سال بلوا، سال سیل، سال سکوت یا انزوا، سال عشق روزهای کرونا؛ این‌ها و احتمالا دهها و صدها عنوان دیگر، بخش‌هایی از ایده‌هایی هستند که این روزها فیلمسازان سینمای ایران یا نویسندگان با استعدادش در خانه نشستند و برای نوشتن‌شان رویا پردازی می‌کنند. برای تهیه کنندگان و سینماداران و مدیران سینمایی اما مرور تک تک روزهای ۹۸ پر است از چالش‌هایی که ضربات اساسی زده به بازار مخاطب‌شان.
سالی که با تعطیلی سینماها و لق شدن اکران ویژه نوروزش با خطر سیل آغاز شده بود، در نهایت به تعطیلی یک ماهه کامل به دلیل سایه سنگین کرونا بر زندگی مردم انجامید.
۹۸ را شاید در سینما هم بتوان عجیب‌ترین سال دهه اخیر و شاید عجیب‌ترین سال دهه‌های اخیر نامید. سالی که با دعواهای همیشگی اکران نوروز آغاز شد و حرف و حدیث‌هایش. هنوز چند روزی از اکران فیلم‌های عید و فروکش سیل نگذشته بود که تخلف سازندگان «رحمان ۱۴۰۰» نمایان شد و پرفروش‌ترین فیلم شروع سال از پرده پایین کشیده شد. در همان کش و قوس، گلایه‌های مشترک نیروی انتظامی و «متری شیش‌ونیم» نقل محافل بود و ولع فیلمسازان برای اکران که یکباره دیدند سینما خالی شده از فیلم‌های با پتانسیل فروش برای نیمه دوم سال.
تابستان به بحث داغ اکران فیلم‌های توقیفی گذشت و نوبت رسید به جنجال‌ها بر سر «خانه پدری». سینما چرخش با چند کمدی گذشت و «مطرب» روی پرده آمد. امیدها در ۶ماهه دوم سال به چند کار با شانس فروش مثل «جهان با من برقص» بود که اول اتفاقات آبان و گرانی بنزین، بعد حوادث دی و بهمن و سرآخر هم ماجرای کرونا شوکی بزرگ به سینمایی شد که امسال ۲ میلیونی نسبت به سال قبلش ریزش مخاطب داشته است. اگرچه با همه این اتفاقات تلخ عجیب و غریب تلاشی ستودنی داشت برای روی پا ماندن. بیایید مروری کنیم بخشی از این اتفاقات سال را که بر سینما گذشت.
از بلوای اکران نوروز تا مورد ویژه «رحمان ۱۴۰۰»
سال ۹۸ هم مانند تمام سال‌های قبل و احتمالا سال‌های بعد از آن با دعوای اکران نوروزی شروع شد. فیلمسازانی که همه فیلم‌های خود را مناسب اکران در بهترین فصل سینما می‌دانستند و تهیه‌کننده‌هایی که نمی‌توانستند از خیر فروش فوق‌العاده اکران نوروزی بگذرند. دعواهایی که بالا گرفت و هر کس دیگری را به لابی‌گری برای کسب فرصت اکران نوروزی متهم می‌کرد. در نهایت اما این فیلم‌ها برای اکران نوروز۹۸ انتخاب شدند.
«ژن خوک» ساخته سعید سهیلی، «متری شیش‌ونیم» ساخته سعید روستایی، «غلامرضا تختی» ساخته بهرام توکلی، «چهارانگشت» ساخته حامد محمدی، «زندانی‌ها» ساخته مسعود ده‌نمکی، «رحمان ۱۴۰۰» ساخته منوچهر هادی و «پیشونی سفید» ساخته سیدجواد هاشمی. ترکیبی از فیلم‌های کمدی، اجتماعی و کودک نوجوان که ژانر کمدی با ۴فیلم سهم پررنگی در آن داشت. فیلم‌هایی که اکرانشان همزمان شد با درگیر شدن چند استان با سیل و اتفاقات ناگواری که کام مردم را در نوروز ۹۸ تلخ کرد و علاوه بر اینکه سینماهای چند استان با تعطیلی روبه‌رو شدند، دل و دماغی هم برای مردم دیگر استان‌ها نماند تا مثل همیشه اکران نوروز را پررونق کنند و کار را به سانس‌های ویژه تا پاسی از شب بکشانند.
اکران ویژه نوروز اما با یک اتفاق عجیب همراه بود. ۴هفته از آغاز اکران نوروزی می‌گذشت و «رحمان۱۴۰۰» با حدود ۲۲میلیاردتومان رکورد پرفروش‌ترین فیلم اکران نوروزی را در دست داشت و می‌رفت که تمام رکوردهای سینمای ایران را جابجا کند اما یک تخلف باعث شد تا این فیلم پس از ۴هفته از پرده پایین کشیده شود. در ۲۵فروردین ۹۸ روابط عمومی سازمان سینمایی اعلام کرد: بر اساس گزارش‌های رسیده به اداره کل سینمای حرفه‌ای معاونت ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی و بررسی بازرسان این اداره کل، تخلف فیلم «رحمان ۱۴۰۰» مبنی بر عدم حذف کامل برخی از صحنه‌های اعلامی از سوی شورای پروانه نمایش در برخی از سینماها محرز شد و با عنایت به مفاد ماده ۱۸ آئین‌نامه نظارت بر نمایش فیلم از ادامه اکران این فیلم جلوگیری به عمل آمد.»
اکران نوروز اما یک فیلم پرفروش دیگر هم داشت. «متری شیش‌ونیم» که رکورد پرفروش‌ترین فیلم اجتماعی را به دست آورد و تا پایان سال این عنوان را حفظ کرد.
پول‌های کثیف یا سرمایه‌های راه گم کرده
پول‌های کثیف، این واژه ای بود که از سال قبل بارها در سینمای ایران تکرار می‌شد. اتفاقاتی که برای افرادی چون سرمایه‌گذاران «شهرزاد» و احکام بلندمدت‌شان افتاد یا قبل تر سرنوشت امثال حسین هدایتی و بابک زنجانی، این بحث‌ها را تشدید کرد.
در یک سال گذشته اما در سینما یکی دو سرمایه‌گذار بخش خصوصی با چنین اتهامی روبه‌رو بودند. فیلمسازان بسیاری با آنها کار کردند. سال با چند فیلم از این گروه فیلمسازان آغاز شد. امثال سیدمحمود رضوی و دیگر تهیه‌کنندگان طیف سازندگان ارگان‌های دولتی یا حاکمیتی به شدت اصرار داشتند این افراد سینما را گران کرده‌اند.
فیلم‌های گیشه‌ای و پر ستاره این گروه البته شروع موفقی نداشتند و خوب نفروختند. ولی فیلم‌های اجتماعی موفقی در همین سال با سرمایه‌های این افراد ساخته شد. یکی از افرادی که انگشت اتهام به سویش بود، صادق رنجکشان است. او سال قبل ۴ فیلم و امسال هم تقریبا همین تعداد فیلم در جشنواره داشت. خودش در گفت‌وگو ادعای گران کردن سینما را رد کرد و درباره پول کثیف هم گفت حاضر است تبعات این را بپذیرد که کسی ثابت کند وام، مالیات یا بدهی پرداخت نشده به بانک‌ها دارد. دیگر سرمایه‌گذاران این دستی هم کم کم آن انتقادات گذشته نسبت به سرمایه‌های‌شان کمتر شده و حالا باید دید در بلندمدت آنها در سینما ماندگار می‌شوند یا فرجامی چون زنجانی و امامی خواهند داشت.
«خانه پدری» در دور تسلسل توقیف و رفع توقیف
اول آبان ماه ۹۸ پس از ۹ سال، «خانه پدری» رفع توقیف شد و اکران محدودی را در سینماهای کشور آغاز کرد. رفع توقیف فیلم کیانوش عیاری آن هم پس از ۹سال با حاشیه‌های فراوانی همراه شد. فیلمی که به یکی از مهمترین چالش‌های اجتماعی می‌پرداخت و از نظر منتقدان یکی از مهمترین فیلم‌های سینمای ایران است. «خانه پدری» اما پس از چند روز نمایش به یک باره و با دستور دادستانی از پرده پایین کشیده شد و همین موضوع بار دیگر نام این فیلم را که در تعداد محدودی سینما اکران بی‌سروصدایی را می‌گذراند بر سر زبان‌ها انداخت. چهار، پنج روز پس از این ماجرا اما بار دیگر با رایزنی‌های صورت گرفته از سوی سازمان سینمایی با مقام قضایی درنهایت این ساخته کیانوش عیاری یکی دو هفته دیگر به صورت محدود اکران شد و پس از آن به اکرانش پایان داد.
جشنواره فیلم فجر و تحریمی‌ها و مخالفان تحریم
کمتر از ۲۰روز قبل از جشنواره فیلم فجر موجی راه افتاد از افرادی که می‌گفتند قصدشان تحریم حضور در جشنواره فیلم فجر است. مثل همه اتفاقات دیگر، دوگانه‌ای شکل گرفت و بحث‌هایی در فضای رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی راه افتاد. هر کدام از طرفین خودشان را محق می‌دانستند و از نظر خودشان درباره تحریم یا عدم تحریم به شدت دفاع می‌کردند و بر گروه مقابل می‌تاختند. طرفداران این دو گروه هم از هر فرصتی برای تاختن به هم استفاده می‌کردند. دعوایی که به نشست‌های خبری جشنواره فیلم فجر هم کشیده شد و آنها که آمده بودند برای آنها که نیامده بودند خط و نشان کشیدند و صحنه‌های ناخوشایندی را رقم زدند.
جشنواره سی‌وهشتم فیلم فجر اما فقط به دعوا و درگیری نگذشت. اگرچه چهره‌ای مانند داریوش مهرجویی ترجیح داد فیلمش را مستقیم به اکران برساند و حمید نعمت‌الله هم در درگیری سرمایه‌گذار نتوانست فیلمش را به جشنواره برساند، اما استعدادهای جوانی بودند که در پایان برای اولین‌بار برای دریافت سیمرغ فراخوانده شدند و روی سن اختتامیه رفتند. از محمد کارت که با فیلم «شنای پروانه» برای رقبا خط و نشان کشید تا برادران ارک که با فیلم متفاوتشان نظر منتقدان را به سمت خود جلب کردند.
بحران کرونا دامن‌گیر سینما
پایان سال اما برای کل جامعه با اتفاق خوبی همراه نبود. بحران شیوع بیماری کرونا که در همان روزهای ابتدایی گریبان سینما را هم که در طول سال۹۸ چندباری و به دلیل چند اتفاق تعطیلی را تجربه کرده بود، گرفت و در اتفاقی بی‌سابقه تا اینجا حدود یک ماه کل سالن‌های سینمای سراسر کشور را به تعطیلی کشاند. اتفاقی که احتمالا گریبان اکران نوروز۹۹ را هم خواهد گرفت و باید دید تمهید سازمان سینمایی و شورای صنفی نمایش برای جبران این اتفاق چه خواهد بود.
آمار فروش و پرفروش‌ترین‌ها
«مطرب» ساخته مصطفی کیایی در ژانر کمدی از نیمه آبان ماه نمایش خود را آغاز کرد و ۱۶ هفته روی پرده سینماها نمایش داشت و در نهایت با فروشی بیش از ۳۸میلیارد تومان و بیش از دو میلیون مخاطب رکورد پرفروش‌ترین فیلم را در سینمای ۹۸ از آن خود کرد.
در جایگاه دوم پرفروش‌ترین فیلم سال، «متری شیش‌ونیم» ساخته سعید روستایی با ۲۷میلیارد و ۷۰۰میلیون تومان فروش قرار گرفت و رده سوم جدول فروش هم به «تگزاس۲» ساخته مسعود اطیابی با فروش ۲۵میلیاردی قرار گرفت.
«رحمان۱۴۰۰» با ۲۲/۵میلیارد فروش، «شبی که ماه کامل شد» با ۱۹میلیارد و «سرخپوست» با ۱۵میلیارد تومان به ترتیب در رده‌های بعدی جدول فروش ۹۸ قرار گرفتند.
«چشم و گوش بسته»، «چهار انگشت»، «ما همه با هم هستیم» و «زیر نظر» به ترتیب با فروش ۱۲ میلیارد، ۱۰ میلیارد، ۱۰ میلیارد و ۸میلیارد تومانی در رده‌های بعدی جدول پرفروش‌های سال قرار گرفتند.
در این میان اما بعضی فیلم‌ها هم به معنای واقعی کلمه ناکام ماندند. فیلم متفاوت «جهان با من برقص» اولین ساخته سینمایی سروش صحت که چشم امید رونق گیشه سه ماه پایانی سال بود از همان ابتدای اکران با تعطیلی سینماها به دلیل شهادت حاج قاسم سلیمانی و وقایع پس از آن روبه‌رو شد و در نهایت هم ماجرای تعطیلی به خاطر شیوع کرونا مدار بدشانسی‌های این فیلم را کامل کرد تا اولین تجربه صحت در سینما که در جشنواره جهانی فیلم فجر به شدت مورد استقبال قرار گرفت در اکران موفق نباشد.
"سال سقوط" که سال دوهزار بود؟