ترس از شکست چگونه به مانع کارآفرینی تبدیل می شود؟

۵۵آنلاین :

مجید حسینی نژاد صاحب سایت گردشگری «علی بابا» در سخنرانی اخیر خود در همایش نوآفرین ۹۸ دغدغه هایی کاملا شفاف از زبان یک کارآفرین ایرانی را بیان کرد. اگر قرار است موانع کارآفرینی را به خوبی در کشورمان درک کنیم، شاید یکی از بهترین منابع ما برای تحلیل شرایط، خود کار آفرینان باشند. او در ابتدا خودش را مجید فرصت طلب معرفی می کند. همان طور که شومپیتر در سال ۱۹۲۸ تعریف کارآفرینی را به صورت زیر مطرح کرده است: عصاره کارآفرینی در درک و بهره برداری از فرصتهاست. در ادامه او دغدغه اش را این طور بیان می کند که بخش زیادی از فرصتهایی که در کشور پدیدار می شود یا از بین می رود، به طور مستقیم به فعالیت و بسترسازی دولت برمی گردد. همان طور که در قسمتهایی از صحبتهایش بیان می کند اگر دولت بستر را برای ارزش آفرینی و خلق ثروت مهیا کند، کارآفرینان در همین بستر مشغول فعالیت می شوند. اما اگر دولت شرایط قاچاق بنزین هزارتومانی را فراهم کند، بسیاری از افراد این فرصت را غنیمت میشمارند و در این زمینه مشغول کار می شوند. او همچنین مثال دیگری در مورد یکی از فعالیت هایش بیان می کند که نشان میدهد چطور فرآیند تولید در برخی حوزه ها در کشورمان با چالش روبه رو شده است. حسینی نژاد به همراه چند شریکش دستگاه های پزشکی با ارز ۴۲۰۰ تومانی وارد کرده اند. سپس تصمیم می گیرند که دقیقا مشابه همان دستگاه را در ایران خودشان تولید کنند. اما نکته قابل تامل و غم انگیز این

مساله آن بوده است که مواد و وسیله های اولیه این دستگاه های پزشکی را نمی توانستند با ارز دولتی یا نیمایی وارد کنند و همین مساله باعث شده که این مجموعه تولیدی به مجموعه ای نیمه ورشکسته تبدیل شود اگر پرونده ویژه هفته گذشته را که در مورد تخریب خلاق و فرآیندهایش چاپ شده است مطالعه کرده باشید، احتمالا موافق هستید که فرآیندهای تخریب خلاق و آماده کردن بستر برای این فرآیند از ضروریات بسترسازی کارآفرینی و نوآفرینی در کشور است. این فرآیند در برخی مسائل ممکن است موجب آسیب برخی کسب و کارهای سنتی شود و همچنین نیازمند تغییر برخی قوانین بر اساس تغییرات انجام شده است. اما از آنجا که اغلب این فرآیندها در کشورمان به کندی طی می شود، باعث رنجش خاطر کارآفرینان می شود. در این همایش مجید حسینی نژاد بیان می کند که زمان زیادی را در دادگاه ها می گذارنند و فقط او نیست که با این چالش روبه رو شده است. بلکه کارآفرینان دیگری با این مشکلات دست و پنجه نرم می کنند او می گوید: «کار کارآفرینی اخلال در نظم موجود است، حالا در کشور ما عده ای هستند که کسانی را که اخلال در نظم موجود به وجود می آورند دستگیر می کنند» یا در قسمتهای دیگری از صحبت هایش می گوید گاهی اوقات کارآفرینی امثال او موجب کارآفرینی در دستگاه های قضایی و نیروهای انتظامی می شود. افراد فرصت طلب مانند مجید حسینی نژاد در کشور ما وجود دارند. اما تعداد آنهایی که دغدغه هایشان را چنین شفاف بیان کنند، زیاد نیستند یا اینکه تریبونی برای این دغدغه ها برای شان وجود ندارد.

اگر قصد داریم موانع کارآفرینی در کشورمان را به درستی دنبال کنیم، در ابتدا باید دغدغه های کنونی کارآفرینان را دنبال کنیم و به دور از حدسیات و تئوری ها، گام های عملی در راستای بسترسازی مناسب برای ارزش آفرینان کشور ایجاد کنیم.

کارآفرین کیست؟

کار آفرین که از یک کلمه فرانسوی گرفته شده به معنای کسی است که ریسک انجام کاری را قبول می کند. به طور خلاصه کارآفرین با استفاده از فرصتها به دنبال تولید کالا با عرضه خدمات است. معمولا کارآفرینان در ابتدا با یک هدف شخصی، انگیزه ایجاد یک ارزش برای پاسخ به یک یا چند نیاز را در خود پیدا می کنند. عوامل متعددی در شکل گیری اهداف و انگیزه های کارآفرینان تاثیرگذار است. عواملی همچون خانواده، دوستان و دولت و همگی بر اهداف و انگیزه های کارآفرینان تاثیر گذار هستند.

کارآفرینان در تمام دنیا مشکلات و دغدغه هایی دارند. جنس برخی از این دغدغه ها در کشور ما متفاوت است. همان طور که نسيم نیکولاس طالب در کتاب قوی سیاه بیان می کند، هیچ انتشاراتی خاطرات یک انسان شکست خورده را چاپ نمی کند. در نتیجه احتمالا تاکنون اکثر حرف هایی که در ارتباط با کارآفرینان شنیده ایم در ارتباط با پیروزی ها و دستاوردهایشان بوده است. در این مقاله قصد داریم با بررسی عوامل روان شناختی به این مساله بپردازیم که چه تهدیدهایی در مسیر کارآفرینی وجود دارد و همچنین چه ترس هایی عامل بازدارنده ورود افراد به عرصه کارآفرینی هستند.

ترس های کارآفرین

بیایید در یک دسته بندی اولیه، ترس های یک کارآفرین را به دسته ترسهای درونی، ترس های مرتبط به اطرافیان، ترس های مرتبط به جامعه و کشور دسته بندی کنیم. هر کدام از این ترس ها در شرایط متفاوتی چالش ها و دغدغه هایی برای یک کارآفرین به وجود می آورد. همان طور که گفتیم اهداف اولیه یک کارآفرین تاثیر بسیار زیادی در انگیزه ایجاد شده برای برطرف کردن یک نیاز یا دغدغه می گذارد. مطالعات نشان می دهد که هرچقدر این اهداف اولیه قدرتمندتر باشند، کارآفرین در شرایط پیچیده و سخت بیشتر می تواند بر مسیرش تمرکز کند و ارزش آفرین شود. پس یک کارآفرین ابتدا باید از خودش فرآیند کار آفرین شدن را شروع کند. برخی از ترس های درونی را مرور می کنیم. ترس از از دست دادن شرایط کنونی یکی از این موارد است. افراد در هر شرایطی باشند، چه خوب باشد و چه ابد، نسبت به بدتر شدن شرایطشان همیشه تحت فشار هستند و ترجیح می دهند در شرایط کنونی شان باقی بمانند. به نوعی افراد نسبت به شرایط کنونی شان اینرسی دارند. شاید برای شما جالب باشد که بدانید اینکه شرایط بعدی افراد برایشان بهتر باشد، قطعیت خروج از شرایط فعلی را تضمین نمی کند. انسان ها ترجیح می دهند در شرایط فعلیشان باقی بمانند. یکی از حیرت انگیزترین آزمایش های اقتصاد رفتاری مربوط به شرایط پیش فرض بوده است. پژوهشگران در ابتدا متوجه می شوند که نرخ داوطلب شدن افراد در کشورهای مختلف برای اهدای اعضای بدنشان بسیار با یکدیگر متفاوت است، به طور مثال دانمارک چهار درصد، آلمان ۱۲ درصد، انگلیس ۱۷ درصد و هلند ۲۸ درصد برای اهدای اعضای بدنشان داوطلب شده اند. اما از طرف دیگر با آمار بسیار متفاوتی روبه رو شدند. افراد در کشورهای پرتغال، الهستان، فرانسه و اتریش صد درصد برای اهدای عضو داوطلب شدند و در بلژیک ۹۸ درصد و در سوئد ۸۶ درصد برای اهدای اعضای بدنشان داوطلب شده اند. در ابتدا که این آمار را به افراد نشان دهید، به احتمال زیاد شروع به تراشیدن دلایلی نظیر تفاوت فرهنگی و... می کنند. اما اگر خوب به اسامی کشورها دقت کنید، متوجه می شوید که برخی از این کشورها تفاوت زیادی از نظر جغرافیایی و فرهنگی با یکدیگر ندارند، پس این تفاوت در داوطلب شدن شان چه علتی دارد؟ پژوهشگران فرم های اهدای عضو را بررسی کردند و متوجه نکته خاصی شدند. در فرم های کشورهایی که افراد کمی داوطلب شدند نوشته شده بوده است: «اگر می خواهید در برنامه اهدای عضو داوطلب شوید بر روی گزینه تیک بزنید» و در فرم های کشورهایی که اغلب افراد داوطلب شده بودند نوشته شده بود که اگر نمی خواهید در برنامه اهدای عضو داوطلب شوید بر روی گزینه تیک بزنيد. افراد در هر دو فرم به طور معمول تیک را نزده اند. اما در برخی کشورها تیک قزدن موجب داوطلب شدن بوده است و در کشورهای دیگر موجب حذف از برنامه بوده است. این آزمایش نشان می دهد که در هر صورت افراد ترجیح می دهند تیک را نزنند. چه به قیمت اهدای اعضای بدنشان باشد چه نباشد درس مهمی که این آزمایش برای ما دارد این است که افراد ترجیح میدهند از شرایط فعلی شان خارج نشوند پس باید حق بدهیم که یک کارآفرین نخواهد بر روی موارد بسیاری از شرایط کنونی اش ریسک کند و به سراغ شرایط جدیدتری باشد. مورد بعدی در ارتباط با از دست دادن آبرو و حسن شهرت افراد است مطالعات نشان میدهد مردم موارد منفی را بهتر در ذهن شان ذخیره می کنند. یعنی اگر فردی موفق شود با شکست بخورد، احتمالا در ارتباط با شکست خوردنش افراد بیشتری نسبت به آن واکنش نشان می دهند و به خاطرشان می سپرند. بدیهی است که اگر فردی به عنوان شکست خورده در جامعه و اطرافیان زبانزد شود، به سختی در آینده می تواند اعتماد دیگران را برای موارد کاری جلب کند. حتی امکان دارد شکست کاری باعث میانبر ذهنی برای قضاوت دیگر افراد شود. یعنی آنها اولین قضاوتشان از آن فرد را بر اساس شکست خورده بودنش انجام دهند. به طور مثال در یک مهمانی هم بعید است افراد زیادی دور آن فرد جمع شوند، به دلیل اینکه افراد به آن فرد به چشم فرد شکست خورده نگاه می کنند. پس در این مورد هم باید حق بدهیم که ترس از دست دادن حسن شهرت، دلیل بسیار محکمی است که یک فرد در ابتدا برای شروع یک کار جدید تامل بیشتری کند.

از ترسهای درونی دیگری که یک کارآفرین با آن دست و پنجه نرم می کند، پیدا کردن ایده های خلاقانه است. یک کارآفرین میداند که با شروع یک کار از نو احتمالا در شرایط زیادی نیازمند ایده های خلاقانه است. همچنین احتمالا به دلیل نو بودن کار با مشکلاتی نوین و جدید روبه رو خواهد شد که تاکنون دیگران با آن روبه رو نشده اند. احتمالا خیلی از کارآفرینان افرادی اهل حساب و کتاب و عدد و رقم هستند. به خاطر دارم یکی از آنها اصطلاحی را همیشه به کار می برد. او می گفت من هر کاری را بخواهم انجام دهم باید مطمئن باشم که صدای جرینگ پولش را میشنوم. یکی دیگر از ترس های این افراد محاسبه هزینه فرصت شروع یک کار جدید است. احتمالا هم عقیده هستید که این ترس در شرایط کنونی کشور ما بسیار شایع است. در شرایطی که اوضاع بازار ارز آشفته است، محاسبه ورود به یک بازار جدید با خرید و فروش ارزه خیلی از افراد را نسبت به انجام یک کار تو و ارزشمند دچار تردید می کند. افراد با خودشان محاسبه می کنند در صورتی که وقت و زحمتشان را بر روی یک پروژه قرار دهند بعد از مثلا دوسال چه درآمدی کسب کرده اند، در حالی که اگر امروز پولشان را در خرید و فروش ارز و کالاهایی که به ارز دولتی گره خورده اند سرمایه گذاری کنند، در زمان بسیار کوتاهی درآمد زیادی را کسب کرده اند. از دغدغه ها و ترس های دیگر کارآفرینان می توان به از دست دادن عزیزان و نزدیکان اشاره کرد. داستان های گوناگونی را شنیده ایم که یک فرد بعد از آنکه در کسب و کارش شکست بزرگی می خورد تعداد زیادی از عزیزان و دوستانش را از دست می دهد و حتی خیلی از اوقات این شکست ها موجب فروپاشی خانواده آنها می شود. در ارتباط با توس های اطرافیان و نزدیکان می توانیم به طور خلاصه به مواردی نظیر سرزنش و شماتت اطرافیان اشاره کنیم. همچنین از دست دادن جایگاه فرد کارآفرین در میان اطرافیان چالش دیگری است که آنها را تهدید می کند. و همان طور که در قسمت ترسهای درونی اشاره کردیم، از هم پاشیدن خانواده چالش دیگری است که کار آفرینان با آنها روبه رو می شوند. اگر به ترسهای کارآفرین نسبت به شرایط جامعه و دولت برای شروع یک کار هم نگاهی بیندازیم، همان طور که احتمالا برای شما پرواضح است نگرانی هایی همچون عدم قطعیت بازار، بی ثباتی ارز، بسترسازی نامناسب دولت برای کارآفرینان، الگوی درآمدی افراد پردرآمد سال های اخیر که تعداد زیادی از آنها از راه هایی به غیر ارزش آفرینی، تولید ثروت کرده اند باعث می شود که ترس های این افراد برای شروع کسب و کار جدیدشان افزایش پیدا کند.

دو خطای مهم ذهنی کارآفرینان

به نظر می رسد در شرایط کنونی مهم ترین چالش های ذهنی یک کارآفرین به شرایط جامعه و شرایط حمایتی دولت گره خورده باشد. به همین منظور بخش اصلی مقاله را به این مطلب اختصاص دادم. معتقدم اگر همه کارآفرین ها نسبت به خطاهای ذهنی شان آگاه باشند، اما بسترهای ضروری کارآفرینی در کشور فراهم نباشد، آن اطلاعات خیلی به کارشان نمی آید. مگر آنکه آن اطلاعات سبب شود که نسبت به شروع ارزش آفرینی شان تردید کنند. اما از آنجا که به سال های آینده امید دارم و امیدوارم که شرایط کارآفرینی نیز در کشورمان بهبود یابد، باید دو مورد از اصلی ترین خطاهای کارآفرینی را ذکر کنم. اولین خطای ذهنی اعتماد به نفس بیش از حد است. دنیل کانمن در کتاب تفکر سریع و کند مثال هایی متعدد از خطاهای تصمیم گیری افراد به دلیل اعتماد به نفس بیش از حد عنوان می کند. افراد باید آگاه باشند که بالاتر از معمول نسبت به شرایط خوش بین هستند. همچنین در کنار این خوش بینی معمولا نسبت به خودشان هم اعتماد دارند که باعث می شود تصمیماتی بگیرند که به دور از واقعیت جامعه و شرایط کنونی باشد. پس باید آگاه باشیم که تصمیم های مهم مان را با افراد متخصص در آن حوزه نیز به اشتراک بگذاریم.

دومین خطای ذهنی ریسک پذیری ناشی از از دست دادن است. همان طور که اشاره کردیم، یک کارآفرین موفق بدون شک نیاز به ریسک پذیری دارد. اما گاهی اوقات این ریسکها به دلیل شرایط و الگوهای موجود در شرایط غیرعقلانی قرار می گیرند. دنیل کانمن در آزمایش های بی نظیر و فوق العاده ای نشان می دهد که چگونه افراد زمانی که دچار از دست دادن می شوند، ریسک پذیرتر می شوند. یعنی امکان دارد افراد به ریسکهایی دست بزنند که به خاطر الگوهای شرایطی از دست دادن رقم خورده است و در شرایط عادی چنین ریسکی را متحمل نمی شده اند. در نهایت به نظر امی رسد برای کاهش خطای ریسک پذیری غیرعقلانی هم بتوان با مشورت افراد خبره از این خطای ذهنی تا حد زیادی دوری کرد.