سرانجام ادعای بزرگ وزیر بهداشت در مهار کرونا؟ | ستاد ملی کرونا، جای متخصصان بیماری عفونی نیست | چرا مقابله ایران با کرونا نتوانست الگوی موفق جهانی باشد

55 آنلاین- کشف ویروس های از نوع کرونا در دهه 1960 اتفاق افتاده و در سال های 2002 و 2012 میلادی، دو نوع دیگر از خانواده کرونا ویروس ها، بیماری های تنفسی «سارس» و «مِرس» را ایجاد کردند. در دسامبر 2019 میلادی (آذر 1398) شیوع گونه جدیدی از این نوع ویروس ها، شناسایی شد و با ترکیب برخی حروف کلمات انگلیسی کرونا، ویروس و بیماری، نام کووید 2019 برای آن انتخاب شد.

بر اساس آمارهای رسمی تاکنون بیش از 3.3 میلیون نفر در دنیا و حدود 76 هزار در ایران به دلیل ابتلا به کرونا، فوت کرده اند. در این میان، برخی از کشورهای آلوده شده به کرونا، تزریق واکسن را به عنوان راه حل قطعی مقابله با این ویروس برگزیده اند.

در گفت و گوی «55 آنلاین» با دکتر علی کرمی - متخصص بیوتکنولوژی پزشکی- رویکردهای کشورهای مختلف از جمله ایران در نحوه مقابله با ویروس کرونا و ایجاد ایمنی در برابر این ویروس بررسی شده است.

*****

*بیش از یک سال است که به طور رسمی در کشور ما اعلام شده که ویروس کرونا شیوع پیدا کرده و چه در کشور ما و چه کشورهای دیگر، شیوع این ویروس باعث مرگ و میر زیادی شده.  در ایران، آمار رسمی تلفات در روز چهارشنبه 22 اردیبهشت به حدود 26 هزار نفر رسیده و تلفات کُل دنیا هم سه میلیون و 300 هزار نفر است.

در این دوره ای که گذشت وضعیت کشور ما و کشورهای دیگر در مواجهه با شیوع ویروس کرونا چگونه بود و به نظر شما، کدام تجربه موفق تر یا موفق بود؟

-ما برای پاسخ دادن به این سوال باید کشورهای دنیا را آنالیز اپیدمیولوژیک (همه گیر شناسی) کرده و ببینیم در یک سال و چند ماه گذشته، چگونه عمل کرده اند. ما اگر آمار کشورها را کنار هم بگذاریم و تصمیماتی را که مدیران کشورهای مختلف برای کنترل پاندومی (دنیاگیری) گرفتند، مقایسه کنیم به یک نتیجه مشخص می رسیم.

به هر حال، شیوع ویروس کرونا شروع شد و بعد هم دنیا را گرفت ولی الان کشورهای پیشرفته جهان از جمله آمریکا، رتبه های اول را در تلفات و آمارهای مربوط به کرونا، دارند.

از آن طرف، ما مدلی را که انتخاب کردیم اِشکال داشت و در کشور ما، تصمیمات اولیه را به اشتباه گرفتند. در حالی که مدل مقابله با این نوع پاندومی ها، نباید این طور باشد. متاسفانه در کشور ما این ویروس را دست کم گرفتند. البته ترامپ هم، همین طور عمل کرد و بوریس جان، نخست وزیر انگلیس نیز به این شکل رفتار کرد و در ابتدا شیوع این ویروس را مسخره می کرد.

*بزرگترین دستاورد ترامپ در حوزه اقتصادی بود و تولید آمریکا رشد کرده و اشتغال زیادی ایجاد شده بود. ترامپ به نوعی مجبور بود که شیوع کرونا را جدی نگیرد تا دستاوردهایش در ماه های قبل از انتخابات ریاست جمهوری از بین نرود. 

در کشور ما که انتخابات ریاست جمهوری در کار نبود، چرا در ماه های اول شیوع این ویروس، آن را جدی نگرفتیم؟

-ما که تخصص و کارمان، دفاع زیستی است، هیچ عاملی را شوخی نمی گیریم. آمریکا، شیوع این ویروس را جدی نگرفت و الان آمریکا بزرگ ترین قربانی کرونا شده. برخی کشورهای دیگر نیز، وضع مشابهی پیدا کرده اند.

کشور چین حدود یک میلیارد و 400 میلیون نفر جمعیت دارد ولی به دلیل تصمیم درستی که در همان روزهای اول گرفت، توانست در مهار کرونا موفق باشد. البته علت آن هم، این بود که چینی ها تجربه مقابله با ویروس سارس (سندورم شدید تنفسی/SARS) را در سال 2003 میلادی داشتند. 

بیماری سارس که عامل آن، یک نوع ویروس کرونا بود، تجربه تلخی برای چینی ها بود و حدود 800 نفر بر اثر مبتلا شدن به آن ویروس در چین و چند کشور دیگر، فوت کردند. ویروس کرونای فعلی با نام سارس 2 شناخته می شود و ویروس کرونای سال 2003 با نام سارس 1 شناخته می شد. 

در آن دوره، چین تجربه وحشتناکی را در ارتباط با سارس گذراند و شیوع سارس، صدمه اقتصادی بزرگی به اقتصاد چین وارد کرد. در دوره جدید، کشور چین از آن تجربه قبلی استفاده کرد و به یک اصل رسید. کشور چین متوجه شد که اگر از ابتدا، جلوی این نوع ویروس ها گرفته نشود، از کنترل خارج می شود. 

نکته جالب این است که جمعیت کشور چین هم یک میلیارد و 400 میلیون نفر است و با جمعیت 83 میلیون نفری ایران یا جمعیت 300 میلیون نفری ایالات متحده آمریکا، قابل مقایسه نیست. 

*کره جنوبی و ژاپن هم، همان سیاست را در پیش گرفتند که ویروس کرونا در آن کشورها شیوع زیادی پیدا نکرد.

-دقیقاً مدل کره جنوبی و ژاپن در مقابله با کرونا، همان مدل چینی ها بود. الان در سنگاپور هم رصد می شود و از ریشه، جلوی شیوع کرونا را می گیرند یعنی نمی گذارند کرونا شیوع پیدا کند و این طور نیست که اول، مردم به سفر و تفریح بروند و بعد بگویند قرنطینه می کنیم.

من در همان زمان شیوع ویروس کرونا در جهان، با دانشمندان مقیم شهر «ووهان» چین که مرکز شیوع کرونا بود ارتباط داشتم. چین از همان ابتدا شروع به قرنطینه محکم کرد و می دانست که«قطع زنجیره انتقال»، اصل اساسی کنترل اپیدمی، است.

ما اگر نتوانیم زنجیره انتقال ویروس را قطع کنیم، نباید مردم را مقصر بدانیم. البته مدیریت چینی ها، مشخص و معروف است. چینی ها مدیریت قدرتمندی دارند و لیبرال نیستند. چرا که حزب کمونیست چین دستور می دهد و حتی به صورت نظامی اقدام می کنند. در همان زمان، شهر ووهان را به طور کامل قرنطینه کردند و ووهان 10 میلیون نفری را تعطیل کرده و قفل کردند.

*در همان زمان شهر ووهان به مدت دو ماه و به طور کامل قرنطینه شد و ورود و خروج متوقف شد و بعداً چند شهر دیگر استان هوبئی قرنطینه شدند ولی استان های دیگر چین قرنطینه نشدند.

-دقیقاً همین طور است. در ایران گفته شد که شیوع ویروس کرونا از قم و گیلان شروع شده. ما در همان ابتدا گفتیم این دو استان کوچک کشورمان را به طور کامل قرنطینه کنید. اگر این قرنطینه برقرار می شد، نه تهران دچار وضعیت فعلی می شد، نه این که 75 هزار نفر از هموطنان ما به خاطر ابتلا به کرونا فوت می کردند و نه اینهمه فشاری که بر مردم وارد آمد، ایجاد می شد.

رئیس جمهور در جلسه ستاد ملی کرونا گفت ما نمی توانیم مدل چینی را اجرا کنیم. در حقیقت آقای روحانی گفت ما مدل اروپایی و آمریکایی را انتخاب کرده ایم. البته حتی آمریکا شاید به برخی اهداف خودش رسیده و شرکت آمریکایی «فایزر»، تا الان چندین میلیارد دلار واکسن کرونا فروخته است.

من احساسم این است که ما در ایران دیر عمل کردیم. البته الان اعلام شده که یک شرکت ایرانی، می خواهد تا آخر خرداد 1400 یک میلیون دوز واکسن کرونا تحویل بدهد. سوال این است که چرا ما باید در تولید واکسن عقب بیفتیم. در حالی که ما دو موسسه مهم تولید واکسن در کشورمان داریم ولی آمریکا چنین موسساتی ندارد.

سابقه واکسن سازی ایران 100 ساله است و سابقه واکسن سازی آمریکا به 50 سال هم نمی رسد. چرا ما باید به اینجا برسیم که الان باید واکسن های آنها را وارد کنیم. در حالی که ما قطب واکسن سازی منطقه خاورمیانه هستیم.

*ایران حتی مدل کشورهای غربی را در برقراری قرنطینه اجرا نکرد. چون قرنطینه اِعمال کردن، هزینه زیادی دارد. 

-بله ولی کشورهای دیگر متوجه شدند که تنها راه، همین است. چینی ها در این زمینه با قاطعیت عمل کردند. ما اگر بگوییم قرنطینه برقرار کنیم، مردم عادی می گویند با این وضعیت اقتصادی ایران، چرا کشورهای دیگر را با ما مقایسه می کنید.

به نظر من، دولت باید از مردم حمایت معیشتی می کرد. البته دولت نباید پول به حساب مردم واریز می کرد. اشتباهات تصمیم گیری باعث شد که مسئولان ما با گذر زمان و آرام آرام تجربه پیدا کنند.

کاری که چینی ها انجام دادند، این بود که بسته های غذایی را در شهر ووهان به مردم تحویل دادند. همچنین به مردم، بسته های آموزشی دادند و به گونه ای اقدام کردند که فرد، در خانه بماند و این طور نبود که افراد را رها کنند. 

درست نیست که ما چیزی به مردم ندهیم ولی بعداً بعد بگوییم مردم در خانه بمانند. چرا که کارگر روزمزد نمی تواند در خانه بماند. بنابراین، دولت باید مواد غدایی را به خانواده ها می داد و از آنها حمایت می کرد.

در چنین مواقعی، یک سیستم مدیریتی باید وجود داشته باشد. البته بستر انجام این کار را داریم و نیروهای متخصص آن را نیز داریم. فقط تصمیم سازان و مسئولان ما آدم هایی نیستند که به این موضوعات اعتقاد داشته باشند. 

مشکل ما این است ولی کشورهای دیگر که موفق عمل کردند از همان ابتدا به درستی تصمیم گرفتند و الان هم به طور لحظه ای رصد می کنند. در حالی که ما اجازه می دهیم کرونای جهش یافته هندی وارد ایران شود و بعد می گوییم کرونای هندی وارد شده.

ما می دانستیم که کرونای جهش یافته هندی در حال شیوع پیدا کردن است ولی چرا پروازهای ما به هند متوقف نشد. همچنین پروازهای ایران به ترکیه تا لحظات آخر متوقف نشد و فقط وقتی فاجعه رخ می دهد پروازها را متوقف می کنیم.

متاسفانه ما همیشه مدیریت پس از بحران داریم یعنی اجازه می دهیم فاجعه رخ بدهد و بعد اقدام می کنیم. ماجرای پلاسکو را به یاد داریم که بارها تذکر داده شده بود که این ساختمان ایمنی ندارد و در نهایت آن فاجعه رخ داد. 

*ولی در همان ماه های اول شیوع ویروس کرونا یعنی در اوایل سال 1399 آقای نمکی، وزیر بهداشت تاکید می کرد که مقابله ایران با کرونا الگوی موفق جهانی است و ایران یکی از کشورهای پیشتاز در مبارزه با کرونا است. در اوایل سال گذشته وزیر بهداشت این طور اظهار نظر می کرد.

-بله و حتی وزیر بهداشت در همین اردیبهشت امسال گفت که ما حاضریم برای مهار کرونا به هندوستان کمک کنیم. این نوع اظهار نظر وزیر بهداشت، صرفاً شعار دادن است. در حالی که وزارت بهداشت در زمینه مهار کرونا موفق نبوده و وقتی که ما 76 هزار فوتی داشته ایم، موفق نبوده است.

با اینهمه خسارات مالی، جانی، اقتصادی و فرهنگی، موفقیتی وجود ندارد. البته ما ضرب المثلی داریم که می گوید هیچ بقالی نمی گوید ماست من ترش است. فقط کسانی که آنالیز می کنند باید بگویند وزارت بهداشت در زمینه مهار کرونا موفق بوده است. در ضمن در همان سال 1399، استعفای آقای دکتر ملک زاده، معاون تحقیقات و فناوری وزیر بهداشت اتفاق افتاد.

*در حال حاضر تعداد سه میلیون و 300 هزار نفر در کُل دنیا به خاطر مبتلا شدن به کرونا فوت کرده اند. تا الان ایالات متحده آمریکا تعداد 596 هزار فوتی داشته و در ایران هم اعلام شده تعداد تلفات 76 هزار نفر است. از طرف دیگر هند 250 هزار نفر و ترکیه 43 هزار نفر تلفات داشته اند. 

آقای حریرچی معاون وزارت بهداشت اعلام کرده بود که آمار فوت شدگان ناشی از کرونا دو برابر آمار رسمی است. اگر این صحبت مبنا باشد ما تا الان 150 هزار نفر تلفات داشته ایم. آقای دکتر قشقایی، عضو شورای عالی نظام پزشکی هم گفته مرگ و میر ما 3 تا 4 برابر آمار رسمی است. بر این مبنا حداقل 225 هزار نفر تلفات داشته ایم.

به نظر شما، آیا تعداد تلفات و مرگ و میر افراد مبتلا شده به کرونا، قطعاً بیش از آمار رسمی است؟

-خیلی سخت است که به این سوال پاسخ بدهیم. ما الان هیچ آماری در مورد مرگ و میر ناشی از آنفلوآنزا نداریم. در حالی که هر سال، آمار مرگ و میر ناشی از آنفلوآنزا اعلام می شد ولی الان هر فردی که یک یا دو علامت داشته باشد، آن را کرونا تلقی کرده و همه مرگ و میرها را ناشی از کرونا می دانند.

بر این اساس، آمار بیماری های مختلف ادغام شده و در نتیجه آماری که الان به طور رسمی اعلام می شود، واقعیت ندارد.

*تحقیقی در آمریکا توسط دانشگاه واشنگتن انجام شده و آمار رسمی تلفات 596 هزار نفر این کشور را غیر واقعی دانسته و آمار واقعی تلفات کرونا را 905 هزار نفر اعلام کرده است. ما می دانیم که اکثر مردم آمریکا وضع اقتصادی مناسبی دارند ولی در ایران اکثر مردم وضع اقتصادی مناسبی ندارند.

گفته می شود بنا به دلایل مختلف، در ایران افراد مبتلا شده به کرونا به بیمارستان مراجعه نمی کنند یا دیر مراجعه می کنند. وقتی هم مراجعه می کنند تا حد زیادی کار از کمار گذشته است. جنابعالی، به ادغام آمار تلفات بیماری ها اشاره کردید ولی آیا روش هایی وجود دارد که نشان بدهد تلفات ما بیش از 76 هزار نفر فعلی است؟

-مسلم است که تلفات ما بیش از این 76 هزار نفر است و آقای حریرچی نیز، همین موضوع را تایید کرده ولی اثبات آن دشوار است. وضعیت اقتصادی ما، سوء مدیریت ما و عدم اعتماد مردم به آمارها در اوضاع فعلی موثر است. حتی برخی افراد به مردم می گویند به بیمارستان مراجعه نکنند وگرنه در بیمارستان می میرید.

این فضای بی اعتمادی که در جامعه ما ایجاد شده، تاثیر عجیبی روی آمارهای مربوط به کرونا گذاشته است. افرادی زیادی هستند که کرونا گرفته اند ولی به بیمارستان مراجعه نمی کنند. افرادی هستند که وضعیت وخیمی پیدا کرده اند ولی مراجعه نمی کنند تا این که 80 درصد ریه آنها درگیر شود.

بنابراین، آمار تلفات ما بیش از آمار رسمی است، اما اصل قضیه این است که چرا ما گذاشته ایم کار به اینجا بکشد. ما الان باید به دنبال ریشه این مشکل بگردیم ولی ما می توانستیم به راحتی این اپیدمی را کنترل کنیم.

الان شما ببینید اعضای ستا ملی کرونا چه کسانی هستند. در این ستاد، وزرای دولت حضور دارند. خانم دکتر محرز در کمیته علمی ستاد ملی کرونا حضور دارد و آقای دکتر مردانی هم حضور دارد. 

در حالی که این دو نفر، متخصص بیماری های عفونی هستند و متخصص کنترل اپیدمی نیستند. نتیجه این وضع، همین چیزی است که ما الان می بینیم و وقتی کار از دست کاردان خارج شود نتیجه همین است. وقتی که حدود 76 هزار نفر جان خودشان را از دست داده اند، چه کسی باید خسارت بدهد.

من این وضع را ناشی از تصمیمات مدیریتی غلط می دانم و اگر از ابتدا به دیدگاه کارشناسان توجه می شد، در همان چند ماه اول، مهار کرونا تحقق پیدا می کرد. متاسفانه لج و لج بازی های سیاسی و جناحی باعث شد که گرفتار وضع فعلی شویم.

با این که هنوز پیک چهارم کرونا تمام نشده، آقای حریرچی معاون کل وزارت بهداشت، از پیک پنجم صحبت می کند. در حالی که به این صورت مردم را ترساندن، اصلاً کار درستی نیست. در مجموع، اگر به شکل مطلوب عمل می شد، نه مردم می ترسیدند، نه پیک های اول، دوم، سوم و چهارم کرونا پیش می آمد و نه اینهمه خسارت وارد می شد.

*بر اساس آمار موجود تا الان یک میلیارد و 318 میلیون دوز واکسن کرونا تزریق شده. در کشور چین 324 میلیون، آمریکا 259 میلیون و بریتانیا 53 میلیون دوز و آلمان 35 میلیون دوز واکسن کرونا تزریق شده. از طرفی در ترکیه 25 میلیون دوز واکسن کرونا تزریق شده و در ایران فقط 1.5 میلیون دوز واکسن تزریق شده.

در جلسه ای که آقای روحانی، رئیس جمهور در روزهای اخیر با مقامات وزارت بهداشت و مدیران شرکت های تولید واکسن داخلی داشت، وزیر بهداشت اعلام کرد که 7 تا 10 کشور زورگو 85 درصد واکسن های کرونا را خودشان مصرف کرده اند.

*در وضع فعلی آیا می شود با مطرح کردن موضوع عدالت، برای توزیع مناسب و عادلانه واکسن کرونا در جهان اقدام کرد؟

-ما توانمندی ساخت واکسن را داشتیم ولی چرا حمایت نشد که واکسن داخلی تولید شود و کار به اینجا بکشد. در روزهای اخیر، برخی شرکت های داخلی اعلام کردند که در مدت سه ماه می توانند چندین میلیون دوز واکسن کرونا تولید کنند.

*در حال حاضر و بر اساس اطلاعات مطرح شده در جلسه رئیس جمهور با مدیران شرکت های تولید کننده واکسن داخلی، واکسن تولیدی موسسه پاستور، پیشگام واکسن های داخلی برای انجام آزمایش های بالینی است. رئیس این مووسسه اعلام کرده که برای تولید انبوه واکسن نیاز به ساخت فضای جدید ندارند.

سه واکسن داخلی دیگر هم در حال گذراندن مراحل اخذ مجوز هستند. آیا همزمان با تلاش برای واردات واکسن، باید بر تولید داخلی هم تاکید شود؟

-صد در صد همین طور است و چهار واکسن داخلی ما، آماده تولید است. برخی از مسئولان این شرکت های داخلی، انتقاد می کنند که چرا سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت، دیر مجوز می دهد و چرا به راحتی واکسن خارجی وارد می شود.

*هر واکسن باید سه مرحله فاز انسانی را طی کند و نمی شود بدون این مراحل مجوز داد.

-به نظر من، باید مجوزها را زودتر صادر می کردند. در آن اوایل که 5 نفر 5 نفر مجوز می دادند. در حالی که در آمریکا، شرکت فایزر یک دفعه آزمایش های خودش را انجام داد. البته اخیراً بحث واردات واکسن کرونا توسط بخش خصوصی مطرح شده و شاید بعداً فساد صورت گرفته در این زمینه افشا شود.

به نظر می رسد که می خواهند به برخی شرکت ها به صورت میلیاردی ارز برای واردات واکسن بدهند ولی در مجموع، ایران توان تولید واکسن را دارد و اگر سازمان غذا و دارو و مسئولان آن حمایت جدی کنند، تولید داخلی واکسن امکانپذیر است. 

دولت آمریکا به صورت میلیاردی از تولید واکسن فایز و مدرنا حمایت کرد و اگر در ایران هم از شرکت های داخلی حمایت می شد تا الان تولید واکسن کرونا عملی شده بود و نیازی به واردات واکسن نداشتیم. الان 4 واکسن کرونای داخلی، آماده تولید است ولی این وضع فعلی، ناشی از سوء مدیریت و تفکر غلط مدیران کشور است که فاجعه بار است.