حواشی بزرگ‌ترین عرضه اولیه بازار سرمایه ایران

[مریم شکرانی]  عرضه سهام شستا در بورس انتقادهای زیادی را به دنبال داشته است. منتقدان با یادآوری واگذاری مخابرات در بورس می‌گویند که شستا درست مانند مخابرات از ابتدا ماهیت دولتی نداشته است که بخواهد واگذار شود. آنها اعتقاد دارند که سهامداران شستا کارگران و بازنشسته‌ها هستند و نباید سهام آنها دوباره در بورس فروخته می‌شد. با این حال کارشناسان بورسی نگاه دیگری به ماجرا دارند و می‌گویند که عرضه سهام شستا در بورس تفاوت‌های زیادی با عرضه مخابرات دارد و این اتفاق در بورس سایر کشورها هم معمول است، اما به شرط اینکه سرمایه حاصل صرف توسعه صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی شود و برای جبران کسری بودجه دولت
 هزینه نشود.
محمد رضوانی‌فر، مدیرعامل شستا گفته است که منابع واگذاری متعلق به شستاست نه دولت و قرار نیست منابع حاصل به کسی به غیراز کارگران برسد و به‌طور قطع این منابع برای تأمین اجتماعی است و باید صرف توسعه سرمایه‌گذاری‌ها و ارتقای کیفیت و کمیت خدمات به بیمه‌شدگان تأمین اجتماعی شود.

ماجرای عرضه مخابرات در بورس چه بود؟
نزدیک به ١٤ ‌سال از واگذاری مخابرات به بخش خصوصی می‌گذرد. اتفاقی که آن روزها بزرگ‌ترین پدیده خصوصی‌سازی ایران لقب گرفت، اما این واگذاری درست به اندازه بزرگ بودنش پرحاشیه بود. منتقدان واگذاری مخابرات معتقد بودند که اصل ٤٤ قانون اساسی رعایت نشده  و مخابرات در شرایطی غیررقابتی به کنسرسیوم اعتماد مبین رسید و این در حالی بود که  برخی منتقدان اعتقاد داشتند که مخابرات از اساس دولتی نبوده است که بخواهد خصوصی شود.
محمد غرضی، وزیر سال‌های پیش پست، تلگراف و تلفن در مصاحبه‌ای گفته بود: «بخش قریب به اتفاق زیرساخت‌های مخابراتی با سرمایه و ودیعه مشترکان ایجاد شده و دولت سهم بسیار ناچیزی داشته، بنابراین از همان ابتدای تشکیل مخابرات در ایران این شرکت خصوصی بوده است و سهامدار آن مردم بوده‌اند.» او تأکید کرده بود: «نقش دولت در شرکت مخابرات ایران تنها به مدیریت این سرمایه محدود می‌شود. درواقع ما یک بخش خصوصی با سهامداری مردم داشته‌ایم که دولت مدیریت آن را انجام داده است، بنابراین اصل واگذاری مخابرات هم اشکال قانونی و هم
شرعی دارد.»
غرضی نقبی به دوران مدیریت خود بر وزارتخانه پست، تلفن و تلگراف هم زده و گفته بود: «بنده به خوبی به یاد می‌آورم که قیمت یک خط تلفن در‌ سال ٦٤ حدود یک‌میلیون و ٦٠٠ تومان بود که در آن زمان ارزشی معادل بهای یک دستگاه آپارتمان در تهران بود یا ودیعه واگذاری برای خطوط تلفن همراه مبلغ بسیار زیادی بود. بنابراین مشترکان در زمان سپردن این ودایع، ارقام کلانی برای توسعه زیرساخت‌ها ارایه داده‌اند که باید با ارزش روز محاسبه و به آنها برگردانده شود.»
البته پای واگذاری سهام مخابرات در بورس به مجلس هم کشیده شد و در‌ سال ٨٩ کمیته تحقیق و تفحص مجلس وقت اعلام کرد که واگذاری مخابرات غیرقانونی بوده است. محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات هم ‌سال ٩٧ به «شهروند» گفته بود که مجلس پیگیر واگذاری مخابرات و برگرداندن ودیعه مشترکان مطابق با ارزش روز است، اما ماجرا در هیاهوی اتفاقات مختلف به فراموشی سپرده شد تا اینکه عرضه شستا در بورس دوباره خاطرات واگذاری مخابرات را به یاد آورد.

شستا متعلق به دولت نیست که واگذار شود
در آخرین روز کاری بازار سرمایه در هفته گذشته  ١٠‌درصد سهام شستا در بورس عرضه شد. این اتفاق بزرگ‌ترین عرضه اولیه بازار سهام نام گرفت و از همان زمان توییت‌های انتقادی فعالان اقتصادی به این واگذاری شروع شد. منتقدان می‌گویند که سازمان تأمین اجتماعی برمبنای حق بیمه کارگران و بازنشستگان ایجاد شده است و درواقع سهامداران آن کارگران و بازنشستگان هستند. بنابراین اگر این سازمان را با سرمایه کارگران، شرکت‌ها و هلدینگ‌های مختلف راه‌اندازی کرده است، دولت مالک این دارایی نیست که سهام را در بورس عرضه کند و درواقع مالک، همان بیمه‌شدگان و بازنشستگان هستند.
 منتقدان می‌گویند که باید دید تأمین اجتماعی برای این درآمد بیش از ۶۸۰۰‌میلیارد تومانی که درواقع سرمایه کارگران و بازنشستگان است، چه خوابی دیده است. آنها همچنین به سابقه حضور برخی زیرمجموعه‌های سازمان تأمین اجتماعی در بورس اشاره می‌کنند و می‌گویند که با وجود این واگذاری‌ها همچنان فعالیت‌های اقتصادی سازمان تأمین اجتماعی زیان‌ده بوده است. این انتقادها درحالی مطرح می‌شود که واگذاری شستا در دولت محمود احمدی‌نژاد هم یکی از واگذاری‌های پرحاشیه به شمار می‌آمد و درست مانند مخابرات انتقادهای زیادی به دنبال داشت. شستا که درواقع به‌عنوان بدهی دولت به شبه دولتی‌ها واگذار شد، در سال‌های گذشته عملکرد چندان درخشانی نداشت و عمده شرکت‌های زیر مجموعه آن زیان‌ده بودند.
 
عرضه شستا در بورس با عرضه مخابرات متفاوت است
با وجوداین، عباسعلی حقانی نسب، تحلیلگر ارشد بورس در پاسخ به ایرادهایی که به عرضه سهام شستا در بورس وارد می‌کنند،  می‌گوید که عرضه سهام شستا در بورس قابل قیاس با مخابرات نیست. زیرا مخابرات هم مالکیت خود و هم بالای ٥١‌درصد سهامش را در بورس عرضه کرد، اما شستا درحال حاضر فقط ١٠‌درصد سهام خود را در بورس عرضه کرده است و مالکیت همچنان در اختیار دولت است. با این شرایط و تا زمانی که عرضه سهام شرکتی زیر ٢٥‌درصد در بورس اتفاق بیفتد، نمی‌توانیم بگوییم که واگذار شده است. او ادامه می‌دهد: «بسیاری از شرکت‌های جهان مانند آرامکو عربستان هم که مالکیت دولتی دارد ٥‌درصد سهام خود را در بورس عرضه کرده اند  و فکر می‌کنم سایر شرکت‌های بزرگ دولتی مانند نفت و گاز پارس‌جنوبی هم باید سهام خود را به صورت محدود در بورس عرضه کنند حتی اگر این عرضه به صورت یک‌درصد باشد.»
حقانی نسب تأکید می‌کند که صندوق‌های بازنشستگی تأمین اجتماعی که درحال حاضر ورشکسته به شمار می‌آیند با این اتفاق می‌توانند از ورشکستگی نجات پیدا کنند و این مسأله منافع پایدار بیمه‌شدگان و بازنشستگان را به دنبال دارد. به علاوه این شفافیت عملکرد مالی شرکت‌های دولتی اتفاق بسیار خوبی است و در همین راستا خوب است که به جز دولت سایر نهادها مانند آستان قدس رضوی و ستاد اجرایی فرمان امام(ره) و بنیاد مستضعفان و ... هم بخشی از سهام خود را در بورس عرضه کنند. با تمام این اوصاف باید منتظر ماند و دید که آیا دولت با جمع‌آوری سرمایه قابل توجه برای شستا، به داد صندوق بازنشستگی تأمین اجتماعی می‌رسد