غفلت از انقلاب صنعتی چهارم چه پیامدهایی دارد؟ | غفلت انقلابی

جمعیت کنونی جهان، کمی بیشتر از هشت میلیارد و 193 میلیون نفر است اما انتظار می‌رود تا پایان سال 2025 میلادی، بیش از 75 میلیارد دستگاه با استفاده از فناوری اینترنت اشیا فعالیت کنند. این، فقط بخشی از قابلیت‌ها و پتانسیل‌هایی است که انقلاب صنعتی چهارم برای مردم جهان به ارمغان می‌آورد. این انقلاب که تاثیر بزرگی بر توسعه جهان دارد، با استفاده از هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، روباتیک، چاپ سه‌بعدی و فعالیت‌های حوزه بیوتکنولوژی، زندگی مردم را زیر و رو می‌کند و آنها را به سمت رفاه، آسایش و بهبود کلی امور روزمره و فرآیندهای کسب‌وکار به پیش می‌برد. تحلیلگران انتظار دارند ارزش بازار جهانی هوش مصنوعی از 62 میلیارد دلار در سال 2020 به بیش از 733 میلیارد دلار تا سال 2027 برسد. این افزایش، در پس نرخ رشد مرکب سالانه 1 /38درصدی ایجاد می‌شود و دنیا را دگرگون خواهد کرد. از سوی دیگر، پیش‌بینی می‌شود هزینه‌های جهانی در زمینه روباتیک و خدمات مرتبط با آن تا سال 2025 به 210 میلیارد دلار برسد. این رقم در سال 2020، کمی بیشتر از 71 میلیارد دلار بوده است. همچنین، تحلیلگران گفته‌اند که بازار چاپ سه‌بعدی از 6 /12 میلیارد دلار در سال 2020 به 50 میلیارد دلار تا سال 2027 خواهد رسید که نرخ رشد مرکب سالانه 5 /23 درصد را نیز ثبت خواهد کرد. همه این شاخص‌ها، نشان‌دهنده ایجاد تغییرات قابل توجه در چگونگی زندگی، کار و تعامل انسان‌ها با یکدیگر است. تغییراتی که در پس انقلاب صنعتی چهارم رخ می‌دهد، همگرایی فناوری‌های دیجیتال، فیزیکی و بیوتکنولوژی را توصیف می‌کند. این انقلاب بر پایه انقلاب دیجیتال اواخر قرن بیستم رخ داده و پیشرفت‌هایی را در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، روباتیک، اینترنت اشیا، وسایل نقلیه بدون راننده، پرینت سه‌بعدی، نانوتکنولوژی، بیوتکنولوژی، علم مواد و انرژی ایجاد کرده است. بر پایه این انقلاب، فناوری‌های هوش مصنوعی در بخش‌های مختلف، از مراقبت‌های بهداشتی و درمانی گرفته تا امور مالی، موجب بهبود کارایی می‌شوند و در فرآیندهای تصمیم‌گیری تاثیرگذار خواهند بود. در انقلاب صنعتی چهارم، الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای پیش‌بینی رفتار مصرف‌کننده، بهینه‌سازی زنجیره‌های تامین، و حتی کمک به تشخیص‌های پزشکی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اینترنت اشیا هم، دستگاه‌ها و سیستم‌ها را به هم متصل کرده و آنها را قادر کند با هم ارتباط برقرار کنند و داده‌ها را به اشتراک بگذارند. این اتصال به مردم، خانه‌ها، شهرها و صنایع اجازه می‌دهد هوشمندتر شوند. اکنون خانه‌های هوشمند می‌توانند روشنایی و گرمایش را به شکل خودکار کنترل کنند؛ از سوی دیگر، اینترنت اشیا در حوزه‌های صنعتی هم می‌تواند با نظارت بر فرآیندهای تولید، روندهای صنعتی را بهینه‌سازی کند. روباتیک پیشرفته در تولید، تدارکات و حتی کشاورزی استفاده می‌شود. در پس انقلاب صنعتی چهارم، روبات‌ها می‌توانند وظایف را با دقت بالاتر و سازگاری بیشتری به انجام برسانند و خطای انسانی را نیز کاهش دهند. با چنین اتفاقی، بهره‌وری نیز افزایش می‌یابد. بلاک‌چین و محاسبات کوانتومی نیز در ضلع دیگری از پیشرفت‌های انقلاب صنعتی چهارم قرار می‌گیرند. فناوری بلاک‌چین راهی امن و شفاف برای ثبت تراکنش‌ها و مدیریت داده‌ها فراهم می‌کند. این فناوری، در امور مالی، مدیریت زنجیره تامین و حتی سیستم‌های رای‌گیری برای اطمینان از یکپارچگی و صحت بیشتر انتخابات مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین، رایانه‌های کوانتومی پتانسیل حل مسائل پیچیده‌ای را دارند که در حال حاضر برای رایانه‌های کلاسیک غیرقابل حل هستند. این فناوری می‌تواند زمینه‌هایی مانند رمزنگاری، علم مواد و کشف دارو را متحول کند. با تکیه بر این پیشرفت‌ها، می‌توان اعتراف کرد که انقلاب صنعتی چهارم، جهان ما را به شکل بی‌سابقه‌ای تغییر می‌دهد. استقبال از این پیشرفت‌های فناوری برای کشورها و صنایع برای ماندن در رقابت و تحریک رشد اقتصاد بسیار مهم خواهد بود.

یک انقلاب اقتصادی کامل

انقلاب صنعتی چهارم یک دوره دگرگونی است که با ادغام فناوری‌ها در زندگی روزمره مردم، کسب‌وکارها و صنایع رخ می‌دهد. اصلی‌ترین ویژگی این انقلاب آن است که مرزهای موجود میان حوزه‌های فیزیکی، دیجیتال و بیولوژیک را محو می‌کند و آنها را در پیوندی عمیق، به یکدیگر گره می‌زند. انقلاب صنعتی چهارم و فرزند آن، صنعت 0 /4، تاثیر عمیقی بر فرآیندهای اقتصادی داشته و سبب شده بسیاری از تحلیلگران از آن به عنوان انقلاب اقتصادی یاد کنند. سرعت زیاد پیشرفت‌های فناوری در سایه این انقلاب، به ایجاد تغییرات قابل‌توجهی در تولید درآمد، مشارکت نیروی کار و معیارهای تولید ناخالص داخلی منجر شده است. ظهور اتوماسیون و فناوری‌های دیجیتال، بازار کار را تغییر داده؛ بسیاری از کسب‌وکارهای سنتی تغییر کرده‌اند یا ناپدید شده‌اند. تخمین زده می‌شود 40 تا 50 درصد کسب‌وکارهای فعال در اقتصادهای پیشرفته، تحت تاثیر این انقلاب قرار خواهند گرفت. این تغییر به افزایش ترتیبات کاری جایگزین مانند فریلنسینگ و قرارداد مستقل منجر شده است. در سایه انقلاب چهارم صنعتی، طبقه متوسط جهانی نیز به شکل قابل ‌توجهی رشد کرده و اکنون بیش از 50 درصد جمعیت جهان در خانواده‌های طبقه متوسط زندگی می‌کنند. این تغییر جمعیتی، افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات را به دنبال داشته و باعث رشد اقتصاد در مناطق مختلف شده است. انتظار می‌رود طبقه متوسط آسیا، 88 درصد از کل طبقه متوسط جهان را تشکیل دهد که نقطه عطف مهمی در تاریخ جهان به شمار می‌رود. در کنار رشد طبقه متوسط جامعه، پیشرفت‌های تکنولوژیک ایجادشده به‌وسیله انقلاب صنعتی چهارم، به بهبود بهره‌وری و کارایی در صنایع مختلف منجر شده است. ادغام فناوری‌هایی مانند هوش مصنوعی و فرآیندهای صنعتی باعث بهبود کارایی هزینه، کاهش ردپای کربن و افزایش انعطاف‌پذیری زنجیره تامین شده است. این پیشرفت‌ها می‌توانند در آینده نزدیک مفهوم مشاغل تولیدی را تغییر دهند و به شمول اقتصادی بینجامند. آمارهای منتشرشده در ماه‌های نخستین سال 2024 نیز، تاثیر قابل‌ توجه انقلاب صنعتی چهارم را بر اقتصاد جهانی نشان می‌دهد. حجم اقتصاد گیگ در پایان سال 2023 بیش از دو برابر شد و به حدود 455 میلیارد دلار رسید. اقتصاد گیگ، نوعی سیستم بازار آزاد است که در آن موقعیت‌های موقت کاری ایجاد می‌شود و سازمان‌ها، کارگران مستقل را برای تعهدات کوتاه‌مدت استخدام می‌کنند. اصطلاح گیگ، یک واژه عامیانه برای شغلی است که مدت زمان مشخصی طول می‌کشد. بنابراین، با اصطلاح گیگ که در حوزه فناوری و انتقال داده مورد استفاده قرار می‌گیرد، تفاوت‌های اساسی دارد. در پس این رخدادها، انتظار می‌رود انقلاب صنعتی چهارم به تغییر شکل سیاست‌ها و رویه‌های اقتصادی ادامه دهد. سرعت تغییرات تکنولوژیک، کشورها را ملزم می‌کند بازار کار و سیاست‌های مالی خود را برای رقابتی ماندن تطبیق دهند. به احتمال بسیار زیاد، تقاضا برای انعطاف‌پذیری در بازار کار افزایش می‌یابد، زیرا کشورهایی که می‌توانند به‌طور موثر منابع کار را از بخش‌های رو به زوال به بخش‌های نوظهور انتقال دهند، از مزیت برخوردار می‌شوند. علاوه بر این، دیجیتالی شدن خرده‌فروشی و مالیات بر ارزش افزوده، می‌تواند سیاست‌های مالی را پیچیده کند و به‌طور بالقوه درآمدهای مالیاتی را کاهش و هزینه‌های اجتماعی مالیات‌ها را افزایش دهد. توانایی مالیات بر درآمد نیروی کار نیز ممکن است کاهش یابد زیرا مشاغل بیشتری با رایانه‌ها و ماشین‌ها جایگزین می‌شوند.

کشورهایی که زود از خواب بیدار شدند

در انقلاب صنعتی چهارم نیز همانند انقلاب صنعتی سوم، برخی کشورها زودتر از خواب بیدار شدند و تلاش کردند سهم بیشتری از کیک انقلاب برای خود بردارند. کشورهایی مانند آلمان، ایالات‌متحده آمریکا، چین، سنگاپور، کره جنوبی و ژاپن در سال‌های اخیر به عنوان رهبران این انقلاب ظاهر شده‌اند و از سیاست‌ها، برنامه‌ها و سرمایه‌گذاری‌های خود برای هدایت نوآوری و رشد اقتصاد رونمایی کرده‌اند. آلمان، پیشتازترین و بی‌رقیب‌ترین کشور در انقلاب صنعتی چهارم است. دولت این کشور، استراتژی «فناوری پیشرفته 2025» را با هدف تقویت تحقیق و توسعه در فناوری‌های کلیدی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و تولید پیشرفته به اجرا درآورده و از آن نتایج خوبی نیز دریافت کرده است. آلمان همچنین «مرکز دیجیتال» را تاسیس کرده که همکاری بین استارت‌آپ‌ها، موسسه‌‌های تحقیقاتی و شرکت‌ها را برای ایجاد تحول دیجیتال تقویت می‌کند. نتایج این اقدامات نیز برای آلمان، چشمگیر بوده است، به‌طوری که این کشور به‌طور مداوم در شاخص‌های نوآوری جهانی رتبه بالایی دارد و در پذیرش فناوری‌های تولید هوشمند پیشرو است. ایالات‌متحده نیز با سرمایه‌گذاری‌های قابل توجه در تحقیق و توسعه و ایجاد زیست‌بوم استارت‌آپی قوی، در خط مقدم نوآوری‌های تکنولوژیک قرار دارد. دولت این کشور اقدامات مختلفی را مثل «برنامه جامع هوش مصنوعی آمریکا» و «برنامه جامع کوانتوم ملی» راه‌اندازی کرده که هدف آنها پیشرفت فناوری‌های هوش مصنوعی و محاسبات کوانتومی است. ایالات‌متحده همچنین میزبان چندین مرکز برای انقلاب صنعتی چهارم است که از سوی مجمع جهانی اقتصاد تاسیس شده و مشارکت‌های دولتی و خصوصی را برای رسیدگی به چالش‌های حاکمیتی و به حداکثر رساندن مزایای فناوری‌های نوظهور تسهیل می‌کند. ایالات‌متحده در تحقیقات هوش مصنوعی، ثبت اختراع و سرمایه‌گذاری‌های خطرپذیر پیشرو است که باعث رشد اقتصاد و ایجاد شغل می‌شود. چین به عنوان سومین کشور پیشرو در انقلاب صنعتی چهارم، با تاکید بسیار زیاد بر زیرساخت‌های دیجیتال و نوآوری، گام‌های مهمی در این انقلاب برداشته است. دولت این کشور، طرح «ساخت چین 2025» را راه‌اندازی کرده که هدف آن ارتقای قابلیت‌های تولیدی چین از طریق فناوری‌های پیشرفته محسوب می‌شود. چین با هدف تبدیل شدن به یک رهبر جهانی در این زمینه‌ها، سرمایه‌گذاری زیادی در فناوری‌های هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و 5G انجام داده که نتایج آن نیز قابل توجه بوده و در تعداد پتنت‌های مرتبط با هوش مصنوعی و استقرار شبکه‌های 5G پیشتاز است. تمرکز چین بر نوآوری و فناوری باعث رشد اقتصاد و بهبود رقابت جهانی آن شده است. سنگاپور نیز کشوری است که خود را به عنوان قطبی برای نوآوری و فناوری دیجیتال با تمرکز قوی بر ایجاد یک کشور هوشمند قرار داده و تثبیت کرده است. دولت این کشور، «طرح ملت هوشمند» را راه‌اندازی کرده که هدف آن استفاده از فناوری برای بهبود کیفیت زندگی شهروندانش است. سنگاپور همچنین برنامه AI Singapore را ایجاد کرده که از تحقیق و توسعه هوش مصنوعی پشتیبانی می‌کند. طرح Tech@SG نیز در این کشور به اجرا درآمده که ورود شرکت‌های فناوری جهانی را به بازار محلی آسان‌تر می‌کند. این تلاش‌های سنگاپور به ایجاد نوعی زیست‌بوم فناوری پررونق، جذب سرمایه‌گذاری و تقویت همکاری میان شرکت‌های محلی و بین‌المللی منجر شده است. کره جنوبی هم در انقلاب صنعتی چهارم با تاکید بسیار زیاد، بر تحقیق و توسعه و نوآوری پیشرو بوده است. دولت این کشور، طرح I-Korea 4.0 را راه‌اندازی کرده و هدف بسیار مهم متحول کردن اقتصاد کشور از طریق فناوری‌های پیشرفته را دنبال می‌کند. کره جنوبی همچنین سرمایه‌گذاری زیادی در هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و روباتیک با تمرکز بر افزایش بهره‌وری و رقابت انجام داده که نتایج آن بسیار چشمگیر بوده و سبب شده این کشور در پذیرش فناوری‌های تولید هوشمند و دستیابی به رشد اقتصادی قابل توجه، به نتایج مهمی دست یابد. و در نهایت، ژاپن به عنوان یکی دیگر از کشورهای پیشتاز در انقلاب صنعتی چهارم، طرح «جامعه صنعتی 0 /5» را راه‌اندازی و اجرا کرده که هدف آن، ایجاد جامعه فوق‌هوشمند با ادغام فناوری‌های پیشرفته در بخش‌های مختلف است. ژاپن همچنین سرمایه‌گذاری زیادی در هوش مصنوعی، روباتیک و اینترنت اشیا با تمرکز بر بهبود بهره‌وری و رسیدگی به چالش‌های اجتماعی انجام داده که نتایج آن نیز قابل‌ توجه بوده است. این کشورها با اجرای سیاست‌های آینده‌نگرانه، سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، و تقویت همکاری بین بخش‌های دولتی و خصوصی، به پتانسیل انقلاب صنعتی چهارم پی برده‌اند. تلاش‌های آنها به پیشرفت‌های چشمگیر در فناوری، رشد اقتصاد و بهبود کیفیت زندگی شهروندانشان منجر شده که نویدبخش آینده‌ای مملو از رفاه فراگیر و پایدار خواهد بود.

مطالعه موردی؛ آلمان چگونه انقلاب چهارم را باور کرد؟

آلمان، پیشگام‌ترین کشور در رویارویی و پذیرش انقلاب صنعتی چهارم بوده است. رویکرد این کشور، با ترکیبی از سیاست‌های استراتژیک، مشارکت‌های بخش دولتی و بخش خصوصی قدرتمند و تمرکز بسیار زیاد بر نوآوری و آموزش هدایت شده که در نوع خود جالب توجه به نظر می‌رسد. «استراتژی فناوری پیشرفته 2025»، راه‌اندازی «مرکز دیجیتال» و طرح جامع «سکوی صنعت 0 /4» استراتژی‌ها و اقداماتی به شمار می‌روند که آلمان راه‌اندازی و اجرا کرده تا تحقیق و توسعه در فناوری‌های کلیدی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و تولید پیشرفته را تقویت کنند. هدف این طرح‌ها و به‌ویژه طرح «استراتژی فناوری پیشرفته 2025»، حفظ مزیت رقابتی آلمان در بازار جهانی با تقویت نوآوری و پیشرفت‌های تکنولوژیک است. «مرکز دیجیتال» آلمان هم به منظور ایجاد مراکز نوآوری دیجیتال در سراسر آلمان، گرد هم آوردن استارت‌آپ‌ها، موسسه‌های تحقیقاتی و شرکت‌های تاسیس‌شده برای همکاری در پروژه‌های تحول دیجیتال شکل گرفته و به عنوان مراکزی برای تبادل دانش، پرورش فرهنگ نوآوری و کارآفرینی عمل می‌کنند. آلمان همچنین از مشارکت‌های دولتی و خصوصی قوی برای هدایت انقلاب صنعتی چهارم استفاده کرده است. همکاری میان دولت، صنعت و دانشگاه در توسعه و اجرای راه‌حل‌های نوآورانه بسیار مهم بوده است. برای مثال، VDMA Toolbox الگویی است که برای تجزیه‌وتحلیل و بهبود اجرای فناوری‌های صنعت 0 /4 در شرکت‌های تولیدی به کار گرفته می‌شود. آلمان همچنین برای حمایت از انقلاب صنعتی چهارم، تاکید زیادی بر نوآوری و آموزش دارد. دولت سرمایه‌گذاری زیادی در تحقیق و توسعه با تمرکز ویژه بر فناوری‌های نوظهور مانند هوش مصنوعی، روباتیک و اینترنت اشیا کرده است. علاوه بر این، آلمان برنامه‌های آموزشی جامعی را برای تجهیز نیروی کار به مهارت‌های لازم برای عصر دیجیتال ایجاد کرده است. این رویکردهای آلمان، نتایج قابل توجهی در موفقیت این کشور برای استقرار انقلاب صنعتی چهارم به دنبال داشته که از آن جمله می‌توان به رهبری جهانی در تولید هوشمند، رشد اقتصاد، همکاری‌های بین‌المللی و مزایای اجتماعی نام برد. اکنون بخش تولید این کشور به لطف ادغام فناوری‌های دیجیتال در فرآیندهای تولید، کارآمدتر و رقابتی‌تر شده است. همچنین تمرکز بر نوآوری و فناوری به رشد اقتصاد آلمان کمک کرده و سبب شده این کشور شاهد افزایش بهره‌وری و رقابت‌پذیری، جذب سرمایه‌گذاری و ایجاد فرصت‌های شغلی جدید باشد. پلت‌فرم صنعت 0 /4 آلمان نیز همکاری‌های بین‌المللی را تسهیل کرده و سبب شده سایر کشورها به این کشور به عنوان الگویی برای پیاده‌سازی فناوری‌های تولید هوشمند نگاه کنند. انقلاب صنعتی چهارم همچنین مزایای اجتماعی مانند بهبود تعادل میان کار و زندگی و کاهش نابرابری اجتماعی را نیز در آلمان به همراه داشته است. تاکید بر مهارت‌های دیجیتال و آموزش به کارگران کمک کرده با نقش‌ها و فرصت‌های شغلی جدید سازگار شوند و جامعه‌ای فراگیرتر و عادلانه‌تر در این کشور مستقر شود.

مطالعه موردی؛ کره جنوبی تا کجا پیش می‌رود؟

موفقیت کره جنوبی در حوزه انقلاب صنعتی چهارم را می‌توان به ترکیبی از فعالیت‌ها و برنامه‌های استراتژیک، ایجاد مشارکت‌های قوی دولتی و خصوصی و تمرکز بسیار زیاد بر تحقیق و توسعه نسبت داد. این کشور، طرح جامع «نوآوری صنعت و تولید 0 /3» را در سال 2014 آغاز کرد که بخشی از برنامه راهبردی اقتصاد خلاق کره جنوبی به شمار می‌رفت. اصلی‌ترین هدف این طرح، تغییر بخش تولید از مسیر دیجیتالی کردن فرآیندهای صنعتی بود. مفهوم «کارخانه هوشمند» در همین طرح ابداع شد و هدف بزرگی مثل ادغام فناوری‌های پیشرفته از جمله هوش مصنوعی، اینترنت اشیا و روباتیک در فرآیندهای تولید را دنبال می‌کرد. گام دوم این طرح جامع با نام «چشم‌انداز رنسانس تولید» به اجرا درآمد. این چشم‌انداز بلندمدت با هدف احیا و ارتقای محرک نوآوری در تولید به اجرا درآمد و بر ایجاد یک صنعت تولید هوشمند با تسریع نوآوری در ساختارهای صنعتی و به‌کارگیری هوشمندی، سازگاری با محیط زیست و همگرایی متمرکز بود. دفتر نوآوری تولید هوشمند کره جنوبی نیز زیر نظر آژانس ارتقای فناوری و اطلاعات کره برای SME‌ها تاسیس شده تا شرکت‌های کوچک و متوسط را در دستیابی به نوآوری فناوری و عملیات تولید هوشمند پشتیبانی کند. همکاری میان دولت، صنعت و دانشگاه در توسعه و اجرای راه‌حل‌های نوآورانه نیز در کره جنوبی ایجاد شده و نقش تاثیرگذاری ایفا کرده است. ستاد اجرایی انقلاب صنعتی چهارم کره جنوبی که در همین سال 2024 راه‌اندازی شد، با تمرکز بر اکوسیستم استارت‌آپی و نوآوری در حوزه‌های مختلف فناوری مانند تولید هوشمند و هوش مصنوعی، هدایت این کشور در زمینه انقلاب صنعتی چهارم را سرعت بیشتری بخشید. این کشور در شاخص‌های جهانی نوآوری رتبه بالایی دارد و سهم قابل‌توجهی از پژوهشگران صنعتی، به دانشگاه می‌روند تا افراد توانمندی را پرورش دهند که در انقلاب صنعتی چهارم نقش‌آفرین باشند. این اقدام، به موقعیت کره جنوبی به عنوان یک رهبر جهانی در فناوری اطلاعات و ارتباطات کمک کرده است. دولت کره جنوبی همچنین سرمایه‌گذاری بسیار زیادی در تحقیق و توسعه انجام داده که بیش از 80 درصد این تحقیقات نیز بر حوزه تولید متمرکز شده است. تلاش‌های کره جنوبی در توسعه انقلاب صنعتی چهارم، نتایج قابل ‌توجهی برای این کشور به همراه داشته است. پیش‌بینی می‌شود ارزش افزوده تولید این کشور که در سال 2018 رقمی معادل 437 میلیارد دلار را شامل می‌شده، در سال 2030 به 678 میلیارد دلار افزایش یابد. همچنین، انقلاب صنعتی چهارم، مزایای اجتماعی زیاد و گسترده‌ای مانند بهبود تعادل میان کار و زندگی و کاهش نابرابری اجتماعی را نیز برای کره جنوبی به همراه داشته است. تاکید بر مهارت‌های دیجیتال و آموزش، به کارگران کمک کرده با نقش‌ها و فرصت‌های شغلی جدید سازگار شوند و جامعه‌ای فراگیرتر و عادلانه‌تر شکل بگیرد.

دلایل و پیامدهای غفلت

کشورهایی که انقلاب صنعتی چهارم را نادیده گرفته‌اند، با پیامدهای منفی اقتصادی، اجتماعی و تکنولوژیک بسیار زیادی روبه‌رو شده‌اند. این کشورها که نتوانسته‌اند از فناوری‌های نقش‌آفرین در توسعه انقلاب صنعتی چهارم استقبال کنند، عقب افتاده‌اند و در نتیجه رقابت‌پذیری آنها نیز کاهش یافته، رشد اقتصادی آنها کندتر شده و نابرابری‌های اجتماعی‌شان نیز افزایش یافته است. کشورهایی مانند هند، برزیل و آفریقای جنوبی به دلایل مختلفی از روند توسعه انقلاب صنعتی چهارم دور مانده‌اند. هند در پذیرش فناوری‌های انقلاب صنعتی چهارم با چالش‌های مهمی مواجه شده که در نوع خود جالب توجه است. با وجود اینکه هند یک بازیگر اصلی در اقتصاد جهانی به شمار می‌رود، زیرساخت‌های تکنولوژیک را توسعه نداده و سرمایه‌گذاری‌های تحقیق و توسعه آن در مقایسه با سایر کشورهای پیشرو نیز تا حدودی کم است. عدم دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و سواد دیجیتال محدود، توانایی هند را برای استفاده کامل از مزایای انقلاب صنعتی چهارم مختل کرده است. در نتیجه، هند برای دستیابی به همان سطح نوآوری و رشد اقتصادی با کشورهایی مانند کره جنوبی و آلمان وارد قرارداد شده است. برزیل نیز در پذیرش انقلاب صنعتی چهارم با مشکلاتی روبه‌رو شد که با عقب ماندن این کشور از توسعه دیگر کشورها همراه بود. بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی این کشور مانع از سرمایه‌گذاری در فناوری‌ها و زیرساخت‌های پیشرفته شده است. سرمایه‌گذاری‌های تحقیق و توسعه برزیل تا حدود زیادی کم بوده و زیرساخت‌های فناوری آن ناکافی به نظر می‌رسد. عدم دسترسی به فناوری‌های پیشرفته و سواد دیجیتال محدود نیز، برزیل را از بهره‌مندی کامل انقلاب صنعتی چهارم دور کرده است. در نتیجه، برزیل رشد اقتصاد کندتر و رقابت‌پذیری کمتری را نسبت به سایر کشورها تجربه می‌کند. مسیر آفریقای جنوبی و نیجریه در غفلت از انقلاب صنعتی چهارم کمی متفاوت‌تر بوده است. آفریقای جنوبی برای همگام شدن با پیشرفت‌های سریع انقلاب صنعتی چهارم تلاش کرده اما چالش‌های اقتصادی این کشور، از جمله بیکاری و فقر بالا، توانایی این کشور را برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌ها و زیرساخت‌های پیشرفته با مشکل مواجه کرده است. سرمایه‌گذاری‌های تحقیق و توسعه آفریقای جنوبی بسیار کم بوده و دسترسی نداشتن به فناوری‌های پیشرفته و سواد دیجیتال محدود باعث شده مردم این کشور از انقلاب صنعتی چهارم بهره‌مند نشوند. نیجریه نیز همین تجربه را داشته و به نظر می‌رسد راه درازی تا استقرار انقلاب صنعتی چهارم داشته باشد. دسترسی محدود به فناوری، سرمایه‌گذاری ناکافی در تحقیق و توسعه، بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی، سواد دیجیتال محدود و نابرابری اجتماعی دلایل اجرای ناموفق انقلاب صنعتی چهارم در کشورهای مختلف بوده است. کشورهایی که انقلاب صنعتی چهارم را نادیده گرفته‌اند، در بخش قابل توجهی از موارد، سطوح پایینی از سرمایه‌گذاری را در تحقیق و توسعه داشته‌اند. ترکیب این عامل با بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی، مانع از توانایی کشور برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌ها و زیرساخت‌های پیشرفته شده که این بی‌ثباتی به فقدان برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری بلندمدت در تحقیق و توسعه می‌انجامد و مانع پیشرفت فناوری می‌شود. همچنین، بسیاری از کشورهایی که انقلاب صنعتی چهارم را نادیده گرفته‌اند، سطح سواد دیجیتال پایینی در میان جمعیت دارند. این توانایی آنها را برای استفاده کامل از مزایای فناوری‌های پیشرفته محدود می‌کند و مانع از توسعه کلی اقتصادی آنها می‌شود. زمانی که این عوامل با نابرابری اجتماعی ترکیب می‌شوند، چالش‌های تحقق انقلاب صنعتی چهارم را تشدید می‌کنند. کشورهایی که سطح فقر و بیکاری بالایی دارند، اگر در فناوری‌ها و زیرساخت‌های پیشرفته سرمایه‌گذاری کنند، با رشد اقتصاد کندتر و افزایش نابرابری اجتماعی بیشتری روبه‌رو خواهند شد.

ایران و انقلاب صنعتی چهارم

ایران هم از جمله کشورهایی به شمار می‌رود که در استقرار انقلاب صنعتی چهارم با کوتاهی‌های بسیاری روبه‌رو بوده و البته با چالش‌های بسیاری نیز دست‌به‌گریبان بوده است. این چالش‌ها به صورت عمده به دلیل ترکیبی از عوامل داخلی و فشارهای خارجی به‌ویژه تحریم‌های بین‌المللی به وجود آمده‌اند و مانع از توانایی ایران برای استفاده کامل از فناوری‌های پیشرفته و ادغام در اقتصاد دیجیتال جهانی شده‌اند. در بخش چالش‌های داخلی، مواردی مانند بی‌ثباتی اقتصادی، دسترسی محدود به فناوری، شکاف‌های آموزشی و محیط نامطلوب سیاسی و نظارتی موجب به نتیجه نرسیدن تلاش‌های ایران برای استقرار انقلاب صنعتی چهارم شده است. اقتصاد ایران گرفتار بی‌ثباتی، تورم بالا و بیکاری است. این چالش‌های اقتصادی، توانایی دولت را برای سرمایه‌گذاری در فناوری‌های پیشرفته و زیرساخت‌های لازم برای انقلاب صنعتی چهارم، محدود می‌کند. کمبود منابع مالی نیز بر ظرفیت بخش خصوصی برای نوآوری و پذیرش فناوری‌های جدید تاثیر می‌گذارد. زیرساخت‌های فناوری ایران در مقایسه با سایر کشورها نیز توسعه نیافته است. دسترسی محدود به اینترنت پرسرعت، ابزارهای دیجیتال و فناوری‌های پیشرفته، مانع از توانایی ایران در پذیرش کامل استقرار انقلاب صنعتی چهارم در این کشور شده است. چنین اتفاقی، نوعی شکاف دیجیتالی ایجاد کرده که سبب می‌شود فقط بخش کوچکی از جمعیت به آخرین پیشرفت‌های فناوری دسترسی داشته باشند. مشکل بعدی، نظام آموزشی ایران است. این نظام آموزشی برای همگام شدن با پیشرفت‌های سریع فناوری تلاش کرده اما کمبود متخصصان نقش‌آفرین در زمینه‌هایی مانند هوش مصنوعی، روباتیک و علوم داده، توانایی ایران را برای توسعه و اجرای راهکارهای نوآورانه محدود کرده است. نکته مهم‌تر آن است که طی سال‌های اخیر، محیط سیاسی و نظارتی در ایران بسیار محدود بوده و از کارآفرینی و نوآوری حمایت محدودی انجام شده است. کنترل دولت بر اینترنت و خدمات دیجیتال نیز رشد صنعت فناوری را در نطفه خفه کرده که محیطی چالش‌برانگیز را برای شکوفایی استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های فناوری به وجود آورده است. در ابعاد خارجی نیز ایران با مشکلات بسیاری در استقرار انقلاب چهارم صنعتی روبه‌رو شده که این مشکلات همچنان ادامه دارند. تحریم‌های بین‌المللی تاثیر عمیقی بر پیشرفت فناوری ایران و توانایی این کشور برای ایجاد انقلاب صنعتی چهارم داشته است. این تحریم‌ها که به صورت عمده از سوی ایالات‌متحده، اتحادیه اروپا و مجامع جهانی اعمال شده‌اند، بخش‌های مختلف اقتصاد ایران از جمله فناوری و مالی را هدف قرار داده‌اند. تحریم‌ها ایران را از سیستم مالی جهانی منزوی کرده و دسترسی شرکت‌های ایرانی به بازارهای بین‌المللی و تامین منابع مالی پروژه‌های فناورانه را با مشکل مواجه کرده‌اند. فقدان سرمایه‌گذاری خطرپذیر و البته سرمایه‌گذاری خارجی، رشد و مقیاس‌پذیری کسب‌وکارهای نوظهور را نیز با محدودیت روبه‌رو کرده است. تحریم‌ها همچنین دسترسی ایران به فناوری‌ها و منابع پیشرفته را محدود کرده است. محدودیت‌های واردات ابزارهای دیجیتال پیشرفته، نرم‌افزار و سایر اجزای فناوری، مانع از توانایی کشور در توسعه و اجرای راه‌حل‌های نوآورانه شده است. تحریم‌ها همچنین توانایی ایران را برای ایجاد مشارکت‌های فرامرزی و همکاری با شرکت‌های فناوری بین‌المللی و موسسه‌های تحقیقاتی محدود کرده که این امر نیز تبادل دانش و تخصصی را که برای پیشرفت و نوآوری فناوری بسیار مهم است، با محدودیت روبه‌رو می‌کند. بنابراین، مبارزات ایران در ایجاد انقلاب صنعتی چهارم را می‌توان به ترکیبی از چالش‌های داخلی و تاثیر تحریم‌های بین‌المللی نسبت داد. پرداختن به این چالش‌ها مستلزم تلاش هماهنگ دولت ایران، بخش خصوصی و جامعه بین‌المللی است. سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های فناوری، بهبود سیستم آموزشی و ایجاد یک محیط نظارتی حمایتی، گام‌های اساسی برای ایجاد انقلاب صنعتی چهارم در ایران است. علاوه بر این، لغو یا کاهش تحریم‌های بین‌المللی می‌تواند حمایت مالی و فناوری لازم را برای ایران فراهم کند تا بتواند با دیگر کشورها در اقتصاد دیجیتال جهانی همکاری کند.

دولت‌ها چه وظیفه‌ای دارند؟

دولت‌ها نقش بسیار مهمی در هدایت کشورهای خود به سوی انقلاب صنعتی چهارم دارند. آنها با تقویت نوآوری، سرمایه‌گذاری در آموزش و زیرساخت، تضمین امنیت سایبری، ترویج همکاری بین‌المللی و پرداختن به مسائل اخلاقی و اجتماعی، می‌توانند محیطی ایجاد کنند که در عین کاهش خطرات، مزایای انقلاب صنعتی چهارم را به حداکثر برساند. یکی از اصلی‌ترین وظایف دولت‌ها، ایجاد محیطی مناسب برای نوآوری و پیشرفت تکنولوژی است. این اقدامات، توسعه سیاست‌هایی را شامل می‌شود که با تشویق تحقیق و توسعه، همکاری بین بخش‌های دولتی و خصوصی را تقویت می‌کند و سرمایه‌گذاری در آموزش و زیرساخت‌ها را نیز رونق می‌دهد. مجمع جهانی اقتصاد بر اهمیت رهبری پاسخگو و مسئول برای پیمایش پیچیدگی‌های انقلاب صنعتی چهارم تاکید کرده است. دولت‌ها همچنین باید به مسائلی مانند امنیت سایبری، حریم خصوصی داده‌ها و ملاحظات اخلاقی مرتبط با فناوری‌های نوظهور نیز بپردازند. تحلیلگران و کارشناسان بین‌المللی، توصیه‌های متعددی برای هدایت دولت‌ها و قرار دادن آنها در مسیر انقلاب صنعتی چهارم ارائه کرده‌اند. این موارد موضوعات مهمی مانند تقویت نوآوری، سرمایه‌گذاری در آموزش و مهارت، ساختن زیرساخت دیجیتال، تضمین امنیت سایبری، ترویج همکاری‌های بین‌المللی و پرداختن به مسائل اخلاقی و اجتماعی را دربر می‌گیرند. دولت‌ها در کشورهای مختلف جهان وظیفه دارند سیاست‌هایی تدوین و اتخاذ کنند که نوآوری و کارآفرینی را تشویق کند. این سیاست‌ها، شامل تامین بودجه برای تحقیق و توسعه، ارائه مشوق‌های مالیاتی و کاهش موانع اداری است. دولت‌ها یک وظیفه دیگر نیز دارند. آنها باید برای آماده‌سازی نیروی کار برای مشاغل آینده، در آموزش و پرورش و توسعه مهارت‌ها سرمایه‌گذاری کنند. این سرمایه‌گذاری‌ها، شامل به‌روزرسانی برنامه‌های درسی برای گنجاندن موضوعات مرتبط با انقلاب صنعتی چهارم، ترویج یادگیری مادام‌العمر و اطمینان از دسترسی کارگران به فرصت‌های مهارت‌سازی و ارتقای مهارت است. زیرساخت دیجیتالی قوی نیز برای اجرای موفقیت‌آمیز فناوری‌های وابسته به انقلاب صنعتی چهارم ضروری است. دولت‌ها باید در ایجاد اینترنت پرسرعت، توسعه مراکز داده و گسترش سایر زیرساخت‌های حیاتی برای حمایت از اقتصاد دیجیتال سرمایه‌گذاری کنند. اما، با افزایش اتکا به فناوری‌های دیجیتال، امنیت سایبری به یک نگرانی اساسی تبدیل می‌شود. بنابراین، دولت‌ها باید استراتژی‌های جامع امنیت سایبری را برای حفاظت از زیرساخت‌های حیاتی و داده‌های حساس توسعه دهند. دولت‌ها همچنین موظف هستند که بدانند انقلاب صنعتی چهارم یک پدیده جهانی است و همکاری بین‌المللی برای رسیدگی به چالش‌ها و به حداکثر رساندن مزایای آن ضروری است. دولت‌ها باید برای توسعه استانداردهای مشترک، به اشتراک گذاشتن بهترین شیوه‌ها و هماهنگی تلاش‌های نظارتی با یکدیگر همکاری کنند. فناوری‌های نوظهوری نیز که به واسطه انقلاب صنعتی چهارم گسترش می‌یابد، چالش‌های اخلاقی و اجتماعی را مطرح می‌کنند که دولت‌ها باید به آنها رسیدگی کنند. این مبحث شامل مسائل مربوط به حریم خصوصی، مالکیت داده‌ها و تاثیر اتوماسیون بر اشتغال است. دولت‌ها باید با ذی‌نفعان درگیر شوند تا سیاست‌هایی را ایجاد کنند که نوآوری را با ملاحظات اخلاقی متعادل کند. برخی صاحب‌نظران برجسته بین‌المللی نیز بر لزوم اتخاذ رویکردی پیشگیرانه از سوی دولت‌ها نسبت به انقلاب صنعتی چهارم تاکید کرده‌اند. کلاوس شواب، بنیان‌گذار مجمع جهانی اقتصاد، بر اهمیت ایجاد یک «سیستم‌عامل» برای انقلاب صنعتی چهارم تاکید کرده که رشد فراگیر و پایدار را تضمین می‌کند. به همین ترتیب، سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) بر لزوم استفاده کشورهای در حال توسعه از فناوری‌های انقلاب صنعتی چهارم برای دستیابی به توسعه اقتصادی و صنعتی شدن تاکید کرده است. شواب همچنین در سخنرانی‌های خود بر اهمیت همکاری چند ذی‌نفع تاکید کرده و از دولت‌ها، مشاغل و جامعه مدنی خواسته برای بهره‌برداری از پتانسیل انقلاب صنعتی چهارم با یکدیگر همکاری کنند. این رویکرد مشترک برای پرداختن به چالش‌های پیچیده ناشی از سرعت تغییرات تکنولوژیک ضروری است.