اقتصاد | آمار متناقض دو نهاد از اقتصاد ‌

در جهان سیستم حساب‌های ملی برای اولین‌بار در سال 1953 به‌صورت مجموعه‌‌ای تحت عنوان «سیستم‌ حساب‌های ‌ملی» یا «SNA» منتشر شده است. آخرین تجدیـدنظـر در SNA، در سال 2008 صورت گرفت که ازسوی نهاد‌های معتبر بین‌المللی تأیید شد. در ایران تهیه حساب‌های ملی، بعد از جنگ جهـانی دوم به‌‌صـورت موردی و براسـاس نیازهای خاص شروع شد؛ از‌جمله در سال‌های 1337 و 1338 به‌ترتیب «تولید ناخالص داخلی ایران برای سال 1334» و «تولید ملی ایران برای سال 1336»، ازسوی کارشناسان خارجی محاسبه شد. سپس سازمان برنامه‌وبودجه، درآمد ملی کشور را برای دوره زمانی 1337 تا 1340 به تفصیل برای بخش‌های مختلف اقتصادی برآورد و منتشر کرد. بانک مـلی نیـز برآورد مقدماتی دیگری را برای سال 1338 به انجام رساند. با تأسیس بانک مرکزی در سال 1339، تهیه حساب‌های ملی بر عهده این بانک گذاشته شد و پس از آن بـراساس قـانون بهمن‌مـاه 1353، این وظیفه رسما به مرکز آمار ایران محول شد.این نوشتار با این مقدمه دو بخش دارد؛ یکی بحث جایگاه تولید آمار حساب‌وکتاب ملی کشور و دیگری ارائه تصویر این شاخص‌ها در سال 1398. اخیرا هر دو نهاد بانک مرکزی و مرکز آمار ایران اقدام به انتشار حساب‌های ملی ایران در سال 1398 کرده‌اند که به این بهانه، این یادداشت تهیه شده است.‌همان‌طورکه آمد در ایران سال‌هاست این دو نهاد مهم و معتبر اقدام به تولید حساب‌های ملی می‌کنند و همواره کش‌وقوس بر سر تولید حساب‌های ملی بین دو نهاد وجود داشته که براساس سلیقه و میزان موفق نشان‌دادن عملکرد اقتصاد به‌عبارتی حرف خود را از منظر بهتر جلوه‌دادن عملکرد اقتصاد بر کرسی نشاندند و دولتمردان هم از آن طرف که باد آمده به همان طرف بادش دادند! که در برخی موارد نویسنده به‌عنوان حکم بین دو نهاد و تولید فعالیت مربوط به دستگاه اجرائی دعوت شده بودم و از نزدیک با فرایند این ماجرا درگیر بوده‌ام.کارکرد موازی این دو نهاد برای تولید و نشر آمار موافق و مخالفانی دارد که شاید مهم‌ترین استدلال موافق، رقابت و بهبود کیفیت تولید آمار در کشور و همچنین ضعف نهاد دیگر در ارائه به‌موقع آمار بوده که به نظر می‌رسد این دومی تا حدودی در سال‌های اخیر رفع شده باشد. اما برای بررسی استدلال اول در ادبیات علمی رقابت دارای ابعاد و قواعد خاص خود است. در ادبیات علمی اقتصاد، رقابت‌ ابعاد زیادی دارد که برخی از آنها باعث انتقال پرداختی به مصرف‌کنندگان یا استفاده‌کنندگان می‌شود که اینجا موضوع قیمت مطرح است. برخی از ابعاد آن باعث انتقال به شخص ثالث می‌شود که می‌توان فساد را در‌این‌باره مثال زد. برخی از ابعاد آن هم باعث «اتلاف خالص رانت یا زیان بی‌اثر» می‌شود که به‌تعبیری سرمایه‌گذاری بر ظرفیت‌هایی است که استفاده کارآمدی ندارند. رقابت جریان خوبی است اما برای اطمینان از مفیدبودن برای جامعه و اقتصاد، به قانون و مقررات و عمل به آن نیاز است. ارائه آمارهای حساب‌های ملی این دو نهاد و منطقه‌‌ای مرکز آمار ایران حاکی از وجود زیان بی‌اثر یا اتلاف خالص رانت در کشور است. به موارد زیر در سال 1398 توجه کنید که قابلیت تعمیم به اکثر سال‌ها را دارد. ارائه آمارهای رشد تولید این دو نهاد برمبنای تولید ناخالص داخلی حقیقی به قیمت پایه بدون نفت اختلافی، حدود یک درصد رشد اقتصادی، با نفت یک‌دهم درصد، به قیمت بازار دو  دهم درصد، خالص مالیات بر واردات 103 درصد دارند. همچنین در برآورد میزان تولید ناخالص داخلی حقیقی به یک سال پایه و به قیمت پایه، 91 هزار میلیارد تومان، تولید ناخالص داخلی حقیقی به قیمت بازار 75 هزار میلیارد تومان و تولید ناخالص داخلی حقیقی بدون نفت 74 هزار میلیارد تومان اختلاف دارند. این اختلاف‌ها در ارقام سطح و رشد هزینه مصرف خصوصی، تشکیل سرمایه، تغییر موجودی انبار و صادرات و واردات هم وجود دارد. از نظر سطح ارزش افزوده و رشد ارزش افزوده فعالیت‌های اقتصادی هم این اختلاف کماکان وجود دارد و بازکردن این موضوع مانند بازکردن اختلاف بین تولید ناخالص داخلی و از حوصله این نوشتارخارج است. اختلاف در سطح تولید ناخالص داخلی حقیقی ایران این دو نهاد معادل تولید ناخالص داخلی هر یک از کشورهای قرقیزستان، تاجیکستان، کوزوو و نصف تولید ناخالص داخلی کشور گرجستان در سال 2017 یا به اندازه تولید ناخالص داخلی حقیقی استان گلستان و چهارمحال‌وبختیاری با خراسان جنوبی یا خراسان شمالی با ایلام در سال 1395 است؛ بنابراین از قرار معلوم هم در سطح متغیر‌ها و هم در رشد متغیرها بین تولید حساب‌های ملی ایران توسط دو نهاد سازگاری وجود ندارد؛ همان‌طورکه گفته شد این فقط مربوط به سال 1398 نمی‌شود و در اکثر سال‌ها این اختلاف وجود دارد؛