آرامگاه دلرس‌بانو بیگم زن ایرانی اورنگ‌زیب در اورنگ‌آباد هند

نویسنده : حمیدرضا سروری

دلرس بانو بیگم نخستین زن اورنگ‌زیب پادشاه دودمان گورکانی هند، دختر میرزا بدیع‌الزمان صفوی نامدار به شاهنوازخان و از نوادگان شاه اسماعیل اول صفوی، پایه‌گذار دودمان صفوی بود. دلرس‌بانو در سال 1637م. با شاهزاده محی‌الدین(اورنگ‌زیب) زناشویی کرد و پنج فرزند به دنیا آورد. وی در سال 1657م. در 35 سالگی و یک ماه پس از به دنیا آوردن فرزند پنجمش بیمار شد و از دنیا رفت. اورنگ‌زیب در زمان مرگ دلرس‌بانو نایب السلطنه دکن بود .(Sohoni,2015:46)و کمی پس از آن پادشاه دودمان گورکانی شد و دو پادشاهی ناحیه دکن یعنی عادل‎‌شاهی و قطب‌شاهی را نیز شکست داد و کمابیش بر سراسر هند چیره گشت (شیمل،1386: 54). اورنگ‌زیب پس از درگذشت همسرش دستور داد آرامگاهی باشکوه برای وی ساخته شود. آرامگاه دلرس‌بانو بیگم که بین مردمان بومی با عنوان بی‌بی‌کا مقبره معروف است در شهر اورنگ‌آباد ایالت ماهاراشترا جای دارد. بیشتر مسافرانی که به اورنگ‌آباد می‌روند به طور معمول بازدید از آرامگاه بی‌بی و غارهای بودایی اورنگ‌آباد را فراموش می‌کنند یا در واقع بین برنامه‌هایشان جایی ندارد و کمابیش همگی دوست دارند رهسپار بازدید از غارهای آجانتا و الورا شوند که در نزدیکی اورنگ‌آباد جای دارند. آرامگاه بی‌بی، بنا بر سبک و الگوی چهارباغ ایرانی بنا شده است. سبک و اصولی که کمابیش در تمامی باغهای دورۀ گورکانی به کار می‌رفت. یک استخر یا کم و بیش یک برکۀ گسترده در نقطۀ مرکزی که چهار نهر به آن منتهی می‌شود. بین کرتها پیاده روهایی در سطح بالاتر قرار دارند که از روی آنها به سطح چمن و گلها نگریسته می‌شود، مسیرها سنگ‌فرش شده‌اند و کوشکهایی از سنگ مرمر دارند. کوشکها را با علاقه روی سکوهای وسط دریاچه یا برکه می‌ساختند، این طرح و سبک همچنین شکلی دلخواه برای آرامگاه بود که از طریق آن شخص مرحوم در باغهایی که زیرشان نهرهایی جریان دارند، تا اندازه‌ای زودتر از دیگران به سعادت بهشتی دست می‌یابد(همان:353). دو مسجد درون آرامگاه وجود دارد که یکی مربوط به دورۀ اورنگ‌زیب است و به هنگام ساخت آرامگاه بنا شده است و دیگری به هنگام فرمانروایی دودمان آصف‌جاهی به مجموعۀ آرامگاه افزوده شده است. شکل و ساختار آرامگاه و استفاده از سنگهای مرمر آن را بسیار به تاج‌محل و البته آرامگاه همایون در دهلی شبیه کرده، هرچند به دلیل قرار گرفتن در ناحیۀ دکن از معماری دودمانهای عادل‌شاهی و قطب‌شاهی هم تأثیر پذیرفته استParodi,1998:354)). نقشمایۀ گیاهی مهمترین نقشمایۀ به کار رفته روی سنگهای آرامگاه است.

منابع

شیمل،آنه ماری. 1386. در قلمرو خانان مغول، ترجمۀ فرامرز نجد سمیعی، تهران، انتشارات امیرکبیر.

Parodi,Laura E. 1998. “ The Bibi-ka Maghbara in Aurangabad  A Landmark of Mughal Power in the Deccan?”. In East and west, vol.48.No.3/4.pp.349-383.

Sohoni,Pushkar.2015.Aurangabad With Daulatabad,Khuldabad And Ahmadnagar,Jaico Publishing House,Mumbai,pp.46-49.