سایه همسایه؛ تهدید اصلی آثار تاریخی ثبت ملی در مازندران

۵۵آنلاین :

مشخص نشدن حریم آثاری که در فهرست ملی نیز ثبت شده اند، همچنان یکی از دغدغه های مهم و با اولویت فرهنگ دوستان و کارشناسان و متخصصان میراث فرهنگی در مازندران است، دغدغه ای که با وجود سابقه درازش ظاهرا قرار نیست به این زودی ها رفع شود، مگر این که کارد به استخوان برسد؛ مانند آنچه که برای غار اسپهبد خورشید سوادکوه ایجاد شده بود. غار اسپهبد خورشید در سوادکوه از جمله آثار تاریخی ثبتی مازندران است که به دلیل نداشتن حریم، در همسایگی معادن پرشماری قرار گرفته است. این اثر تاریخی در برهه ای از زمان که چندان هم دور نیست چنان مورد تعرض همسایگان قدرناشناس قرار گرفت که اگر ورود بموقع دوستداران میراث فرهنگی، رسانه ها و کارشناسان میراث نبود، امروز چیزی جز حفره ای از معدن سنگ کوهی از آن باقی نمی ماند. حریم حفاظتی برای این غار زمانی مصوب شد که پیشروی معادن به مرحله ریزش طاق آن رسیده بود و اکنون نیز به اعتقاد کارشناسان میراث ، صدها اثر ثبت ملی دیگر در مازندران به خاطر نداشتن حریم مصوب حفاظتی، وضعیتی مشابه غار اسپهبد خورشید دارند. شاید مشخص نشدن حریم موزه تاریخی آلاشت در سوادکوه بتواند نمونه دیگری از تبعات نداشتن حریم حفاظتی مصوب را بازگو کند. ساخت و سازهای شخصی در اطراف این بنا به حریم بصری آن چنان آسیبی رسانده است که موجب نگرانی دوستداران میراث فرهنگی شده است. ** ثبت ملی بدون تعریف حریم حفاظتی سازمان میراث فرهنگی برای حفظ آثار و محوطه های تاریخی و جلوگیری از تعرض و دست اندازی به آنها حریمی را براساس میزان ارتفاع ، ارزشمندی اثر و نیز سطحی که اثر در آن قرار دارد، مشخص می کند. داشتن حریم نه تنها آثار تاریخی را از دست اندازی ها مصون نگه می دارد، بلکه در صورت هرگونه تعرض خواسته یا ناخواسته می تواند برخورد قانونی با تعرض کننده را شتاب بخشد. بر اساس آمارهای رسمی، مازندران 2 هزار و 500 اثر تاریخی دارد که از این تعداد 750 اثر در فهرست ملی ثبت شده است ولی تنها کمتر از 20 درصد آثار ثبت شده دارای حریم تعریف شده و مصوب هستند. یکی از کارشناسان احیای بناهای تاریخی مازندران در این باره گفت: آثار تاریخی پس از ثبت در فهرست آثار ملی، بر اساس ارتفاع و ارزش اثر و محیطی که در آن قرار دارند، دارای حریم می شوند. ابوالفضل نیکوبیان افزود: به طور مثال اگر اثر تاریخی دارای قدمت و ارزش بیشتری باشد، حریم بیشتری برایش در نظر گرفته می شود تا کمتر در معرض آسیب قرار بگرند و حتی در این زمینه احتمال آسیب رسیدن بر اثر بازدید دوستداران فرهنگ و میراث فرهنگی هم لحاظ می شود. وی ادامه داد: در صورتی که حریم آثار تاریخی مشخص نباشد، این بناها علاوه بر اینکه در بازدیدها در معرض خطر نابودی قرار می گیرند حتی در برخی مواقع دست اندازی و تعدی به حریم آنها صورت خواهد گرفت، بدون این که میراث فرهنگی بتواند اقدام قابل توجهی برای حفاظت از آنها انجام دهد. این کارشناس گفت: تعریف و مصوب نشدن حریم برای بسیاری از آثار تاریخی ثبت ملی استان باعث شده تا افراد به اطراف این بناها ورود پیدا کرده و به جلوه تاریخی و بصری آن خدشه وارد کنند. وی به عنوان نمونه به تجربه غار تاریخی اسپهبد خورشید و موزه آلاشت اشاره کرد و اظهار داشت: ساخت و سازهای ناهمگون با بافت های تاریخی یکی از اصلی ترین آسیب هایی است که بر بدنه این نوع آثار تاریخی وارد می کند و علت آن هم تعریف و مصوب نشدن حریم حفاظتی و بصری است. این کارشناس توضیح داد: در صورتی که آثار تاریخی حریم مصوب حفاظتی و بصری داشته باشند، بر اساس قوانین ساخت و سازها در اطراف آنها باید مطابق با بافت تاریخی اثر باشد در حالی که اکنون با وضعیتی مواجه هستیم که می بینیم در کنار بناهای با سبک تاریخی، ساختمان مدرن شیشه ای و لوکس ساخته شده و به چشم انداز این بناهای تاریخی را صدمه زده است . ** حریم حفاظتی برای 130 اثر از 750 اثر ثبت ملی معاون میراث اداره کل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری مازندران تعداد آثار تاریخی این استان را 2 هزار و 500 اثر اعلام کرد و گفت: از این تعداد 750 اثر در فهرست آثار ملی ثبت شده و برای مرمت و نگهداری آنها سرفصل بودجه لحاظ شده است . مهدی ایزدی افزود: از میان آثار ثبت شده در فهرست ملی، فقط 130 اثر حریم مصوب دارند و هرگونه اقدامات آسیب زننده به آثار در حریم آنها پیگرد قانونی دارد . وی توضیح داد: نداشتن حریم باعث شده تا این آثار به دلایلی همچون بی توجهی به مسائل فرهنگی به آنها خدشه وارد شود و گاها قابل جبران هم نیست. معاون میراث فرهنگی مازندران طولانی بودن روند تصویب حریم آثار تاریخی را مهم ترین علت تعریف نشدن حریم برای 620 اثر تاریخی ثبت ملی استان برشمرد و گفت: با توجه به حساسیت این موضوع و ضرورت حفاظت از آنها و برای تسریع در روند تعیین حریم آثار تاریخی مازندران، کارشناسان میراث فرهنگی استان پس از تصویب اثر در فهرست آثار ملی، اقدامات تعیین حریم را به سرعت انجام می دهند و به کمیته آثار ملی غیر منقول سازمان میراث فرهنگی کشور ارسال می کنند . ایزدی افزود: به تازگی محدوده عرصه ، حریم و ضوابط حفاظتی 14 اثر ملی تاریخی، فرهنگی در استان مازندران مصوب شد که این آثار شامل خانه های منوچهری، قریشی و شفاهی در آمل، حمام های درویش علی خان و صادق خان و اصفهانی در ساری، حمام بور خیل ارطه، ساختمان شهرداری قائمشهر، مدرسه های شهید صمصام پور و مری در کیاکلا، مسجد آیت الله عدنانی و بی سر تکیه در بابل و همچنین حمام شومیا و مدرسه ندای آزادی در شهرستان محمود آباد است. وی همچنین خبر داد که 15 اثر تاریخی دیگر حریم آنها توسط کارشناسان مازندران تعیین شد و در انتظار تصویب از سوی اعضای کمیته آثار ملی غیر منقول سازمان میراث فرهنگی کشور هستند . اگر اظهارات معاون میراث فرهنگی مازندران را مبنا قرار بدهیم، قرار است حریم 29 اثر تاریخی استان در آینده نزدیک مصوب و تعیین شود ولی همچنان سرنوشت 590 اثر دیگر در برابر تجاوزها و دیگر آسیب های طبیعی و غیر طبیعی در ابهام باقی می ماند.