تعطیلی کرونایی مدارس، فرصتی برای راه‌های نوین آموزش از راه دور

 با گسترش بیماری کرونا در بیش از ۱۴۵کشور جهان، که همه گروه‌های سنی را درگیر کرده است، یکی از نخستین نهادهایی که در معرض آسیب جدی قرار دارند، مراکز آموزشی است. مراکز آموزشی که محل تجمع تعداد زیادی از دانش‌آموزان و دانشجویان در مدارس و دانشگاه‌ها است، در گام نخست تعطیلی طولانی مدتی را در این کشورها ایجاد کرد. کشور چین هم که به عنوان کانون شیوع این ویروس در جهان شناخته شد، پیشگام این امر در دسامبر سال ۲۰۱۹ بود.

اما نکته‌ای که در این بین از اهمیت زیادی برخوردار شد، تعطیلی مدارس و مراکز آموزشی است نه «فرایند یادگیری»! به عبارتی کشور چین با این شعار که «مدارس و دانشگاه‌ها تعطیل است؛ لکن آموزش و یادگیری تعطیل نیست»، پیشگام این حرکت شد. با این اقدام سازوکارهای بسیار گسترده‌ای برای پیشبرد امور آموزشی و تحقیقاتی با تمرکز بر بستر فضای مجازی و آموزش از راه دور طراحی و تدوین شد که فعالیت آموزشی را تحت هیچ شرایطی تعطیل نکرد. کشور چین در چنین شرایطی سازوکاری را در نظام آموزشی راه‌اندازی کرد که می‌تواند از جهات مختلف، جهت بهره‌برداری از آن در نظام آموزشی کشور هم مفید فایده باشد.

ساز و کار نظام آموزشی چین در مواجه با کرونا چه بود؟

به استناد گزارش شماره ۲۷۰۱۶۹۲۰ اسفندماه سال جاری مرکز پژوهش‌های مجلس، مواجه دو نظام آموزش و پرورش و آموزش عالی چین در مواجه با کرونا، قابل تامل است. نظام آموزش عالی کمیته‌ای را در خصوص نحوه مواجهه هر دانشگاه با کرونا تشکیل داد. از این طریق امور آموزشی، رفت وآمد دانشجویان داخلی و خارجی(تمامی دانشجویانی که در فضاهای خوابگاهی زندگی می‌کنند حق خروج از فضاهای خوابگاهی را ندارند)، را کنترل و طی بخشنامه‌هایی تمام اتفاقات دانشگاه چه در زمینه شیوع بیماری و چه در زمینه تحقیقات انجام شده در رابطه با کرونا را در زمینه‌های مختلف پیگیری و گزارش می‌دهد. بر مبنای همین بخشنامه‌ها برای جبران زمان تعطیلات مراکز آموزشی،به تعداد روزهای تعطیل در این ایام از تعطیلات تابستان کسر خواهد شد.

برگزاری کلاس‌های درس در بستر فضای مجازی ازجمله WeChat،Tencent Meeting ، online meetin نیز از دیگر سازوکارهای مورد نظر نظام آموزشی چین بوده است. برای دروس تئوری، فعالیت‌های تحقیقاتی، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها که نیاز کمتری به فعالیت‌های آزمایشگاهی دارند، از کارایی این نرم‌افزارها استفاده شده است. دسترسی رایگان به محتوای مقالات، کتاب‌ها، پایان‌نامه‌ها برای دانش‌آموزان، دانشجویان و اساتیدکه در  اکثر دانشگاه‌های این کشور که سابقاً برای دریافت آنها نیاز به پرداخت هزینه بوده است، در این ایام به صورت رایگان در اختیار مخاطبان قرار داده شده است. حتی در کنار دانشگاه‌ها بسیاری از کتابفروشی‌ها، فایل الکترونیکی کتاب‌ها را به‌صورت رایگان در دسترس مخاطبان قرار داده‌اند.

مدارس چین هم با ارائه محتوی و تکالیف درسی ویژه دانش‌آموزان در بستر فضای مجازی از سوی دولت و ایجاد امکان ارتباط دانش‌آموزان و اولیای آن‌ها با مدیران و معلمان مدارس، نه تنها وضعیت آموزشی و تحصیلی دانش‌آموزان را کنترل می‌کند، بلکه برای پر کردن اوقات فراغت آن‌ها هم برنامه‌های منظمی را در نظر گرفته است. برگزاری مسابقات تلویزیونی نظیر خاطره نویسی، نقاشی، ارائه نوآوری‌ها و خلاقیت‌ها و... جهت جلوگیری از رخوت کودکان و نوجوانان، از جمله مهم‌ترین اقدامات این دولت بوده است. چین حتی یک گام فراتر رفته و با توجه به علایق زیاد کودکان و نوجوانان به انجام بازی‌های رایانه‌ای، دسترسی عمومی برای انجام بازی‌های رایانه‌ای رایگان را هم تسهیل نموده است.

نظام آموزشی ایران برای مواجه با کرونا، چگونه عمل کرده است؟

به استناد آمار موسسه پژوهش و برنامه‌ریزی عالی، در ایران قریب به ۳ میلیون و ۶۱۶ هزار دانشجو وجود دارد که به صورت فیزیکی در کلاس‌های درس حاضر می‌شوند. همچنین بر اساس اطلاعات ثبت شده در سامانه سناد، تا ۲۵ شهریورماه  ۱۴ میلیون و ۴۶۸ هزار و ۷۴۴ نفر  دانش‌آموز هم به همین شیوه در کلاس­ های درس حضور می‌یابند. این تعداد تقریبا ۱۸ میلیونی از جمعیت دانشجو و دانش‌آموز،  با توجه به قدرت بالای ویروس کرونا در شیوع بیماری و دوره نهفتگی آن (که مدت زمان ۲ هفته است) و همچنین با توجه به وضعیت مدارس و دانشگاه‌های کشور به لحاظ امکانات محدود بهداشتی(سرویس­های بهداشتی مشترک و شلوغ، خوابگاه‌ها و رستوران‌های مشترک و ...)، می‌تواند هشداری برای وقوع فاجعه‌ای انسانی در کشور محسوب شود که خوشبختانه با تدابیر درست دولت و وزارتین علوم و آموزش و پرورش به میزان زیادی مهار شده است.

اقداماتی نظیرهماهنگی با سازمان صدا و سیما برای پخش برنامه‌های آموزشی درسی پایه‌های مختلف، فعالیت در فضای مجازی به ویژه شبکه‌های اجتماعی، برای معلمان و دانش‌آموزان جهت پیگیری امور آموزشی، از جمله اقداماتی است که آموزش و پرورش در این دوره از آن استفاده نموده است.

البته باید در نظر داشت که دانشگاه‌ها در این زمینه به دلیل ماهیت متفاوت آموزشی، باید به شیوه‌ای دیگر عمل کند. اما با نگاهی به وبسایت این وزارت‌ آموزشی مهم، مشخص می‌شود که وزارت متبوع تنها به ارائه دستورالعملی برای مواجه با ویروس کرونا از سوی مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، تعطیلی دانشجویان و کاهش ساعات اداری کارکنان بسنده کرده است.

هرچند مسوولیت تحقیق و پژوهش در حوزه سلامت و بهداشت بر عهده وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی است، ولیکن باید در نظر داشت وزارت علوم به عنوان یکی از متولیان ترویج و آموزش علم در سطوح عالی می‌تواند به شیوه‌ای مهم‌تر عمل نماید. اگرچه غلامرضا غفاری، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم در نشستی با حضور مدیرکل فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم از ظرفیت تشکل‌های دانشجویی و داوطلبانه دانشجویان دانشگاه‌های تابع این وزارت برای کنترل کرونا خبر داده، ولیکن این موضوع با توجه به تعطیلی خوابگاه‌ها و مراکز آموزشی عملا اقدام مذکور را تا حد زیادی بی‌تاثیر می‌کند.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش شماره ۲۷۰۱۶۹۲۰ در رابطه با دانشگاه‌ها، تشکیل کمیته هماهنگی مقابله با کرونا در تمامی دانشگاه‌ها به منظور پایش و ارزیابی وضعیت آموزشی و سلامتی دانشجویان دانشگاه و تصمیم‌گیری درخصوص ضرورت حضور معدود دانشجویان دارای پروژه‌های تحقیقاتی در دانشگاه و خوابگاه را به عنوان یکی از پیشنهادات خود به آموزش عالی مطرح می‌کند. از این‌رو می‌توان این پیشنهاد را با دقت بیشتری در برنامه‌های وزارت علوم برای مقابله و کنترل کرونا، مد نظر قرار داد. مطابق با همین گزارش ارائه رایگان محتوی چندرسانه‌ای آموزش کتاب‌های درسی دانش‌آموزان در پایه‌های مختلف تحصیلی را برای استفاده دانش‌آموزان در پورتال وزارت آموزش و پرورش هم پیشنهاد شده که می‌تواند در جای خود ارزنده باشد. جا دارد تا مانند بسیاری از نهادهای اقتصادی نظیر بانک‌ها و تامین اجتماعی که تسهیلات ویژه‌ای را برای جامعه در این ایام در نظر گرفتند، وزارت علوم و آموزش و پرورش نیز می‌توانند در این زمینه اثرگذاری بیشتری داشته باشد.

گرچه آموزش از راه دور از طریق فضای مجازی در برخی از مناطق کشور خدمات مناسبی را برای جامعه دانش‌آموزان به همراه داشته اما، باید توجه داشت که در بسیاری از مناطق محروم کشور و به دلیل عدم دسترسی به فضای مجازی و حتی تلویزیون، بخش قابل توجهی از دانش‌آموزان در برخورداری از این شرایط با دشواری‌های خاصی روبرویند. این موضوع مورد تاکید «علی باقرزاده» رئیس مرکز هماهنگی حوزه وزارتی وزارت آموزش و پرورش هم بوده و موجب شده تا این وزارت از پتانسیل کلیه ادارات خود برای پوشش آموزشی دانش‌آموزان در این ایام استمداد بطلبد.

هرچند آموزش مجازی تنها راه موجود به نظر می‌رسد، اما بی‌تردید تعدادی از افراد زیر این چتر آموزشی قرار نمی‌گیرند. در چنین شرایطی است که هر منطقه بایستی بنابر صلاحدید و ضرورت‌ها اقدامات مقتضی در این زمینه را انجام دهد. چنانچه آموزش و پرورش استان کرمان برای ۳۱ هزار دانش‌آموز خود که به اینترنت دسترسی ندارند درس‌نامه و بسته‌های آموزشی ویژه‌ای را تدارک دیده و به دست آنان رسانده است. نظیر این اقدامات در استان خوزستان هم با همکاری دهیاری‌ها انجام شده که از این حیث می‌تواند مورد توجه سایر استان‌ها و مناطق کمتر برخوردار باشد.