حمیدرضا سروری
بسیاری از دولتهای قدرتمند دنیای باستان از میان رفته‌اند و مرور زمان حتی نام آنها را از یادها زدوده است. دولت اورارتو که در حدود ربع نخست هزارۀ اول پیش از میلاد یکی از قدرتهای برتر شرق بود یکی از آن دولتهاست.
آثار اورارتوها را امروزه در پنج کشور ایران، ترکیه، ارمنستان، آذربایجان(نخجوان) و عراق می‌توانیم ببینیم. یکی از آثار شاخص اورارتوها که در شهر ایروان جای دارد، دژ آرین برد(Arinberd) یا اربونی(Erbuni) است. در ابتدای پاییز سال1395خورشیدی سه بار موفق شدم که دژ اربونی و موزۀ باستان‌شناسی آن را ببینم. در بازدید دوم و با وجود تابلو، پرس و جو از کارمندان موزه و اشیایی که از یک آرامگاه اورارتویی درون موزه به نمایش درآمده بود متوجه شدم که در سال1984م، و به هنگام ساخت کارخانه‌ای در شهر ایروان آرامگاهی اورارتویی پیدا شده است. از این رو شیفتۀ این شدم که آرامگاه اورارتویی را از نزدیک ببینم به همین دلیل به خیابان آرشاکونیاتس(Arshakunyats) رفتم و متوجه شدم که آرامگاه اورارتویی درست کنار مرکز خرید شهر ایروان به نام(Yerevan Mall) جای دارد. این مرکز خرید در سال2014م، بنا شده و به نظر می‌رسد بزرگترین مرکز خرید ارمنستان تا به امروز است. آرامگاه نسبت به خیابان امروزی در سطح پایین‌تری جای دارد و با استفاده از چند پله می‌توان به آن دست یافت. البته ورودی آرامگاه بسته است و برای دیدن آرامگاه مجبور شدم که درون مرکز خرید بروم و از اطلاعات مرکز درخواست کنم که در ورودی آرامگاه را باز کنند و خوشبختانه با وجود درک و شعور بالای ارمنیها در این زمینه مشکلی پیش نیامد و به راحتی توانستم آرامگاه را ببینم. روی آرامگاه به شکل هرمی و با قطعه سنگهای تراش خوردۀ زیبایی پوشیده شده است تا هم به آرامگاه شکل و شمایل زیبایی بدهد و هم نقش یک پوشش نگاهبانی مناسب را بازی کند. آرامگاه(Biayni) یا (Biaynian) ساختاری راست‌گوشه دارد و بلندی آن 46/3متر و پهنایش نزدیک به2متر است. ورودی آرامگاه نیز در بخش شمالی آن جای دارد و 29/1متر بلندی دارد. نمای بیرونی آرامگاه با بلوکهای سنگی و تخته سنگهایی بزرگ از سنگ موسوم به توفا(Tufa) ساخته شده است. درازای کف اتاق آرامگاه46/3متر و پهنایش2متر است. کف اتاق آرامگاه با سنگهای سیاه، قرمز و قهوه‌ای تیره پوشیده شده است. سه عدد از پنج تاقچۀ موجود در اتاق آرامگاه در دیوار غربی آن جای دارد همراه با تاقچۀ همانندی در دیوار جنوبی و تاقچۀ دیگری که در دیوار شرقی قرار گرفته و بزرگتر است و در واقع جایگاه تدفین بوده و از درون آن استخوانهای انسانی و حیوانی به دست آمده است. آثار به دست آمده از درون آرامگاه در موزۀ اربونی به نمایش گذاشته شده‌اند، هرچند به گونۀ جایگزین برخی از ظرفهای به دست آمده را در تاقچه‌های درون آرامگاه می‌بینیم. از جملۀ آثار به دست آمده از درون آرامگاه می‌توان به مهره‌های عقیق، کمربندهای هلالی شکل، بخشهایی از دهنۀ اسب، شمشیر آهنی، خنجر، و البته چندین ظرف سفالی اشاره کرد. واکاوی اشیاء درون آرامگاه بیانگر این است که پیشینۀ آرامگاه به سدۀ هشتم پیش از میلاد برمی‌گردد. نکتۀ جالب در مورد این آرامگاه نگهداری شایسته از آن است و این موضوع درک و آگاهی بالای کارگزاران فرهنگی کشور ارمنستان را نشان می‌دهد. درک، فهم و وظیفه‌شناسی بالایی که نمایانگر ارزش نهادن به میراث فرهنگی این کشور است.
منبع
تمدن اورارتو، بخش اول: پادشاهی وان، اورارتو/ بوریس پیوتروفسکی؛ ترجمه حمید خطیب شهیدی؛ بخش دوم: باستان شناسی اورارتو پس از سال ۱۹۶۰/ تألیف حمید خطیب شهیدی. تهران:سازمان میراث فرهنگی و گردشگری، معاونت پژوهشی، پژوهشکده باستان شناسی، 1383.
خیلی جالب بود نشنیده بودم هیچی