ظریف؛ قاسم سلیمانی مانع دیپلماسی بود

محمدجواد ظریف،‌ وزیر خارجه ایران، در مصاحبه‌ای که اسفند ۱۳۹۹ انجام داده اما تاکنون منتشر نشده است، با اشاره به دخالت‌های قاسم سلیمانی در سیاست خارجی گفته است که او به‌دلیل فشارهای فرمانده پیشین سپاه قدس، «دیپلماسی را فدای میدان جنگ کرد».

فایل صوتی سه‌ساعته از اظهارات آقای ظریف در این مصاحبه که نخستین‌بار روز یکشنبه پنجم اردیبهشت منتشر شد، ظاهراً بخشی از یک گفت‌وگو با سعید لیلاز، اقتصاددان حامی دولت، است که قرار بوده پس از پایان کار دولت حسن روحانی منتشر شود.

وزیر خارجه ایران در این مصاحبه درباره امنیتی شدن مسائل جمهوری اسلامی در روابط بین‌الملل می‌گوید: «گروهی در کشور ما در این‌که همه‌ چیز امنیتی شود ‌منافع دارند، چرا که نقش آن‌ها پررنگ می‌شود».

او تصریح می‌کند که این «گروه اقلیت» علاوه‌بر آن‌که قدرتِ بر هم زدن شرایط را دارد، توان ایجاد موج گسترده را هم دارد.

چهارشنبه صبح هواپیمای اوکراینی را زدند. من ظهر جمعه رفتم جلسه ویژه‌ای که دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی برگزار کرد. عرض کردم دنیا می‌گوید به هواپیما موشک خورده است. اگر واقعا موشک خورده است بگویید ببینیم ما چطور می‌توانیم آن را علاج کنیم. خدا شاهد است، آن‌گونه با من برخورد کردند که انگار من کفر ابلیس گفتم. گفتند نه، یعنی چه. برو، برو توئیت بزن و تکذیب کن. در حالی که صبح پنجشنبه آقایان می‌دانستند موشک خورده است یا بعدازظهر چهارشنبه

محمدجواد ظریف، وزیر خارجه ایران

وزیر خارجه جمهوری اسلامی می‌گوید جایگاه نظامیان و دیپلماسی در ایران «برعکس» است و بر ضرورت سپردن مسائل به دیپلمات‌ها تأکید دارد.

او همچنین تأکید می‌کند که با قاسم سلیمانی «الزاما در همه‌چیز هم‌نظر نبودیم اما احساس می‌کردیم که موظفیم با هم هماهنگ باشیم و این کار را می‌کردیم».

آقای ظریف می‌گوید: «من می‌توانم به‌جرئت بگویم که من دیپلماسی را بیشتر هزینه کردم برای میدان [جنگ] تا این‌که میدان برای دیپلماسی هزینه شود» و ادامه می‌دهد که «تقریباً در طول کار من، هیچ‌وقت نتوانستم - نه این‌که نخواهم - که به فرمانده میدان بگویم این کار را بکن چون در دیپلماسی به آن نیاز دارم».

وزیر خارجه ایران اضافه می‌کند که «تقریباً هر بار که من برای مذاکره رفتم، این سلیمانی بود که می‌گفت من می‌خواهم که این خاصیت را بگیرید، این نکته را بگیرید».

در این جا مصاحبه‌کننده حرف ظریف را قطع می‌کند و می‌گوید سلیمانی هم می‌گفت که من حاضرم در مقابلش این کار را انجام بدهم یا ندهم. وزیر خارجه ایران اما حرف مصاحبه‌کننده را رد می‌کند و می‌گوید: «این قسمتش نبود. می‌گفت تو می‌روی با لاوروف [وزیر خارجه روسیه] مذاکره کنی از او یک، دو، سه، چهار بخواه. یعنی دیپلماسی هزینه این شود که مثلا شما در حلب [سوریه] یا ادلب بخواهید یک کاری انجام دهید».

او می‌گوید: «من می‌رفتم برای موفقیت کار میدانی مذاکره می‌کردم. اما این‌که من به ایشان بگویم شما مثلا از هواپیمای ایران ایر در خط تهران- سوریه استفاده نکن. ایشان [قاسم سلیمانی] زیر بار نمی‌رفت. لذا دیپلماسی هزینهٔ میدان شد اما هیچ‌وقت میدان هزینهٔ دیپلماسی نشد».

آقای ظریف در ادامه از مصاحبه‌کننده می‌خواهد که این قسمت هیچ‌وقت منتشر نشود.

نابودی دستاوردهای وزارت امور خارجه

جواد ظریف در بخش دیگری از این مصاحبه می‌گوید پس از نهایی شدن برجام در تیرماه سال ۱۳۹۴ تا روز اجرایی شدن این توافق در دی‌ماه همان سال، اتفاقاتی علیه برجام افتاد.

آقای ظریف در این بخش می‌گوید: «کافی است اتفاقاتی که در شش ماه بین نهایی شدن برجام تا به اجرا در آمدن آن رخ داد را مرور کنید، یعنی از تیرماه ۱۳۹۴ تا دی آن سال. آخرین این اتفاقات حمله به سفارت عربستان و گرفتن دو کشتی آمریکایی بود. اولینش سفر سردار سلیمانی به روسیه بود.»

آقای ظریف به‌صراحت می‌گوید که سفر سلیمانی بدون نظارت وزارت خارجه ایران و «با اراده روسیه» با هدف «نابودی دستاوردهای وزارت خارجه» انجام گرفت و تأکید می‌کند که «روسیه زمانی پذیرفت آقای سلیمانی به روسیه برود که برجام امضا شد».

وزیر خارجه ایران در این فایل صوتی سه ساعته همچنین می‌گوید: «ما ادعا می‌کنیم که آقای سلیمانی پوتین را به جنگ کشید، اما پوتین تصمیمش را گرفته بود. پوتین وارد جنگ شد، اما با نیروی هوایی، اما نیروی زمینی ایران را هم به جنگ کشید. ما تا آن زمان نیروی زمینی نداشتیم. سوری‌ها و اعراب و افغانی‌ها و داوطلبان بود.»

به‌گفته آقای ظریف، «قاسم سلیمانی را روس‌ها در تیر ۹۴ دعوت کردند به مسکو برود، در شرایطی که تصمیمشان را برای دخالت در سوریه گرفته بودند» و اضافه می‌کند «چرا روسیه در حالی که می‌توانست از روی مدیترانه خاک سوریه را بزند اما از روی ایران زد. چرا هواپیماهای روسیه از روی ایران پرواز کردند. این اتفاق‌ها همه مال بعد از برجام است».

وزیر خارجه ایران مدعی می‌شود که روسیه در هفته آخر امضای برجام حداکثر تلاشش را کرد که برجام به نتیجه نرسد و در این باره به عکس مشهور وزرای خارجه کشورها پس از برجام نیز اشاره می‌کند که در آن وزیر خارجه روسیه غایب است.

به‌گفته محمدجواد ظریف، «روس‌ها فکر نمی‌کردند برجام به نتیجه برسد و در هفته‌های آخر که دیدند برجام دارد به نتیجه می‌رسد، شروع کردند به طرح پیشنهادهایی جدید» و در توضیح اضافه می‌کند که «در این مرحله روسیه و فرانسه پیشنهاد دادند که ایران هر ۶ ماه یک بار موظف به تمدید مجوز از شورای امنیت برای ادامه توافق هسته‌ای باشد».

قاسم سلیمانی و پروازهای هما به سوریه

آقای ظریف در بخش دیگری از این مصاحبه به موضوع افزایش پروازهای هما به سوریه پس از برجام به خواست قاسم سلیمانی و در عین بی‌اطلاعی مقامات دولتی اشاره می‌کند. او می‌گوید پس از برجام، هنگامی که ایران خرید هواپیمای بوئینگ و ایرباس را آغاز کرد و شرکت هواپیمایی ایران‌ایر از فهرست تروریستی آمریکا خارج شد، با فشار قاسم سلیمانی «سفرهای شرکت هواپیمایی هما به سوریه اضافه شد».

به‌گفته وزیر خارجه ایران، پس خارج شدن ایران‌ایر از فهرست تحریم‌های آمریکا که در ۲۶ دی ۹۴ انجام شد، در خرداد ۹۵ جان کری، وزیر وقت امور خارجه آمریکا، به او خبر داده که پس از رفع تحریم هما، پروازهای آن به سوریه شش برابر شده است. ظریف می‌گوید در واکنش به آقای کری گفته این امکان ندارد، چون پرواز به سوریه را ایران‌ایر انجام نمی‌دهد و پرواز ها با ماهان انجام می‌شود.

به روایت وزیر خارجه ایران، پس از آن او از عباس آخوندی، وزیر وقت راه، پرس‌وجو می‌کند و وزیر هم موضوع را رد می‌کند. سپس آقای آخوندی از فرهاد پرورش، مدیرعامل شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران پیگیری می‌کند و او خبر را تأیید می‌کند و اضافه می‌کند که پروازهای هما به سوریه زیر فشار قاسم سلیمانی افزایش پیدا کرده است.

پس از روشن شدن ماجرا، آقای ظریف در دیدار با قاسم سلیمانی مسئله را مطرح می‌کند و آقای سلیمانی جواب می‌دهد «چون هما امن‌تر است».

به‌گفته وزیر خارجه ایران، قاسم سلیمانی معتقد بوده چون «میدان [جنگ]» اصل است، فرضا اگر استفاده از هما ۲ درصد نسبت به ماهان مزیت داشته باشد، باید از هما استفاده کرد حتی اگر ۲۰۰ درصد به دیپلماسی کشور هزینه وارد شود.

در همین بخش از مصاحبه است که آقای ظریف می‌گوید معتقد است اساسا در ایران «حاکمیت دوگانه» وجود ندارد و حاکمیت یگانه وجود دارد چون این «میدان» است که تصمیم می‌گیرد.

شنیدن گزارش حملات اسرائیل از زبان جان کری

وزیر خارجه ایران در بخش دیگری از اظهارات خود به حملات سال‌های اخیر اسرائیل به اهداف ایرانی در سوریه اشاره کرد و با تاکید دوباره بر بی‌اطلاعی از بسیاری از اقدامات منطقه‌ای سپاه پاسداران گفت که آمار حملات اسرائیل به نیروهای جمهوری اسلامی در سوریه را همتای آمریکایی‌اش به او داده است.

او می‌گوید: «شما نمی‌توانید بگویید چند نفر در سوریه کشته شده‌اند، [جان] کری باید به من خبر بدهد که اسرائیل ۲۰۰ بار به شما حمله کرده است!»

در این جا آقای لیلاز از او می‌پرسد که «شما نمی‌دانستید؟» و ظریف پاسخ می‌دهد: «نه! نه!»

جان کری وزیر خارجه پیشین ایالات متحده و از مقامات فعلی دولت جو بایدن این ادعا را رد کرده است. آقای کری در توئیتر خوددر واکنش به ادعای آقای ظریف نوشت: این‌ها هرگز اتفاق نیفتاده؛ چه زمانی که من وزیر خارجه بودم چه بعد از آن.

ظریف همچنین درباره بی‌اطلاعی‌اش از سفر بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه،‌ به ایران در سال ۱۳۹۷ که منجر به نوشتن استعفایش شد، می‌گوید: «سفر را من و سلیمانی با هم هماهنگ کردیم، اما وقتی او را آوردند، به من چیزی نگفتند و من از تلویزیون دیدم.»

سرنگونی هواپیمای اوکراینی و حمله به پایگاه عین‌الاسد

وزیر خارجه ایران می‌گوید: «آمریکا زودتر از من خبر حمله به عین‌الاسد را شنید. دو نفر از نیروی قدس ۴۵ دقیقه قبل از حمله به پایگاه عین‌الاسد، پیش نخست‌وزیر عراق رفتند و گفتند که ما به زودی به یک پایگاه آمریکا در عراق شلیک می‌کنیم».

حمله ایران به این پایگاه پنج روز پس از آن صورت گرفت که ارتش آمریکا در روز ۱۳ دی‌ماه ۹۸ قاسم سلیمانی و تیم همراه او را با استفاده از پهپادهای نظامی در نزدیکی فرودگاه بغداد هدف حمله قرار داد که منجر به کشته شدن آن‌ها شد.

آقای ظریف می‌گوید که با وجود اطلاع قبلی آمریکا و عادل عبدالمهدی، نخست‌وزیر وقت عراق، از حمله سپاه پاسداران به عین‌الاسد، او دو ساعت پس از حمله مطلع شد.

ظریف در بخش دیگری از سخنان خود در مورد سرنگونی هواپیمای اوکراینی توسط یگان موشکی سپاه پاسداران در بامداد ۱۸ دی سال ۹۸ و همزمان با حمله به عین‌الاسد گفت: «چهارشنبه صبح هواپیمای اوکراینی را زدند. من ظهر جمعه رفتم جلسه ویژه‌ای که دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی برگزار کرد. عرض کردم دنیا می‌گوید به هواپیما موشک خورده است. اگر واقعا موشک خورده است بگویید ببینیم ما چطور می‌توانیم آن را علاج کنیم. خدا شاهد است، آن‌گونه با من برخورد کردند که انگار من کفر ابلیس گفتم ... صبح پنجشنبه آقایان می‌دانستند موشک خورده است یا بعدازظهر چهارشنبه».

وزیر خارجه ایران در بخش دیگری از این فایل می‌گوید که مقام‌های حاضر در جلسه مرتبط با بررسی شلیک موشک به هواپیما به او گفته‌اند که «برو توییت بزن و تکذیب کن» و او در پاسخ گفته است که «من وزیر خارجه هستم. من قرار است که بیایم توجیه کنم اما دیگر کسی حرف من را نمی‌خواند».

مخالفت احمدی‌نژاد با حضور ظریف در نیویورک

جواد ظریف در بخشی از این مصاحبه همچنین به یادآوری مناسباتش با رئیس دولت نهم و دهم ایران پرداخته است. او می‌گوید محمود احمدی‌نژاد پس از اولین سفرش به نیویورک که دو هفته بعد از رسیدن به ریاست‌جمهوری (در سال ۸۴) انجام شد، در جلسه‌ای گفته بود که باید ظریف را برکنار کنید.

او می‌افزاید که آقایان متکی و لاریجانی با پادرمیانی رضایت آقای احمدی‌نژاد را جلب کردند و به او یادآور شدند که چنین اقدامی بدون هماهنگی‌های لازم با مقامات عالی حکومت ممکن نیست.

اهمیت سرمایه‌گذاری در روابط با چین و روسیه

وزیر خارجه در بخش دیگری از این گفت‌وگو به اهمیت توسعه روابط ایران با چین و روسیه پرداخت. او می‌گوید: «ما هنوز جهان را بر اساس مدل دو قطبی جنگ سردی می‌بینیم و با معیارهایی می‌سنجیم که دیگر جوابگو نیستند. همین امروز هم فکر می‌کنیم که روسیه و چین با یک نگاه ژئواستراتژیک باید کنار ایران بایستند و با آمریکا بجنگند. در صورتی که روسیه و چین – به‌ویژه چین – رقابت خود با آمریکا را در حوزه تکنولوژی تعریف کرده‌اند، نه در حوزه ژئو استراتژیک».

این در حالی است که به باور ظریف، آمریکا رقابتش با چین را در حوزه ژئواستراتژیک تعریف می‌کند، چون آمریکا ۷۸۰ میلیارد دلار هزینه نظامی می‌کند، اما چین ۳۰۰ میلیارد دلار در این بخش هزینه می‌کند. به‌گفته وزیر خارجه، منافع آمریکا ایجاب می‌کند که این دعوا را «امنیتی» کند.

آقای ظریف به صراحت افزود: «من از طرفداران جدی رابطه با روسیه و چین هستم. روسیه همسایه ماست و چین کشوری است در حال برآمدن که در سال‌های آینده بدل به قدرت اول دنیا خواهد شد. به نفع روسیه است که در روابط ما و غرب بحران نباشد اما به نفعش نیست که روابط ما و غرب عادی‌سازی شود».

دنیا به نفت ایران نیاز ندارد

جواد ظریف با اشاره به سیاست‌های نادرست دوران محمود احمدی‌نژاد، گفت با تصویب اولین قطعنامه و بیرون راندن ایران از بازار جهانی نفت، «دنیا دید که به نفت ایران نیازی ندارد» و کماکان هم وضع به همان منوال است.

او تاکید کرد که بخش قابل توجهی از جامعه ایران هوادار تفکر آقایان متکی و احمدی‌نژاد هستند و به «میدان [جنگ]» بیش از دیپلماسی باور دارند.

ظریف همچنین در پاسخ به سؤالی درباره تنش با آمریکا با تأکید بر این‌که مسائل جمهوری اسلامی با آمریکا هیچ‌گاه حل نخواهد شد اما می‌توان با این کشور «مدیریت تنازع» کرد، می‌گوید که محمود احمدی‌نژاد و سعید جلیلی، ‌دبیر وقت شورای عالی امنیت ملی، مذاکره جمهوری اسلامی با آمریکا را «غیر قابل اجتناب» کردند.

وزیر خارجه ایران همچنین در واکنش به سخنان جلیلی و کسانی که ایران را تحت فصل هفتم شورای امنیت سازمان ملل متحد نمی‌دانند، می‌گوید: «دوستان حالی‌شان نیست که فصل هفتم منشور ملل متحد از ماده ۳۹ تا ۵۱ را در بر می‌گیرد. این از دروغ بدتر و ‌فاجعه است.»

وزیر خارجه ایران در ادامه مصاحبه‌اش درباره مخالفان داخلی دولت که جلوی مذاکرات را می‌گیرند، گفت: «حالی‌شان نیست، خیال می‌کنند شش ماه دیگر همه چیز سر جایش است و می‌آیند و مسائل کشور را حل و فصل می‌کنند».

آقای ظریف در بخشی دیگر از این مصاحبه می‌گوید که در اوایل دهه ۹۰ خورشیدی به حسن روحانی و محمد خاتمی درباره سیاست خارجی ایران گفته است که «یک گروه کشور را انداخته است در یک چاهی و آن چاه چاهِ هسته‌ای است» و در ادامه تأکید می‌کند که «می‌شد از آن وضعیت پرهیز کرد».

او همچنین در پاسخ به سؤال مصاحبه‌کننده درباره مقایسه برجام و قطعنامه ۵۹۸ که به جنگ هشت ساله ایران و عراق پایان داد، با اشاره به حضورش در مذاکرات هر دو مورد، می‌گوید: «حتما برجام دستاورد بسیار بزرگ تاریخی است و حتما بزرگتر از ۵۹۸ است و در ادامه می‌گوید که قطعنامه ۵۹۸ یک تفاوت داشت و آن این‌که «آن‌ها که در زمان مذاکره حضور داشتند، لااقل از پشت خنجر نمی‌خوردند».

واکنش خطیب‌زاده درباره فایل صوتی منتسب به ظریف

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه ایران، در واکنش به انتشار فایل صوتی محمد جواد ظریف، آن را فایلی «مخدوش» و «تقطیع‌شده» از یک گفت‌وگوی داخلی هفت ساعته خواند.

آقای خطیب‌زاده افزود: «این گفت‌وگو صرفا برای ثبت در حافظه سازمانی دولت تدبیر و امید ضبط شده بوده و قرار به انتشار آن نبوده است».

او با اشاره به این‌که معلوم نیست این فایل توسط چه افرادی و با چه «نیاتی» در فضای مجازی منتشر شده است، تاکید کرد «در صورت موافقت نهادهای مسئول، کل این گفت‌وگوی هفت ساعته منتشر خواهد شد».