رشد جمعیت، نتیجه سه عامل مهم «مهاجرت»، «مرگ‌ومیر» و «باروری» است که در این میان، باروری مهم‌ترین نقش را دارد. از آن‌جا که بارداری که خارج از زمان طبیعی فیزیولوژیک اتفاق بیفتد، ممکن است عوارض بیشتری داشته باشد؛ بارداری در سنین پایین، به عنوان بارداری پرخطر برای مادر و فرزند در نظر گرفته می‌شود.
بر اساس تعریف سازمان ملل؛ سن بین ۱۰ تا ۱۹ سالگی به عنوان نوجوانی شناخته شده و بارداری در این محدوده سنی به عنوان بارداری نوجوانی مطرح می‌شود. بارداری در نوجوانان در جوامع و فرهنگ‌های مختلف دارای شیوع متفاوتی است و بیشتر بارداری‌های نوجوانی بین سنین ۱۵ تا ۱۹ سال اتفاق می‌افتد.
به طور متوسط حاملگی در نوجوانان ۱۱ درصد کل بارداری‌های جهان را شامل می‌شود و ۹۵ درصد این موارد در کشورهای با درآمد پایین و متوسط است. طبق آمار؛ در کشورهای توسعه‌یافته از هر ۳ هزار و ۸۰۰ دختر نوجوان، یک نفر بر اثر حاملگی می‌میرد، در حالی که در کشورهای در حال توسعه از هر ۱۵۰ دختر نوجوان، یک نفر به دلیل بارداری در سن پایین جان خود را از دست می‌دهد.
تخمین زده می‌شود که حدود یک میلیون کودک متولدشده از مادران نوجوان، سالانه قبل از سن یک سالی فوت می‌کنند. دلیل اصلی این مرگ‌ها عبارتند از عوارض تولد زودرس، عوارض مربوط به زایمان، اسهال، عفونت خونی و مهم‌تر از همه نیمی از این مرگ‌ها به سوءتغذیه نسبت داده می‌شود.
در مراحل اولیه نوجوانی استخوان‌های لگن و عضلات رحم دختران هنوز به طور کامل تکامل پیدا نکرده است و در نتیجه ممکن است منجر به زایمان طولانی شود و مرگ‌ومیر در این دوران هم برای مادر و هم برای نوزاد افزایش پیدا می‌کند. همچنین این میزان مرگ بالا تنها وابسته به سن نیست، بلکه علاوه بر عدم تکامل فیزیکی، موقعیت اقتصادی- اجتماعی پایین که مانع از دسترسی افراد به مراقبت‌های مامایی و بارداری است نیز در این مسئله نقش دارد.
با وجود این‌که ازدواج زودرس نسبت به گذشته کاهش یافته است، اما هنوز در بسیاری از کشورها به خصوص مناطق روستایی، معمول است. بررسی سیاست‌های جمعیتی در ایران نیز حاکی از این است که باروری و ازدواج دختران نوجوان نادیده گرفته شده و مسائل و مشکلات آنان، به طور ویژه در امر باروری و ... دچار غفلت شده است.
با توجه به همین موضوع، پژوهشگران با انجام یک مطالعه شرایط اقتصادی اجتماعی مؤثر در بارداری دختران ۱۰ تا ۱۹ ساله را در ایران مورد بررسی قرار دادند. این مطالعه به صورت تحلیل ثانویه انجام شد و داده‌های جمع‌آوری در سرشماری سال ۱۳۹۵، برای تحلیل مورد استفاده قرار گرفتند.
بررسی داده‌های این سرشماری نشان داد که روند ازدواج و فرزندآوری دختران نوجوان تقریباً از سنین ۱۴ و ۱۵ سالگی شروع می‌شود و تفاوت محسوسی بین سنین قبل و بعد از این دو سن وجود دارد.
همچنین مشخص شد که میزان ازدواج و فرزندآوری دختران نوجوان در بین استان‌های کشور متفاوت است. به طور کل ۱۲ درصد دختران ۱۰ تا ۱۹ ساله ازدواج کرده‌اند و از این ۱۲ درصد نزدیک سه درصد آن‌ها دارای فرزند هستند.
استان سیستان و بلوچستان با ۷.۳ درصد بالاترین میزان فرزندآوری نوجوانان دختر را دارد و پس از آن استان‌های اردبیل، خراسان شمالی، آذربایجان شرقی و زنجان قرار دارند. استان اصفهان کم‌ترین درصد فرزندآوری دختران نوجوان را دارد و در کنار آن استان‌های مازندران، فارس، تهران و مرکزی قرار دارند.
همچنین بررسی‌ها نشان داد که متغیر محل سکونت، با ازدواج دختران نوجوان مرتبط است. به این صورت که احتمال ازدواج و فرزندآوری دختران ساکن روستا، بالاتر از دختران ساکن شهر است و همچنین دختران غیرفعال (از نظر تحصیل و شغل) نسبت به دختران فعال، فرزندآوری بیشتری دارند.
یکی از مهم‌ترین متغیرهای مرتبط با ازدواج نوجوانان دختر، «در حال تحصیل بودن» است. به صورتی که دحتران ترک تحصیل کرده، به نسبت دختران در حال تحصیل، نسبت بالاتری فرزندآوری در سن نوجوانی را تجربه می‌کنند. همچنین بین سواد دختران و احتمال فرندآوری آن‌ها رابطه معنی‌دار وجود دارد و احتمال فرندآوری دختران باسواد، کم‌تر است.
بررسی رابطه وضعیت اقتصادی و فرزندآوری در این مطالعه با استفاده از متغیر وضعیت مصالح به‌کار رفته در واحد مسکونی، ارزیابی شد و بر همین اساس واحدهای مسکونی به دو گروه مستحکم و غیر مستحکم، تقسیم شدند. بررسی‌ها نشان داد که دختران با شرایط اقتصادی پایین‌تر احتمال ازدواج و باروری بالاتری دارند و دخترانی که در کپرها، چادر و آلونک زندگی می‌کنند، ازدواج بالاتر و فرزندآوری بیشتری را تجربه می‌کنند.
همچنین دخترانی که در خانه‌های رهنی و استیجاری زندگی می‌کنند، نسبت به دخترانی که خانه‌های ملکی دارند، درصد فرزندآوری بالاتری نیز دارند. البته در خصوص بررسی وضعیت اقتصادی باید توجه داشت که دختران مجرد در منازل پدری خود زندگی می‌کنند و دختران ازدواج‌کرده، عمدتاً در منازل مستقل هستند، به همین دلیل از یافته‌های این این بخش باید با احتیاط استفاده کرد.
به طور کلی، بین فرزندآوری و وضعیت اقتصادی در نوجوانان رابطه معنادار معکوس وجود دارد و هر چه که وضعیت اقتصادی نامناسب‌تر باشد، فرزندآوری دختران نوجوان بیشتر است.
پژوهشگران این مطالعه با توجه به نتایج به دست آمده، به سیاست‌گذاران توصیه می‌کنند که در سیاست‌گذاری‌های جمعیتی، به کاهش احتمال ازدواج و تعویق فرزندآوری دختران نوجوان پس از ازدواج و همچنین جلوگیری از آسیب‌ها در صورت بارداری، توجه بیشتری داشته باشند.
این محققان می‌گویند: باید سیاست‌هایی در نظر گرفت که دختران نوجوان ازدواج‌کرده و باردار که عمدتاً بی‌سواد و در شرایط فقر هستند، حداقل بتوانند باروری سالمی را داشته باشند تا سلامت مادر و کودک تضمین شود. همچنین باید تمهیداتی ایجاد کرد که ازدواج و فرزندآوری منجر به ترک تحصیل دختران نشود.
در انجام این تحقیق پروانه عیدی‌پور، محمد ترکاشوند مرادآبادی و ملیحه علی مندگاری؛ پژوهشگران دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه یزد با یکدیگر مشارکت داشتند.
یافته‌های این مطالعه فروردین ماه سال جاری، به صورت مقاله علمی با عنوان «همبسته‌های جمعیتی و اقتصادی-اجتماعی بارداری در دختران زیر ۱۹ ساله در سرشماری ۱۳۹۵ ایران» در نشریه پژوهشکده علوم بهداشتی جهاد دانشگاهی منتشر شده است.
دیدگاه تان را بنویسید