بیماری واریکوسل و راهکارهای مقابله با آن

یکی از شایع‌ترین بیماری‌های بیضه در آقایان، واریکوسل بیضه (Varicocele) است که به دلیل پیچ‌خوردگی غیرطبیعی سیاهرگ‌های بالای بیضه ایجاد می‌شود. این عارضه موجب بزرگ شدن رگ‌های کیسه بیضه و کوچک شدن سایز بیضه می‌گردد که درنتیجه، می‌تواند باعث کاهش کمیت و کیفیت اسپرم گردد و نهایتاً نازایی و ناباروری در مردان را در پی داشته باشد.

واریکوسل اغلب در بیضه چپ رخ می‌دهد و در 10 الی 15 درصد موارد، احتمال وقوع واریکوسل دوطرفه وجود دارد؛ بنابراین، انجام اقدامات درمانی به‌موقع جهت پیشگیری از بروز مشکلی بزرگ‌تر ضروری می‌باشد.

واریکوسل چیست؟

یکی از شایع ترین علت ناباروری مردان، پیچ خوردگی و اتساع غیرطبیعی سیاهرگ های بالای بیضه ها یا واریکوسل (varicocele) است که در اثر مشکلات شبکه رگ های بالایی آن به وجود می آید و همچون بیماری واریس در پا، موجب بزرگ شدن رگ‌های کیسه بیضه می شود.

به طور کلی، بیضه شامل 3 شبکه وریدی به نام‌های وریدهای وازدفران، وریدهای بیضوی داخلی و وریدهای بیضوی خارجی است که واریکوسل بیضه در شبکه وریدهای بیضوی داخلی ایجاد می‌شود. باید دانست که این عارضه، به دلیل صدمه دیدن دریچه‌های لانه‌کبوتری وریدهای بیضه بروز می‌یابد و جریان گردش خون در اطراف بیضه را با مشکل مواجه می‌کند. این امر موجب تولید نطفه‌هایی در مرد می‌شود که کیفیت مناسبی ندارند.

آشنایی با انواع واریکوسل بیضه

در بیماری واریکوسل بیضه، خون دریافتی از شریان‌ها توسط بیضه به کلیه منتقل نمی‌شود و در اطراف بیضه باقی می‌ماند؛ لذا این مشکل با شدت‌های مختلفی بروز می‌یابد که بسته به شدت آن به سه دسته تقسیم می‌شود:

• واریکوسل خفیف (گرید 1): با زور زدن می‌توان سیاهرگ‌های گشادشده بیضه را لمس کرد.

• واریکوسل متوسط (گرید 2): در حالت ایستاده وریدهای غیرطبیعی قابل لمس هستند.

• واریکوسل شدید (گرید 3): واریکوسلی شدید که رگ‌ها به وضوح قابل مشاهده هستند.

علائم بیماری واریکوسل

ازجمله علائم بیماری واریکوسل می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• تورم کیسه بیضه بدون احساس درد

• احساس کشیدگی و سنگینی در بیضه‌ها

• درد و بزرگی بیضه‌ها

• وجود رگ‌های پیچیده در کیسه بیضه

• عدم تقارن شکل بیضه‌ها

• ناباروری

علل بروز بیماری واریکوسل بیضه

بیماری واریکوسل به دو صورت اولیه و ثانویه ایجاد می‌شود. واریکوسل اولیه در اثر عواملی نظیر طولانی بودن مسیر ورید و فشار سایر شریان‌ها و شکم رخ می‌دهد؛ درحالی‌که واریکوسل ثانویه ناشی از عواملی نظیر انسداد عروق شکم می‌باشد.

همچنین در صورتی که دریچه‌های لانه‌کبوتری آسیب دیده باشند، انجام فعالیت‌های ورزشی سنگین نظیر وزنه‌برداری یا بدن‌سازی نیز می‌تواند منجر به بروز عارضه واریکوسل گردد.

رابطه واریکوسل با ناباروری

واریکوسل سبب افزایش دمای بیضه می‌شود که این امر کمیت و کیفیت اسپرم‌ها را کاهش داده و به تبع آن، باعث وقوع ناباروری در آقایان می‌شود. تقریباً 40 درصد از آقایانی که مشکل ناباروری دارند به بیماری واریکوسل مبتلا می‌باشند.

از آنجایی که در رگ‌های بیضه، خون سیاهرگی جاری می‌باشد؛ بنابراین با وقوع واریکوسل و تجمع خون در اطراف بیضه، اکسیژن کمتر و مواد زائد بیشتری به بیضه‌ها می‌رود و سبب بروز نقص در فرایند اسپرم‌سازی می‌شود.

تشخیص بیماری واریکوسل

علاوه بر معاینات فیزیکی در حالت ایستاده، بیماری واریکوسل بیضه را می‌توان با آزمایش‌هایی متداول نظیر سونوگرافی بیضه‌ها نیز تشخیص داد و بدین وسیله، تصویر بخش‌های داخلی، قطر رگ‌ها و جهت جریان خون را مشاهده و بررسی نمود.

درمان واریکوسل

واریکوسل بیضه یک بیماری خوش‌خیم محسوب می‌شود که تنها راه درمان آن عمل جراحی است. در طول فرایند درمان عارضه واریکوسل بیضه، سعی می‌شود جریان خون در سیاهرگ‌‌های بیضه به طور صحیح برقرار شود و بدین ترتیب، کیفیت اسپرم‌ها نیز بهبود یابد.

در جراحی واریکوسل، پزشک برشی کوچک بر روی شکم ایجاد می‌کند تا بتواند وریدهای آسیب‌دیده را مسدود نماید. تکنیک‌های مورد استفاده برای چنین درمانی شامل جراحی میکروسکوپی، واریکوسلکتومی، لاپاراسکوپی، عمل جراحی باز و نیز آمبولیزاسیون ورید می‌باشد.

فواید جراحی واریکوسل بیضه

انجام جراحی واریکوسل بیضه از جنبه‌هایی گوناگون اثرات مثبتی در پی دارد؛ ازجمله:

• کاهش آسیب اکسیداتیو در DNA اسپرم

• بهبود کیفیت مایع منی و اسپرم

• برطرف شدن مشکل رشد آهسته بیضه‌ها در نوجوانان

• افزایش تحرک اسپرم جهت بارداری

• درمان ناباروری (در صورت بی‌نتیجه ماندن سایر روش‌های درمان نازایی)

چه رابطه ای بین بیماری واریکوسل و آزواسپرمی وجود دارد؟

امروزه بیماران مبتلا به آزواسپرمی (فقدان اسپرم) می‌توانند با عمل جراحی به نطفه‌سازی برسند و کیفیت اسپرم خود را افزایش دهند. البته پیش از عمل واریکوسلکتومی، باید مسائل ژنتیکی بیماران نیز مورد بررسی قرار گیرد؛ اما به طور کلی این عمل، معمولاً نتایج مطلوبی همچون افزایش باروری و شانس حاملگی را به دنبال دارد.

روش های تقویت اسپرم ضعیف

همان‌طور که ذکر شد، یکی از پیامدهای عارضه واریکوسل، ضعیف شدن اسپرم است. در صورتی که شدت واریکوسل زیاد نباشد، تغییر رژیم غذایی و تغییر سبک زندگی می‌تواند باعث بهبود کیفیت و تقویت اسپرم شود.

رژیم غذایی مردان نقش مهمی در تقویت اسپرم یا تضعیف آن دارد، بنابراین خوردن برخی غذاها یا پرهیز از برخی خوراکی‌ها، به تقویت قدرت باروری مردان کمک می‌کند. به‌طور کلی انتخاب یک برنامه غذایی سالم و مقوی، علاوه بر تقویت اسپرم‌ها موجب رفع نازایی و ناباروری در مردان، جلوگیری از انزال زودرس، افزایش لذت جنسی و... می‌شود.

برخی از راهکارهای تقویت اسپرم عبارتند از:

• مصرف غذاهای کم‌چرب، غذاهای حاوی کربوهیدرات و پروتئین فراوان، سبزیجات و غلات

• مصرف برخی از مکمل‌های غذایی حاوی ویتامین‌ها و آنتی‌اکسیدان‌ها نظیر کارنیتین، فولیک اسید، ویتامینE ، ویتامینC ، کوآنزیمQ10 ، آرژینین، گلوتاتیون، سلنیوم و لیکوپن

• مصرف قرص تقویت اسپرم ضعیف نظیر لتروزول، بروموکریپتین، کلومیفن و سمنکس 

• اجتناب از استحمام با آب داغ

• استفاده کمتر از لپ‌تاپ و موبایل

• انجام تمرینات کجل برای تقویت جهش اسپرم

• کاهش استرس

• ترک سیگار و مشروبات الکلی

کلام آخر

به طور کلی، تا زمانی که بیماری واریکسول، عارضه‌ای برای فرد نداشته باشد نیازی به انجام عمل جراحی نیست؛ اما در صورت تمایل فرد به فرزنددار شدن، شدت یافتن بیماری، مشاهده توده در ناحیه بیضه و یا احساس رگ‌های پیج‌خورده درون بیضه می‌بایست به پزشک متخصص مراجعه نمود و در صورت تأیید واریکوسل شدید، اقدامات درمانی لازم را در پیش گرفت.