در سال‌های اخیر، تحولات اقتصادی و نوسانات شدید نرخ ارز، اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده است. تغییرات در سیاست‌های بین‌المللی و احتمال تشدید تنش‌های اقتصاد جهانی در ادامه سال 2025، نگرانی مردم را نسبت به آینده بیشتر کرده و طبیعتاً طلا به‌عنوان یک دارایی امن در مرکز توجه قرار گرفته است. اکنون، افزایش واردات این فلز گرانبها ظرف دو سال گذشته و ظهور پلت‌فرم‌های آنلاین خرید و فروش طلا و تبلیغات جذاب آنها برای سرمایه‌گذاری، بازار طلا را زیر ذره‌بین کارشناسان و سرمایه‌گذاران برده است.
در سال‌های اخیر، تحولات اقتصادی و نوسانات شدید نرخ ارز، اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده است. تغییرات در سیاست‌های بین‌المللی و احتمال تشدید تنش‌های اقتصاد جهانی در ادامه سال 2025، نگرانی مردم را نسبت به آینده بیشتر کرده و طبیعتاً طلا به‌عنوان یک دارایی امن در مرکز توجه قرار گرفته است. اکنون، افزایش واردات این فلز گرانبها ظرف دو سال گذشته و ظهور پلت‌فرم‌های آنلاین خرید و فروش طلا و تبلیغات جذاب آنها برای سرمایه‌گذاری، بازار طلا را زیر ذره‌بین کارشناسان و سرمایه‌گذاران برده است.
همیشه جذاب
با توجه به شرایط اقتصادی کشور، مردم برای حفظ قدرت خرید خود به دارایی‌های امنی همچون طلا روی می‌آورند که ارزشش در برابر کاهش ارزش پول ملی مقاوم باشد. در شرایط کنونی و با بازگشت ترامپ، احتمال تشدید تنش‌های تجاری افزایش یافته است که می‌تواند باعث رشد قیمت جهانی طلا شود، چرا که سرمایه‌گذاران معمولاً در شرایط بی‌ثباتی سیاسی و اقتصادی به سمت دارایی‌های امن حرکت می‌کنند که این موضوع می‌تواند تقاضا برای طلا را در سطح جهانی و به‌تبع آن در ایران افزایش دهد.
در ایران، قیمت طلا به‌شدت تحت تاثیر نرخ ارز است. با توجه به اینکه بخش عمده‌ای از طلا به‌صورت وارداتی تامین می‌شود، افزایش قیمت دلار باعث می‌شود قیمت طلا در بازار داخلی نیز رشد کند. اگر ترامپ سیاست‌های سخت‌گیرانه‌تری علیه ایران اعمال کند، احتمال افزایش نرخ دلار به دلیل فشارهای تحریمی و کاهش منابع ارزی کشور وجود دارد. در چنین شرایطی، تقاضای داخلی افزایش پیدا می‌کند و قیمت طلا حتی بیش از نرخ جهانی رشد می‌کند. با توجه به تمام این عوامل، احتمال افزایش قیمت جهانی طلا و همزمان رشد نرخ ارز در ایران بسیار بالا خواهد بود. در چنین شرایطی، افزایش نااطمینانی‌های اقتصادی و سیاسی، مردم را به سمت دارایی‌های امنی مانند طلا سوق خواهد داد و ممکن است بازار داخلی طلا بار دیگر شاهد جهش‌های قیمتی قابل توجهی باشد.
واردات طلا
پاییز 1401 واردات شمش طلا و نقره از مالیات معاف شد و شرایط واردات طلا به کشور به شدت تسهیل شد. پس از این امر، واردات طلا در ایران به طور مداوم افزایش یافت، به‌طوری که از ابتدای سال 1402 تا انتهای آذرماه 1403 نزدیک به 103 تن طلا به کشور وارد شد. علاوه بر این، صادرکنندگان نیز قادر به رفع تعهد ارزی خود با کمک طلا شدند، اقدامی که به اعتقاد کارشناسان ضمن اینکه موجب کاهش و تخلیه حباب قیمتی فلزات گرانبها در بازار می‌شود و ذخایر طلایی کشور را بیش از پیش افزایش می‌دهد، محدودیت‌های تحریم برای نقل‌وانتقال ارز به کشور را نیز از بین می‌برد. با این اقدام، صادرکنندگان کالا یا خدمات که به سبب تحریم‌های مالی در سالیان اخیر در دریافت هزینه صادرات خود با مشکلاتی مواجه بودند، توانستند هزینه را به‌صورت شمش طلا دریافت کرده و وارد کشور کنند. طی هشت ماه ابتدایی امسال، میزان واردات طلا به کشور به ۶۱ هزار و ۵۰۰ کیلوگرم شمش طلای استاندارد رسیده که ارزش کلی آن حدود 6 /4 میلیارد دلار است. بیشتر واردات طلا به کشور در این مدت از کشورهای همسایه همچون ترکیه و امارات صورت گرفته است. واردات طلا در این مدت، ۱۰ درصد از کل ارزش واردات کشور را به خود اختصاص داده و در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته، با افزایش قابل توجهی مواجه بوده است، به‌طوری که از نظر وزنی ۳۷۱ درصد و از نظر ارزش ۴۶۲ درصد رشد را نشان می‌دهد. در دی‌ماه سال جاری، سازمان امور مالیاتی کشور بار دیگر در بخشنامه‌ای اعلام کرد که واردات طلا، پلاتین و نقره به صورت خام از طریق مبادی رسمی کشور مجاز بوده و از پرداخت عوارض گمرکی و هرگونه مالیات معاف است. بدین ترتیب، پیش‌بینی می‌شود واردات طلا از مقدار کنونی نیز بیشتر شود.
خرید و فروش آنلاین
پس از تجربه تلخ مردم در بورس در سال 1399، بازارهای دیگری مثل بازار رمزارزها مورد توجه قرار گرفت و طلا هم به‌عنوان دارایی امن دیگری برای مردم جذابیت بیشتری پیدا کرد. با افزایش واردات طلا و افزایش ذخایر طلای کشور، احتمال کاهش حباب قیمتی بازار سکه بیش از پیش شد و میل سرمایه‌گذاران به حضور در این بازار اندکی کاهش یافت. از سمت دیگر صندوق‌های طلا در بورس رفته‌رفته نزد مردم به محبوبیت بسیار قابل توجهی دست پیدا کردند، به‌طوری که ورود پول حقیقی به صندوق‌های طلا در سال 1401، 5 /2 همت، در سال 1402، هشت همت و از ابتدای سال 1403 تا نیمه بهمن، نزدیک به 30 همت بوده است. در این میان سامانه‌های آنلاین خرید و فروش طلا در کشور شروع به کار کردند و به تدریج گسترده‌تر شدند. این پلت‌فرم‌ها با این هدف که مردم با پول‌های خرد ته جیب‌شان طلا بخرند، ایجاد شده‌اند. خرید طلا با چند کلیک، از هرجا و در هر ساعت شبانه‌روز (برخلاف صندوق‌های طلا که دامنه نوسان و ساعت کاری محدودی دارند) موجب رشد سریع این پلت‌فرم‌ها شد.
در این میان، تبلیغات متعدد از بیلبوردهای شهری گرفته تا رادیو و تلویزیون و فضای مجازی هم در اعتماد کردن مردم به این پلت‌فرم‌ها و همچنین خرید از آنها تاثیر قابل توجهی داشته است. یکی از مزایای کلیدی این پلت‌فرم‌ها، نقدشوندگی سریع طلاست. برخلاف روش‌های سنتی که فروش طلا نیاز به مراجعه حضوری و مذاکره با خریداران دارد، در این پلت‌فرم‌ها کاربران می‌توانند تنها با چند کلیک، طلای خود را به قیمت روز به فروش برسانند و وجه آن را در حساب بانکی خود دریافت کنند. این قابلیت باعث شده که طلا به‌عنوان یک دارایی نقدشونده‌تر و در‌دسترس‌تر برای سرمایه‌گذاری مطرح شود. در بازار سنتی طلا، اختلاف قیمت خرید و فروش، اجرت ساخت و سایر هزینه‌ها باعث کاهش سود سرمایه‌گذاران می‌شود. اما در پلت‌فرم‌های آنلاین، این هزینه‌ها به‌طور قابل توجهی کاهش پیدا کرده است. برخی از این پلت‌فرم‌ها، طلا را بدون اجرت و صرفاً به‌عنوان یک ابزار سرمایه‌گذاری عرضه می‌کنند که می‌تواند جذابیت بیشتری برای سرمایه‌گذاران داشته باشد. البته تحریم‌ها و نوسانات نرخ ارز در ایران می‌توانند به‌طور مستقیم بر عملکرد این پلت‌فرم‌ها تاثیر بگذارند. در دوره‌هایی که قیمت دلار افزایش می‌یابد، تقاضا برای خرید طلا بیشتر می‌شود که ممکن است باعث فشار بر این سیستم‌ها و حتی افزایش کارمزدها شود. همچنین، محدودیت‌های بین‌المللی می‌تواند بر تامین طلای فیزیکی و انجام معاملات خارجی این پلت‌فرم‌ها تاثیر بگذارد.
چالش‌های قانونی و نظارتی
یکی از چالش‌های سنتی در بازار طلا، شفافیت در قیمت‌گذاری و اطمینان از اصالت محصولات بوده است. پلت‌فرم‌های آنلاین معتبر با ارائه قیمت‌های لحظه‌ای و بر اساس نرخ بازار، امکان خرید و فروش با کمترین اختلاف قیمت را فراهم کرده‌اند. همچنین، این پلت‌فرم‌ها معمولاً با همکاری مراکز معتبر مانند بانک‌ها و کارگزاری‌ها فعالیت می‌کنند که این امر به افزایش اعتماد کاربران کمک می‌کند. با وجود مزایای فراوان، پلت‌فرم‌های آنلاین خرید و فروش طلا همچنان با چالش‌هایی از جمله مسائل قانونی و نظارتی مواجه هستند. نبود نهادهای ناظر برای تنظیم مقررات، تجربه تلخ سرمایه‌گذاری در موسسه‌های اعتباری و بورس و کلاهبرداری‌های مختلف، اعتماد به پلت‌فرم‌های طلا را سخت کرده است. اقدام به خرید طلا از این طریق با تمام دلایلی که پیشتر ذکر شد، تصمیمی غیرمنطقی نیست اما سرمایه‌گذاری در این بازار، به‌ویژه مدل آنلاین آن که به تازگی پا گرفته پرریسک است، چون عموماً این شرکت‌ها همزمان با فروش طلا به مردم، برای پلت‌فرمشان طلا خریداری می‌کنند. این در حالی است که مثلاً در صندوق‌های طلا در بورس نظارت‌هایی از سوی شرکت بورس وجود دارد که تعیین کرده معادل طلای درون صندوق، دارایی‌هایی به شکل‌های مختلف مثل ارز و... وجود داشته باشد تا اگر یکی از این دارایی‌ها سقوط کرد، از سایر منابع موجود بتوان پول مردم را برگرداند. اما برای این پلت‌فرم‌ها چون بازار تحت نظارتی وجود ندارد، هیچ اطمینانی وجود ندارد که مردم بتوانند طلایی را که خریده‌اند، تحویل بگیرند. به باور بعضی کارشناسان اقتصادی، خرید طلا با مبلغ اندکی مثل ۱۰۰ هزار تومان در شرایطی که قیمت یک گرم طلا بیش از پنج میلیون تومان است، زمینه را برای خالی‌فروشی فراهم می‌کند. حجم طلایی که با هزینه‌های ۱۰۰ هزار تومان و ۲۰۰ هزارتومان می‌توان خرید آنقدر ناچیز است که احتمالاً قابلیت دریافت به‌صورت فیزیکی را ندارد. حتی برخی از این پلت‌فرم‌ها طلای کمتر از پنج گرم را به‌صورت فیزیکی تحویل نمی‌دهند، بنابراین ریسک خالی‌فروشی بالا می‌رود. منظور از خالی‌فروشی فروختن کالایی است که مابه‌ازای آن نزد کسب‌وکار موجود نیست. بنابراین، این موضوع می‌تواند ریسک خرید طلا با مبالغ کم را افزایش دهد چون خریداران ناچارند طلایی را که خریداری کرده‌اند نزد پلت‌فرم نگه دارند و قاعدتاً نمی‌توانند مطمئن باشند طلایی که خریده‌اند وجود فیزیکی دارد یا پلت‌فرم خالی‌فروشی کرده است. به همین خاطر در روزهای اخیر کارشناسان نسبت به این موضوع هشدار داده‌اند و توصیه می‌کنند که اگر مردم تمایل به خرید طلا از پلت‌فرم‌ها دارند، در حجم و مقداری خرید کنند که امکان تحویل فیزیکی داشته باشد تا مطمئن شوند خالی‌فروشی در کار نبوده و سرشان کلاه نرفته است. البته بسیاری حتی تحویل فیزیکی طلا را هم تضمین برطرف شدن ریسک این نوع سرمایه‌گذاری نمی‌دانند، چون تشخیص خلوص طلای آب‌شده به تخصص نیاز دارد و حتی خرید حضوری آن درست مانند خرید سنتی طلا هم ریسک بالایی دارد. در این میان اما بعضی از فعالان حوزه اقتصاد دیجیتال این فعالیت را کلاهبرداری ندانسته اما نیازمند قانون‌گذاری می‌دانند. نکته‌ای در زمینه نحوه فعالیت و ذخیره‌سازی طلا از سوی این پلت‌فرم‌ها وجود دارد که خطر خالی‌فروشی را کم می‌کند و این نکته الزام داشتن مرکز توسعه تجارت الکترونیکی برای ذخیره‌سازی یک تُن طلا نزد بانک‌ها از سوی پلت‌فرم‌هاست. در واقع، هر یک از این پلت‌فرم‌ها برای ذخیره‌سازی طلایی که در اختیار دارند و به مردم می‌فروشند، ملزم به همکاری با یک یا چند بانک هستند تا خالی‌فروشی صورت نگیرد.
پلت‌فرم آنلاین؛ آری یا نه
ماجرای فعالیت پلت‌فرم‌های خرید و فروش آنلاین طلا هنوز مبهم است. این حوزه جدید کسب‌وکاری آنقدر نوپاست که نمی‌شود آینده پیش‌روی این کسب‌وکارها و کاربرانشان را با اطمینان پیش‌بینی کرد. قانون‌گذاری یکی از همان خلأهایی است که در این موضوع وجود دارد. هرچند پیش از این، اعلام شده بود که با پلت‌فرم‌های آنلاین فروش طلا که خالی‌فروشی کنند برخورد می‌شود و دو ماه قبل نیز خبر توقف فعالیت دو مورد از این پلت‌فرم‌ها منتشر شد اما هنوز قانون مشخصی که ضوابط و چهارچوب‌های فعالیت این پلت‌فرم‌ها را مشخص کند تدوین نشده است. نکته‌ای که باید مدنظر داشت این است که پیش از این با گران شدن طلا بسیاری از مردم امکان خرید طلا را نداشتند و حالا این پلت‌فرم‌ها با فروش طلای گرمی و حتی چندسوتی این بازار را در دسترس همه مردم قرار داده‌اند، اما باید در نظر داشت که اگر تجربه تلخی در این بازار رقم بخورد، حتی روی سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت هم اثر منفی خواهد گذاشت، چون مردم دیگر به بازار طلا اعتماد نخواهند کرد. با طراحی و پیاده‌سازی سامانه‌های نظارتی دقیق و فراگیر می‌توان محیطی ایمن و شفاف ایجاد کرد که نه‌تنها اعتماد عمومی را تقویت کند، بلکه موجب ارتقای جایگاه تجارت الکترونیکی در بازارهای ملی و بین‌المللی شود. امیرمحمد نصیرائی‌مقدم
دیدگاه تان را بنویسید