دورنمای اشتغال در دوران شیوع کرونا چگونه است؟

تجارت فردا- طی سه، چهار ماه گذشته تقریباً تمامی کشورهای جهان با شوک ناخوسته­ای مواجه شدند که طی ۱۰۰ سال گذشته هیچ گاه تجربه نشده بود. بروز یک بیماری پاندمی با نرخ بسیار بالای انتقال از دهه ۲۰ میلادی به بعد بی­سابقه بوده است و تقریباً هیچ کشوری از آمادگی لازم برای برون رفت از این بحران برخوردار نیست. شوک بیماری همه گیر کرونا از آن جهت منحصربه فرد است که این معضل در شرایطی ایجاد شده است که اقتصاد جهان طی سه دهه گذشته در نقطه اوج درهم تنیدگی جهانی قرار داشته و تقریبا تمامی بازارهای مهم اقتصادی مانند بازارهای مالی و بازار کار و همچنین تجارت بین المللی و زنجیره تولید جهانی دیگر منحصر به مرزهای کشورها نیست و در نتیجه ایجاد یک شوک در هر نقطه از جهان بر تمامی کشورها اثرگذار است. ویژگی های توضیح داده شده باعث می شود پیش بینی اثرات کوتاه مدت و میان مدت اقتصادی دشوار شود و لزوماً در تمامی کسب وکارها یکسان نباشد و تابعی از میزان شیوع ویروس کرونا در آینده باشد. به طور خاص در بازار کار، رشته فعالیت هایی که در آنها امکان انجام دورکاری و فاصله گذاری اجتماعی وجود ندارد در معرض آسیب پذیری بیشتری قرار دارند. بر این اساس سازمان جهانی کار در تازه ترین گزارش خود، میزان اشتغال در معرض تهدید را بر اساس رشته فعالیت های اقتصادی برآورد کرده که در جدول زیر نتایج آن گزارش شده است. بر اساس ارزیابی های انجام شده شش رشته فعالیت هنر و سرگرمی و تفریح، حمل ونقل و انبارداری، هتلداری و رستوران، فعالیت های املاک و مستغلات، صنعت ساخت و عمده فروشی، خرده فروشی، تعمیر وسایل نقلیه موتوری و موتورسیکلت در معرض بیشترین تهدید از جهت انتشار ویروس کرونا هستند و تقریباً اکثر کشورها محدودیت های کوتاه مدتی را برای راه اندازی مجدد این رشته فعالیت ها وضع کرده اند. مجموع شاغلان شش بخش مذکور در جهان بیش از 6/1 میلیارد نفر است و دربرگیرنده ۴۹ درصد از اشتغال کل جهان می شود. در ایران نیز شش رشته فعالیت مورد اشاره ۱۱ میلیون و ۳۲۵ هزار نفر را شامل می شود که ۴۸ درصد از اشتغال کل کشور است. بنابراین اقتصاد ایران نیز مانند اقتصاد جهانی با چالش بیکاری در رشته فعالیت های خدماتی و صنعتی روبه رو است. مساله ای که لازم است سیاستگذاران حوزه بازار کار با توجه به رشته فعالیت های پرریسک از جهت ابتلا به آن توجه کنند، بررسی و براورد هزینه فرصت بازگشایی این رشته فعالیت ها در کوتاه مدت است. از آنجا که ماهیت رشته فعالیت مذکور باعث می شود متقاضیان دریافت این خدمات و نیروی کار شاغل در آنها بیشتر در معرض بیماری قرار بگیرند، در نتیجه ممکن است بازگشایی زودهنگام آنها در کوتاه مدت تا حدی از آسیب به اشتغال در آنها و جلوگیری از زیان ده شدن آنها جلوگیری کند، اما در بلندمدت اثرات منفی بیشتری در بهره وری نیروی کار شاغل در آنها و همچنین تقاضای خرید خدمات و کالا از آنها ایجاد کند. بنابراین اتخاذ تصمیمات عجولانه در نهایت افراد بیشتری را در معرض از دست دادن شغل و حتی سلامتی قرار می دهد. از سوی دیگر به نظر می رسد با توجه به شرایط اقتصادی دولت، امکان ادامه تعطیلی ها در بازه زمانی بیش از چند ماه نیز میسر نباشد. در این شرایط مهم ترین چالشی که پیش روی دولت است، حمایت از حدود نیمی از اشتغال کشور است به گونه ای که بازگشایی منجر به شیوع شدید بیماری و ایجاد هزینه های بزرگ تر برای بنگاه های اقتصادی نشود. در چنین شرایطی بسته های تشویقی (که می تواند به صورت مشوق های مالیاتی با کاهش سایر هزینه ها و عوارض دولتی باشد) و در کنار آن اتخاذ اقدامات سختگیرانه بهداشتی می تواند تا حدودی از میزان شیوع بیماری جلوگیری کند و احتمال ادامه بحران در رشته فعالیت های پرریسک به بلندمدت را کاهش دهد. از سوی دیگر یکی از شوک هایی که به واسطه شیوع کرونا باعث می شود رشته فعالیت های پرخطر در معرض بحران قرار گیرند، کاهش تقاضا برای محصولات آنهاست. در نتیجه سیاست هایی که بتواند تا حد امکان تقاضای محصولات و خدمات بنگاه های فعال در رشته فعالیت های پرریسک را حفظ کند و از کاهش آن جلوگیری کند می تواند بر اشتغال آنها موثر باشد. در این راستا نیز سیاست های تشویقی در جهت گسترش خدمات خرید از راه دور یا معافیت های (به عنوان مثال معافیت از پرداخت ارزش افزوده) با مدت معین در برخی از رشته فعالیت های پرریسک می تواند در جهت جلوگیری از کاهش تقاضا موثر باشد. در نهایت نیز لازم به ذکر است که در مورد رشته فعالیت هایی مانند هتلداری و رستوران که آسیب بسیار بیشتری را نسبت به سایر فعالیت ها داشته اند و عملاً امکان بازگشایی آنها حتی به صورت محدود نیز به سختی میسر است، به نظر می رسد راهی به جز کمک های مستقیم و تنظیم دستورالعمل های بهداشتی سختگیرانه وجود ندارد. بنابراین باید توجه شود که بدون اتخاذ تمهیدات لازم، حداقل در کوتاه مدت بازار کار ایران احتمالا با شوک بسیار جدی در حد از دست رفتن حدود ۵۰ درصد مشاغل موجود مواجه است که می تواند اثرات بلندمدت را نیز به همراه داشته باشد.