‌کند، مسئولیت جبران تمام خسارتش بر عهده دولت است. باتوجه به وضعیت معیشتی کارگران معلوم است که هیچ کارگری نمی‌تواند از دستمزد ماهانه‌ و شب عیدش بگذرد. همین الان در معیشت هزار مشکل دارند. همه صرفا درباره پیدانشدن مواد بهداشتی و ضدعفونی دعوا می‌کنند ولی یک کارگر با دستمزد یک‌میلیون و 500 هزارتومانی اصلا مگر می‌تواند از پس هزینه‌های پیشگیری و درمان کرونا بربیاید. با این حقوق توانایی خرید چند تا ماسک و مواد بهداشتی را دارد. این صحبت‌ها صرفا ما را عصبانی می‌کند و هیچ خاصیت دیگری ندارد».
او درباره پیشنهادهای سمت کارگری شورای عالی کار توضیح داد: «ما در بخش خصوصی پیشنهادهایی مطرح کردیم، اولین اقدام این است که کارهای دورکاری را به بیرون از کارخانه منتقل کنند. مرخصی با حقوق بدهند. زمانی ‌که کارگاه 150 نفری به 50 نفر تقلیل پیدا کند، شاید راحت‌تر بشود استانداردهای بهداشتی را رعایت کرد. درست است که اکنون من از موضع نماینده کارگران حرف می‌زنم اما بیش از آن مسئولیت اجتماعی است. اگر من مبتلا شوم، قطعا کارفرما هم مبتلا خواهد شد، حتی با یک عطسه من. ‌
خدایی اگرچه در جایگاه یک کارگر از رهاشدگی کارگران در برابر کرونا صحبت می‌کند اما به‌عنوان نماینده رسمی کارگران در شورای عالی کار می‌گوید: «در روابط سه‌جانبه کار هنوز هیچ موضوعی در رابطه با تغییرات ساعت کار یا تعطیلی یا هرگونه تمهیداتی برای حفاظت از جان کارگران در برابر کرونا مطرح نشده است ما هم غافلگیر شدیم. حتما پیگیری خواهیم کرد. هیئت‌دولت موظف است و وظیفه قانونی‌اش است که هر تصمیمی برای کارمندان می‌گیرد، برای بخش خصوصی هم ابلاغ کند. هرچند کاهش ساعات کاری هم معلوم نیست چقدر مؤثر خواهد بود اما به‌هرحال تصمیم کلی باید برای همه افراد نیروی کار گرفته شود».‌