آمار مبهم از خسارت کرونا | داده‌های رشد اقتصادی بهار نهایی نشده است

روایت روحانی در هیات دولت

دیروز حسن روحانی در جلسه هیات دولت به آثار اقتصادی کرونا در اقتصاد ایران اشاره کرد و برای اولین بار، آماری از میزان برخورد کرونا به اقتصاد ارائه داد. او گفت: «درحالی‌که اقتصاد بسیاری از کشورهای بزرگ دنیا تا ۲۰ درصد کوچک شد اما اقتصاد ایران در برابر مشکلات ناشی از شیوع کرونا تنها ۳ درصد آسیب دید که این نشان توانمندی دولت در ایستادگی در برابر این مشکل و مدیریت آن است.» اولین چیزی که این سخنان به ذهن مخاطب متبادر می‌کند، میزان رشد اقتصادی کشور است. آخرین آمارهای ارائه شده از سوی مراجع رسمی مربوط به پایان سال گذشته است. مطابق محاسبات بانک‌مرکزی، اقتصاد غیرنفتی در سال گذشته رشد ۱/ ۱ درصدی را ثبت کرد. با این حال، محاسبات مرکز آمار رشد بخش غیرنفتی را هم منفی نشان می‌داد. معمولا داده‌های حساب‌های ملی هر فصل در هفته‌های پایانی فصل بعدی منتشر می‌شود. طبق تقویم مرکز آمار ایران، در ۱۵ شهریور، حساب‌های ملی فصلی به قیمت‌های جاری و ثابت مربوط به بهار ۹۹ منتشر می‌شود. پیگیری‌ها هم نشان می‌دهد که داده‌های مرکز آمار هنوز نهایی نشده است. بانک‌مرکزی نیز به روال هر سال، داده‌های حساب‌های ملی را در دو هفته پایانی فصل بعدی منتشر می‌کند، یعنی دو هفته پایانی این ماه. پیگیری از این مرجع آماری کشور هم نشان می‌دهد که هنوز محاسبات نهایی نشده است. رئیس‌جمهور هم قطعا داده‌های نهایی نشده را به‌عنوان داده‌های رشد اقتصادی بیان نمی‌کند. پس منظور رئیس‌جمهور از میزان آسیب کرونا به اقتصاد ایران چیست؟

مرور داده‌های منتشر شده

مطابق با برآوردهای انجام شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، کاهش رشد اقتصادی(غیرنفتی) سالانه ناشی از آسیب به کسب‌وکارها برای مدت سه ماه اسفند، فروردین و اردیبهشت حدود ۴/ ۱ است. همچنین پیش‌بینی شده است به دلیل کمبود تقاضا و عدم فروش کالا و خدمات طی سه ماه ناشی از رکود شدید در فعالیت‌های آسیب‌دیده متاثر از کرونا، حدود ۶۵هزار میلیارد تومان به اقتصاد کشور ضرر وارد شود.

پیش‌تر معاونت امور اقتصادی و برنامه‌ریزی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز در گزارشی مفصل آثار شیوع ویروس کرونا بر کسب‌وکارها را برآورد کرده بود. در این گزارش تخمین زده شده بود که سهم مجموع حوزه‌های تحت تاثیر کرونا از GDP معادل ۳۲ درصد است. البته نه اینکه یک‌سوم GDP در اثر کرونا از بین رفته، بلکه یک‌سوم تولید ناخالص داخلی کشور متاثر از کرونا شده است.  علاوه بر اینها، گزارشی که بانک‌مرکزی در ۱۲ مرداد ماه از تحولات اقتصاد کلان منتشر کرد نیز نوید وضعیت مثبت را در اقتصاد می‌داد. در آن گزارش آمده بود: «شواهد موجود نشان می‌دهد پس از کاهش قابل‌توجه فعالیت‌های اقتصادی در فروردین ماه ۱۳۹۹ متاثر از شیوع کرونا و تعطیلی بسیاری از فعالیت‌های اقتصادی، نشانه‌هایی از بهبود وضعیت وجود دارد. به‌عنوان نمونه، شاخص تولید صنعتی صنایع بورسی در اردیبهشت و خرداد ۱۳۹۹ در مقایسه با فروردین رشد داشته و رشد خرداد نسبت به اردیبهشت ۱۳۹۹ معادل ۶/ ۱ درصد و رشد نقطه به نقطه اردیبهشت نسبت به ماه مشابه سال قبل که منفی ۳/ ۳ درصد بود، در خرداد ماه ۱۳۹۹ نسبت به ماه مشابه سال قبل به صفر رسیده است، به این معنی که اثر منفی کرونا بر تولید این صنایع مرتفع شده است. بنابراین، نگرانی تعمیق رکود کاهش یافته و به نظر می‌رسد اقتصاد در مسیر بهبود عملکرد بخش حقیقی قرار گرفته است که تا ماه‌های پایانی سال ۱۳۹۸ نیز درحال رخ دادن بوده و صرفا به دلیل شیوع کرونا به‌طور موقتی دچار وقفه شده است.» این داده‌ها نیز که منعکس‌کننده اثرات کرونا بر اقتصاد ایران بوده، نشان می‌دهد رشد نقطه‌ای تولیدات صنعتی در انتهای بهار به صفر رسیده است. البته اینکه رشد اقتصادی غیرنفتی فصل اول معادل منفی ۳ درصد باشد، منافاتی با داده‌های منتشر شده ندارد، اما حداقل نمی‌توان از داده‌هایی که تاکنون منتشر شده چنین نتیجه‌گیری کرد. مگر اینکه داده یا برآورد جدیدی از آسیب اقتصادی کرونا به دست رئیس‌جمهور رسیده باشد، که حداقل می‌توان گفت این داده‌ها از محاسبات بانک‌مرکزی و مرکز آمار بیرون نیامده است.

وضعیت خوب بازار کار؟

نکته مبهم دیگری که رئیس‌جمهور روز گذشته در دیدار با مقام رهبری  از آن به‌عنوان موفقیت دولت یاد کرد، کاهش نرخ بیکاری بود. روحانی گفت: «در حالی که شیوع کرونا در همه کشورها باعث افزایش بیکاری شد، در ایران در طول مدتی که با همه‌گیری کرونا مواجه بوده‌ایم، بیکاری در مجموع ۱/ ۱ درصد کاهش هم یافته است که این دستاورد به خودی خود حاصل نشده بلکه در سایه تلاش‌های دولت در سال‌های گذشته تحت رهنمودهای حضرتعالی (رهبر انقلاب) به دست آمده است.» اما این سخن تا چه حد دقیق است؟ نرخ بیکاری در فصل بهار ۹۹ در قیاس با بهار ۹۸ با افت ۱/ ۱ درصدی روبه‌رو شد، اما این یعنی بر تعداد شاغلان کشور افزوده شده یا وضعیت بازار کار مطلوب بوده است؟ پاسخ منفی است. داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد در بهار ۹۹ نسبت به بهار ۹۸، از تعداد شاغلان کشور به میزان ۵/ ۱ میلیون نفر کاسته شده است. همچنین حدود ۲ میلیون نفر از بازار کار خارج شده‌اند؛ یعنی تعداد قابل‌توجهی ترجیح داده‌اند از جست‌وجو برای کار در زمان کرونا دست بکشند تا از هزینه‌های احتمالی جست‌وجوی کار در امان باشند. در نتیجه بخش قابل توجهی از کاهش نرخ بیکاری، مرهون خروج بیکاران از بازار کار و کاهش جمعیت فعال است، نه اشتغال‌زایی بازار کار. نرخ مشارکت اقتصادی در فصل گذشته معادل ۴۱ درصد شده که ۷/ ۳ درصد در قیاس با فصل مشابه سال قبل افت کرده است.  نسبت اشتغال که متغیر معتبرتری برای رصد بازار کار در زمان رکود و رونق است، نشان می‌دهد وضعیت بازار کار در بهار امسال مطلوب نبوده است چرا که این نسبت که در بهار سال گذشته معادل ۸/ ۳۹ درصد بوده، در بهار سال‌جاری به ۹/ ۳۶ درصد نزول کرده است. رئیس مرکز آمار ایران نیز اخیرا در یک گزارش تفصیلی به این تناقض پرداخته بود که چرا در زمان رکود، نرخ بیکاری کاهش یافته است. تحلیل ارائه شده از سوی «جواد حسین‌زاده» نیز تایید می‌کند که کاهش نرخ بیکاری یا حتی تعداد مطلق بیکاران، در صورت افزایش نرخ مشارکت اقتصادی نشانه توفیق سیاست‌ها است و کاهش یا ثبات نرخ بیکاری با وجود کاهش نرخ مشارکت اقتصادی، توفیق در بازار کار محسوب نمی‌شود.