تهران غرق در‌ دود مازوت

شرق: «سطح اهمیت بهداشتی، ناسالم است. افراد مبتلا به بیماری قلبی یا ریوی، سالمندان و کودکان باید از فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل خودداری ورزند. افراد دیگر باید فعالیت‌های طولانی یا سنگین خارج از منزل را کاهش دهند»؛

این هشدار صفحه اول پایگاه اطلاع‌رسانی شرکت کنترل کیفیت هوای پایتخت ایران در عصر جمعه است که به‌خوبی شرایط نامساعد هوای تهران را نشان می‌دهد. علاوه‌براین شاخص کیفیت هوای تهران در ۲۴ ساعت گذشته تا ظهر دیروز بالاتر از عدد ۱۶۰ است که نشان‌دهنده هوای ناسالم برای همه گروه‌های جامعه است.

 

آلودگی هوای این‌ روزهای پایتخت ایران البته برای بسیاری از شهروندان با معیارهای شخصی هم قابل تشخیص است. کاربران زیادی در شبکه‌های اجتماعی از شدت آلودگی این ‌روزها نوشتند و در روزهای گذشته تصاویر مختلفی هم ثبت شده که این آلودگی را نشان می‌دهد. هوای ناسالم پایتخت ایران و بسیاری از کلان‌شهرها و توصیه به مردم برای ماندن در خانه در حالی است که ویروس عالم‌گیر کرونا هم به شکلی دیگر این قرنطینه و خانه‌نشینی را ضروری کرده و شاید همین همراهی هوا با ویروس کرونا در روزهای آخر پاییز و ابتدای زمستان امسال باعث توجه بیشتر به کیفیت هوا شده‌ است. البته هوای ناسالم در چنین‌ روزهایی از سال معمولا در تهران سابقه دارد که یکی از دلایل آن به پدیده وارونگی برمی‌گردد؛ هرچند این پدیده جوی تنها دلیل این شرایط نیست.

«شینا انصاری»، مدیر کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران، در گفت‌و‌گو با «شرق» درباره عامل اصلی آلودگی‌های این‌ روزهای هوای تهران می‌گوید: «ما در فصل سرد قرار داریم و همین‌طور موضوع پایداری هوا و وارونگی دما موجب شده که شهری مانند تهران در لایه‌ای از هوای سرد محبوس شود». او دراین‌باره ادامه می‌دهد: «مشکل اصلی آلودگی هوای شهرهای بزرگی مانند تهران و دیگر کلان‌شهرهای کشور این است که بارگذاری بیش از ظرفیت محیط‌زیستی این شهرها در طول زمان اتفاق افتاده و به‌همین‌خاطر وقتی با شرایط وارونگی مواجه می‌شویم، با مختلف‌شدن جریان عمودی هوا و با توجه به این بارگذاری جمعیت، صنعت، خودرو و... این ذرات معلق راه خروج پیدا نمی‌کنند و در سطح تجمیع می‌شوند که در نتیجه این آلودگی هوا شکل می‌گیرد». آن‌طورکه مدیر کل محیط زیست و توسعه پایدار شهرداری تهران می‌گوید، علت اصلی آلودگی بارگذاری بیش از ظرفیت محیط‌زیستی کلان‌شهرهای کشور است که البته عواملی دیگر هم این آلودگی را شدیدتر می‌کند: «عواملی که این آلودگی را در فصول سرد تشدید می‌کند، این است که ما یک‌سری منابع آلودگی، از منابع ثابت و متحرک داریم که این منابع اگر در چنین شرایط باعث تشدید آلودگی شوند، به شرایط اضطرار و هشدار می‌رسیم. منابع ثابت شامل کارخانجات و صنایع و منابع احتراقی خانگی است که در شرایط پایداری هوا باید از این موارد و آلایندگی آنها کم کنیم. کاری که در این شرایط باید انجام شود، کاهش این منابع آلاینده است؛ اما متأسفانه دیده می‌شود در چنین شرایطی و در شهرهای مانند تهران مصرف سوخت مازوت را داریم که براساس اسناد بالادستی هم این مورد منع شده‌ است»؛ اما برای هوای سالم روزهای آخر پاییز و اوایل زمستان که معمولا هر سال هم تکرار می‌شود، چه کاری می‌توان انجام داد؟ انصاری در پاسخ به این پرسش هم می‌گوید: «ما یک قانون بالادستی به نام قانون هوای پاک را داریم. جالب است بدانیم که ۲۰ سال از اولین برنامه جامعه کاهش آلودگی هوای تهران گذشته و محورها و برنامه‌ها تغییر نکرده و مشخص است از رده‌ خارج‌کردن خودروها و موتورسیکلت‌های فرسوده، بهبود کیفیت سوخت، توسعه حمل‌ونقل عمومی، توسعه خطوط مترو، الزام‌آورشدن معاینه خودرو و... که به دلایلی اجرائی نشده است. ما از سال ۹۶ قانون هوای پاک را داریم که 11 آیین‌نامه اجرائی دارد و با جزئیات تکالیف دستگاه‌ها را مشخص کرده که اگر وظایف هر دستگاه به‌درستی انجام می‌شد، روزهای آلوده حتما کمتر می‌شد». او درباره راهکار برای بهبود وضعیت هوا هم می‌گوید: «باید در طول سال و نه در روزهای هشدار و اضطرار، توجه ۱۸ دستگاه متولی به برنامه و قانون هوای پاک و آیین‌نامه‌های اجرائی باشد و هر‌کدام وظایف خود را به‌درستی انجام دهند؛ مشروط بر اینکه همه دستگاه‌ها اراده و عزم جدی برای حل این مشکل داشته باشند».

پیش از پرداختن به دلایل این آلودگی و راهکارهای مقابله با آن، خوب است بدانیم که به احتمال فراوان همین شرایط در روزهای آینده و در کلان‌شهر‌های ایران ادامه پیدا خواهد کرد. یکی از عوامل اثرگذار در کاهش آلودگی هوا در اواخر پاییز و اوایل زمستان، افزایش سرعت باد است؛ اما پیش‌بینی‌های هواشناسی فعلا چنین افزایشی را نشان نمی‌دهد و به‌همین‌دلیل این آلودگی ادامه پیدا خواهد کرد. دراین‌باره دیروز مدیر کل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی از تداوم آلودگی هوا در شهرهای صنعتی و پرجمعیت کشور تا پنج روز آینده خبر داد. «صادق ضیاییان» دراین‌باره به ایسنا گفت: «با توجه به پایداری و سکون نسبی جو در پنج روز آینده، به‌ویژه از ۱۲ دی تا یکشنبه ۱۴ دی هوای شهرهای صنعتی و پرجمعیت کشور از‌ جمله تهران، اصفهان، کرج، قم، اراک، قزوین، تبریز و مشهد غبارآلود خواهد بود». او درباره شرایط واسط هفته هم گفت: «از بعد‌ازظهر روز یکشنبه (۱۳ دی) و در روز دوشنبه (۱۴ دی) با جریانات شمالی هوا روی دریای خزر، در استان‌های گیلان، مازندران و گلستان بارش پراکنده همراه با کاهش نسبی دما دور از انتظار نیست». مدیر کل پیش‌بینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی در پایان درباره وضعیت جوی تهران در امروز و فردا هم گفت: «آسمان تهران ۱۳ دی صاف و غبارآلود با حداقل دمای یک و حداکثر دمای ۱۱ درجه سانتی‌گراد و در روز یکشنبه (۱۴ دی) نیز کمی ابری و غبار‌آلود در بعد‌ازظهر افزایش ابر و گاهی وزش باد با حداقل دمای صفر و حداکثر دمای ۱۱ درجه سانتی‌گراد پیش‌بینی می‌شود». همین توضیحات درباره شرایط وزش باد در روزهای آینده نشان از تداوم آلودگی دارد که البته این موضوع را دستگاه‌های دیگری هم اعلام کرده‌اند.

در روزهای گذشته کارشناسان و دستگاه‌های مختلفی در توضیحات خود به ماجرای سوخت مازوت و تأثیر آن بر شدت‌گرفتن آلودگی این ‌روزهای هوای تهران تأکید کردند. «عباس شاهسونی»، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت، یکی از این افراد است که در توضیح گفته است: «با توجه به پایداری هوا و استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها، شرایط هوای شهر تهران و دیگر کلان‌شهرها وضعیت بدتری پیدا می‌کنند». او با اشاره به ارتباط افزایش غلظت آلاینده‌های هوا به‌ویژه غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون و میزان ابتلا و مرگ ناشی از کووید ۱۹ از عموم مردم به‌ویژه گروه‌های حساس مانند بیماران قلبی، ریوی، زنان باردار، سالمندان، کودکان و بیماران مبتلا به دیابت و آسم درخواست کرد از تردد در فضای آزاد اجتناب کنند. شاهسونی از مردم درخواست کرد برای حفظ سلامتی خود به جز موارد ضروری از فعالیت سنگین در هوای آزاد اجتناب کنند و در صورت ضرورت، حداقل حضور را در هوای آزاد داشته باشند. رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم وزارت بهداشت از مسئولان ذی‌ربط خواست برای حفظ سلامت مردم اقدام عاجل برای کاهش منابع آلاینده به‌ویژه ممنوعیت استفاده از سوخت مازوت در نیروگاه‌ها را انجام دهند.

نتایج بررسی‌های انجام‌شده در برخی از کلان‌شهرهای کشور که وزارت بهداشت اطلاعات آن را منتشر کرده، نشان می‌دهد که به ازای هر ۱۰ میکروگرم افرایش غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از ۲.۵ میکرون، احتمال مرگ به علت کرونا را شش درصد، دی‌اکسید نیتروژن ۱۵ درصد و اُزن را هفت درصد افزایش می‌دهد. علاوه‌براین آلودگی هوا در سطح جهان به‌عنوان چهارمین علت مرگ زودرس پس از فشار خون بالا، مصرف دخانیات و سوءتغذیه بوده و دومین عامل اصلی مرگ‌و‌میر ناشی از بیماری‌های غیر‌واگیر پس از استعمال دخانیات شناخته شده است. علاوه‌براین و براساس توضیحات وزارت بهداشت آلودگی هوا می‌تواند باعث افزایش بار ویروس کرونا و اختلال سیستم دفاعی بدن در بیمارانی شود که در معرض آلاینده‌های هوا بوده‌اند و برای مقابله توصیه‌هایی را مطرح کرده ‌است: به منظور کاهش اثرات سوء ناشی از کرونا در زمان اپیدمی این بیماری مرتبا وضعیت کیفیت هوای منطقه محل سکونت خود را از طریق رسانه‌ها بررسی کنید. در شرایط آلودگی هوا بهترین راه کاهش مواجهه با آلاینده‌ها، ماندن در خانه است که این موضوع در زمان اپیدمی کرونا به همراه رعایت فاصله‌گذاری فیزیکی بسیار مهم است. ضروری است که هنگام خروج از منزل حتما از ماسک استفاده کنید. هنگام آلودگی هوا از قدم‌زدن در پارک و دویدن در فضای باز خودداری کنید و در منزل نیز فعالیت روزانه خود را کاهش دهید. غذاهای سرشار از ویتامین و آنتی‌اکسیدان شامل میوه و سبزیجات بیشتری مصرف کنید و از مصرف غذای چرب، فست‌فود و فراوری‌شده خودداری کنید. اگر در خانه از سیستم‌های تهویه هوا استفاده می‌کنید، فیلترهای آن را به‌موقع تمیز و در صورت نیاز تعویض کنید. استفاده از دستگاه تصفیه هوای دارای سیستم اُزن‌ساز و اشعه ماورای بنفش به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.