اجتماعی‌تر با سیل برخورد کنیم

 [ملیحه محمودخواه]   آب که نباشد، زندگی هم نیست اما هرچیزی زیادش مشکل‌زاست، حتی آب. وقتی آب در یک محدوده جغرافیایی از یک میزان مشخص بیشتر شود، آن‌وقت است که دیگر قابل مهار نیست، سیل می‌شود و  پشت‌سر هم دردسر ایجاد می‌کند. سیل هرساله در گوشه و کنار دنیا خسارت‌های زیادی را ایجاد می‌کند و طبق آمارهای سازمان‌های جهانی میزان کشتاری که سیل به بار می‌آورد، نسبت به سایر بلایای طبیعی از همه بیشتر است. خشکسالی‌هایی که در چند‌سال گذشته با آن روبه‌رو بودیم، آمار وقوع سیل را تا حدودی درکشور ما کاهش داده بود؛ زیرا آن‌قدر باران کم می‌بارید که جایی برای سیل باقی نمی‌گذاشت، اما از روزهای پایانی‌ سال گذشته باران‌ها راه‌شان را به کشور ما پیدا کردند و این باران‌ها آن‌قدر باریدند که سیل پشت سیل خبر اصلی رسانه‌های کشور شد. آنچه سیل را دهشتناک می‌کند و سبب ایجاد خسارت می‌شود، نه بارندگی‌های زیاد و نه جاری‌شدن آب است بلکه خانه‌هایی که در مسیر حرکت آب ساخته شده‌اند و تخریب را تا حدود زیادی افزایش می‌دهند.  

وقوع سیل غیرقابل اجتناب است، زیرا جریان‌های هوا دست در دست هم می‌دهد تا باران به سمت یک منطقه حرکت کند و از آنجا که ما در جنوب کشور به دو حوزه آبی یعنی خلیج‌فارس و دریای عمان راه داریم و از آنجا به اقیانوس می‌رسیم، احتمال جابه‌جایی هوا در این محدوده وجود دارد. احد وظیفه، رئیس مرکز خشکسالی ایران به «شهروند» توضیح می‌دهد که سیستم بارندگی در فصل پاییز و بهار از غرب به شرق مهاجرت می‌کند،  اما گاهی ممکن است که جهت ورود آنها متفاوت باشد و گاهی امواج از جنوب وارد شده یا از شمال نفوذ می‌کنند؛ این درحالی است که ممکن است جهت ورود این بادها از سمت غرب باشد.

سیل چطور ایجاد می‌شود

باران به خودی خود ایجاد نمی‌شود و سیستم‌های بارشی با توجه به خاستگاهی که دارند، شرایط بارندگی را ایجاد می‌کنند. سامانه بارشی که خوب بارندگی می‌دهند، آنهایی هستند که امواج‌شان در تراز بالایی تا میانی قرار دارند و از غرب به شرق مهاجرت می‌کنند؛ در واقع می‌توان گفت، امواج بالایی هدایتگر سطوح زیرین هوا هستند. موج بالایی اگر طوری القا کنند که جریان‌های پایینی به خوبی به حرکت دربیایند، می‌توان گفت بارندگی خوبی رخ خواهد داد. در واقع منبع رطوبت ما سطح زمین است؛ اگر موج بالایی جریان‌های جنوبی را درست هدایت کنند، می‌توانند رطوبت را از روی سطح دریا گرفته و به سمت خشکی هدایت کنند و اگر این رطوبت به میزان کافی تقویت شده و با طمأنینه و بدون سرعت به حرکت دربیاید، می‌تواند بارندگی‌های بیشتری با خودش همراه داشته باشد. رئیس مرکز خشکسالی ایران می‌گوید: «سیستم‌های بارندگی که از ابتدای امسال وارد کشور ما شد و تا ١٢ فروردین‌ماه ادامه پیدا کرد، از همین موج‌های بارشی بود. جنس همین سامانه‌ای که چند روز پیش در جنوب غرب کشور سیل به راه انداخت نیز، همین موج است که توانست به خوبی از روی اقیانوس هند و دریای سرخ برخاسته و آن را به سمت جنوب کشور ما روانه کند.»

بد نیست بدانید بیشتر بارش‌هایی که در کشور ما به وجود می‌آید، از اقیانوس هند سرچشمه گرفته‌اند؛ زیرا عمق زیادی دارد و می‌تواند رطوبت بیشتری را ایجاد کند. از سوی دیگر، در منطقه‌ای از جهان قرار گرفته است که نسبتا گرم‌تر بوده و به همین دلیل ‌درصد رطوبتی که می‌تواند وارد جو کند، بیشتر است و اگر جریانی بتواند به سمت کشور ما حرکت کند، با خودش رطوبت خواهد آورد. در واقع وقتی بارندگی‌های خوب ایجاد می‌شود که جریان‌های بالایی بتوانند بر سطوح پایین اثرگذار باشند. این بارش‌ها توأم با رگبار است، بارش‌های خوب اصولا بارش‌های هَمرُفتی است؛ به این معنا که وقتی در سطوح زیرین هوای گرم و در سطوح بالایی جو هوای سرد قرار دارد، از آنجا که چگالی هوای سرد بیشتر و جرم حجمی‌اش بالاتر است، به همین دلیل تمایل دارد به سمت پایین حرکت کند. در واقع جرم مولکولی رطوبت سبک‌تر از هوای خشک و چگالی‌اش کمتر از آن است و اگر‌ درصدی از هوای خشک با رطوبت ترکیب شود، چگالی‌اش کمتر از هوای خشک می‌شود. در این مرحله هوای سنگین و ترکیب بخار آب میل به صعود پیدا می‌کند که با ورود آن ابرهای جوششی شکل می‌گیرد و نتیجه آن رگبار است.

رشته‌کوه‌ها باران‌ها را در کشور متوقف می‌کند  

وظیفه،  رشته‌کوه‌های فلات ایران را عاملی برای بارندگی‌ها می‌داند و معتقد است وقتی موج هوا درحال حرکت داخل ایران با فلات و رشته‌کوه‌های البرز و زاگرس برخورد می‌کند، در این موقع هوا مجبور است صعود مکانیکی کند و در چنین شرایطی چگالی‌اش بالا رفته و رطوبت نسبی‌اش صددرصد می‌شود و فرآیند تشکیل بارندگی آن آغاز می‌شود. درچنین شرایطی بارندگی‌ها به صورت رگباری رخ خواهد داد  و وقتی منطقه کوهستانی باشد و آبگیرها مسدود شده باشند، سیل به راه می‌افتد.  این کارشناس حوزه هواشناسی معتقد است؛ کوهستانی‌بودن استان  سیستان‌وبلوچستان در کنار بالابودن حجم باران‌ها در بروز سیل بی‌تأثیر نبوده اما بارش‌ها به این دلیل در این منطقه بالا بود که در یک دوره زمانی هوای گرم و مرطوب در سطوح پایین و هوای گرم در سطوح بالا قرار گرفت و در واقع سامانه‌ای هم که از اقیانوس هند حرکت کرده بود، توانست به خوبی رطوبت را جذب کند. این سامانه توانست سامانه هوای سرد را از جنوب‌شرق اقیانوس هند به سمت ایران حرکت دهد  و شرایط خوبی را از نظر بارندگی رقم بزند.

زیرساخت‌هایی که عامل سیل می‌شوند

این باران‌هایی که می‌توانست نوید از بین رفتن خشکسالی را در این منطقه بدهد، روی دیگرش را نشان داد و سیل رخ داد؛ اما به گفته احد وظیفه وقتی سیل رخ می‌دهد قسمتی از آن به ضعف زیرساخت‌های ما مربوط است زیرا بیشتر ساخت‌وسازهایی که در کشور رخ می‌دهد غیراصولی است. از سوی دیگر برخی از آبراه‌ها نیز مسدود شده‌اند و اینها نقطه آغازینی برای شروع سیل است. نکته بعد ضعف فرهنگی ماست؛ ما هنوز یاد نگرفته‌ایم چطور با حوادث روبه‌رو شویم مثلا بارها مشاهده کردیم که افراد با لباس مناسب به کوهنوردی نمی‌روند و در حالی ‌که هوا طوفانی است با خودرویی به کوهستان می‌روند که مجهز به زنجیر چرخ نیست و اینها مشکل ایجاد می‌کند. درواقع طراحی‌ها و زیرساخت‌های ما دچار مشکل هستند و همین موضوع روال عادی باران‌ها را تغییر می‌دهد. او تأکید می‌کند که  هشدارهایی که از سوی نهادهایی مانند هلال‌احمر پیش از سیل به مردم منطقه داده شد، سبب شد تلفات کاهش پیدا کند اما با این حال به دلیل رعایت‌نکردن نکات زیرساختی آسیب‌های مالی زیادی به مردم منطقه سیستان‌وبلوچستان وارد شد.

سیل در هر جای دنیا که اتفاق بیفتد، تلفات می‌دهد؛ فرقی نمی‌کند که سیل در ژاپن رخ دهد یا آلمان و ایتالیا، حتی خاورمیانه و مشکلاتش در وقوع سیل هیچ اثری نمی‌گذارد و هر جای دنیا که سیل بیاید  تلفات به دنبال دارد. اما وظیفه معتقد است که روند تخریب سیل‌ها در سال‌های اخیر بیشتر شده و آن هم به دلیل افزایش جمعیت در کشور است. گاهی در مکانی روستایی جا خوش کرده است که پیش از این نبوده، شهر‌ها بزرگ‌تر شده‌ و انسان‌ها طبیعت را بیشتر اشغال کرده‌اند. گاهی شکستن یک پل خودش آغاز شروع یک سیل می‌شود و خساراتی به بار می‌آورد که قابل جبران نیست؛ مثلا در سیل کن که چند‌ سال قبل به وقوع پیوست تلفات زیادی رخ داد اول یک پل خراب شد اما پس از آن تمام خانه‌هایی که در مسیر آب ساخته شده بودند، خراب شدند و این نتیجه ساخت‌وسازهای اشتباهی بود که بدون فکر انجام شده بود. نکته اینجاست که باید به طبیعت احترام گذاشت.  وظیفه می‌گوید: «براساس آمارهای هواشناسی خشکسالی در  سیستان ‌وبلوچستان، کرمان و جنوب فارس از بین رفته است. به‌ طور طبیعی باید از ابتدای ‌سال ٣٧ میلی‌متر باران می‌بارید اما در حال حاضر ١١٧ میلی‌متر باران باریده  و در نتیجه خشکسالی در این منطقه جبران شده است.

در سیل بیشتر مراقب اطراف‌مان باشیم

اگر محل زندگی‌تان در حریم رودخانه است و نمی‌توانید مکان آن را تغییر دهید، بهتر است حتما با سازمان‌های بیمه‌گر در خصوص سیل مشورت کنید. اما دیوارکشی در اطراف خانه‌ها و پوشاندن پایه‌های محل سکونت‌تان با مصالح ساختمانی مناسب نیز می‌تواند در کاهش آسیب‌های سیل تأثیرگذار باشد اگر خانه شما در جایی قرار گرفته است که احتمال می‌دهید سیل رخ دهد، حتما محل استقرار آبگرمکن‌ها و پانل‌های برق و موتورخانه‌ها را با فاصله از زمین قرار دهید تا آب به این دستگاه‌ها وارد نشود.

این کارشناس که سال‌ها وقوع سیل را در نقاط مختلف کشور پیش‌بینی کرده، معتقد است که پیش از وقوع سیل حتما وسایل برقی را از برق بکشید تا احتمال کاهش برق‌گرفتگی کاهش پیدا کند اگر وسیله‌ای در داخل حیاط خانه دارید آن را به داخل خانه ببرید و به هیچ‌عنوان به پریزهای برقی که در حیاط قرار دارد، دست نزنید  و اگر می‌توانید به نواحی مرتفع پناه ببرید و منتظر دستور مسئولان بمانید. اگر هنگام وقوع سیل مجبور به حرکت در آب هستید، در نظر داشته باشید که باید به وضع جویبارها، آبگذر‌ها و دره‌ها توجه کنید؛ چراکه سیل برق‌آسا و در این محل‌ها به صورت ناگهانی جاری می‌شود. همچنین در آبی که جریان دارد تا حد امکان حرکت نکنید؛ ۱۵ سانتی‌متر آب در حال حرکت می‌تواند تعادل انسان را به هم بزند در صورتی که اجبار به حرکت در آب وجود داشت از جایی حرکت کنید که آب ساکن‌تر است و برای اطمینان هنگام حرکت در آب از چوب‌دستی استفاده کنید.

خودروها در سیل مهار شوند

تجربه نشان می‌دهد که وقتی سیل به راه می‌افتد ١٥ سانتی‌متر آب می‌تواند خودرو را واژگون کند و اگر ارتفاع آب به ٣٠ سانتی‌متر برسد خودروها را شناور می‌کند و اگر این آب کمی بالاتر بیاید می‌تواند خودروها را با خود ببرد به همین دلیل حواس‌تان باشد که مراقب حرکت قطار در داخل سیل باشید. در سیل‌ها هلال‌احمر نقش اصلی را در توزیع و تهیه غذا برای مردمی که در سیل گرفتار شده‌اند، برعهده دارد و به همین دلیل اگر سیل آمد برای تغذیه غذا و لباس و کمک‌های اولیه خودتان را به نزدیک‌ترین محل امدادرسانی برسانید.

در خوردن آب احتیاط کنید

چیزی که باید حتما به یاد داشته باشید این است که تحت هیچ شرایطی از آب سیل نخورید؛ زیرا بیماری‌های زیادی برای شما به همراه می‌آورد.

اگر آب آشامیدنی در دسترس ندارید آب شربی را که پیش از سیل در لوله‌ها باقی مانده است را نخورید و اجازه دهید چند دقیقه‌ای این آب جاری شود و پس از چند دقیقه آب را جوشانده و بعد مصرف کنید. سیل رحم و مروت سرش نمی‌شود اما وقتی تمام شد و تصمیم گرفتید به خانه بروید، حواس‌تان جمع باشد؛ زیرا ممکن است سیل به برخی از جاهای خانه ضربه وارد کرده باشد و کوچک‌ترین اشتباه خانه را روی سرتان آوار کند. به همین دلیل بهتر است در نور روز به خانه برگردید تا نیاز به روشن‌کردن چراغ نباشد. کبریت را هم روشن نکنید زیرا نمی‌دانید که سیل چه بلایی سر خانه‌تان آورده است به همین دلیل حتما چراغ قوه گوشی خود را روشن کنید و با احتیاط وارد خانه شوید.

همه خانه را ضد عفونی کنید

وقتی آب بالا می‌آید می‌تواند هر جایی را آلوده کند به همین دلیل پس از آنکه به خانه برگشتید، هرچیزی را که با آب در تماس بوده حتما ضد عفونی کنید؛ زیرا به گفته وظیفه، یکی از اتفاقاتی که پس از سیل رخ می‌دهد، شیوع بیماری‌های عفونی است و به همین دلیل مهم‌ترین کاری که می‌توانید برای سلامتی خود انجام دهید، رعایت نکات بهداشتی است. توجه داشته باشید که سیل باعث خارج‌شدن مارها از لانه‌هایشان می‌شود پس مراقب گزیدگی احتمالی باشید، بیشتر از غذاهای کنسروشده استفاده کنید و در اولین فرصت مکان‌های آسیب‌دیده ساختمان را بازسازی کنید.