چرا افسران ارشد بازنشسته نیروی دریایی ترکیه در حال سرکوب توسط دولت اردوغان هستند؟!

روز دوشنبه، ده افسر بازنشسته نیروی دریایی ترکیه توسط پلیس این کشور بازداشت شدند. بازداشت این ده افسر به علت امضای بیانیه 103 افسر ارشد نیروی دریایی ترکیه بود که در اعتراض به گریز رجب طیب اردوغان از پیمان مونترو و دستور او به ایجاد آبراه جدید که دریای سیاه را به دریای اژه و مدیترانه متصل کند تا خط عبور جدیدی برای کشتیرانی مسیر یادشده به راه بیفتد. آن‌ها معتقدند که خروج از پیمان مونترو عواقب بدی برای ترکیه خواهد داشت و دولت نباید این میراث آتاترک را از بین ببرد.

البته این تنها محتوای نامه افسران ارشد بازنشسته نیروی دریایی ترکیه نبود. آن‌ها به نفوذ طریقت‌های تصوف در نیروهای مسلح ترکیه اعتراض شدیدی کردند. در ماه اخیر، تصاویری از سماع عارفانه چند دریادار پخش شده بود که افسران بازنشسته به علت تضاد با روح نظامی‌گری مخالفت شدید خود را با آن اعلام کردند. همچنین این معترضان به تصمیم اردوغان وفاداری خود را نسبت آتاترک اعلام کردند و گفتند که حاضرند تا جان خود را در راه مکتب فکری و ناسونالیسم کمالیستی بدهند.آن‌ها در پایان نیز تبری خود را از افکار و عقاید فتح اله گولن اعلام کردند و به او نسبت دشمن ملت دادند. 

اردوغان رئیس جمهور ترکیه واکنش تندی به این نامه نشان داد و گفت که این نامه اقدامی از سوی حزب جمهوریخواه خلق است. این حزب مهمترین اپوزوسیون اردوغان است. در مقابل اعضای حزب جمهوریخواه خلق و ارگان مطبوعاتی آن‌ها یعنی روزنامه جمهوریت از نامه دریاداران بازنشسته حمایت کردند و بازداشت دریاداران را سرکوب آزادی بیان قلمداد کردند. دولت باغچلی، رهبر حزب حرکت ملی که پانترکیسم را ترویج می‌کند خواستار سرکوب شدید دریاداران شد. او و حزبش مؤتلف اردوغان و آکپارتی هستند. البته دولت نهایتا ده تن را زندانی، چهار تن را بازجویی و بقیه را از امکانات رفاهی نیروی دریایی محروم کرد.

یحث اصلی، سرکوب مخالفان اردوغان توسط پلیس ترکیه نیست چرا که این قصه سر دراز دارد و از کودتای نافرجام 2016 ترکیه شدت یافته است. بحث اصلی، خروج ترکیه از پیمان مونترو است. پیمان مونترو در 1936 بین ترکیه و قدرت‌های جهانی امضا شد و به ترکیه اجازه کنترل کشتیرانی در تنگه‌های بسفر و داردانل را داده است. پیش از آن در عهدنامه سور 1920، این تنگه بین المللی اعلام شده بود ولی با اتفاق افتادن تحولات مختلفی مانند حمله ایتالیا به حبشه، ترکیه درخواست عهدنامه جدیدی داد و توانست این امتیاز را از جامعه بین الملل وقت بگیرد. اما کنترل کردن یک تنگه با اعمال حاکمیت بر آن تفاوت دارد. ترکیه هم‌اکنون نمی‌تواند پایش را از معاهده مونترو فراتر بگذارد. مثلا بر طبق مواد معاهده یادشده در زمان جنگ، کشتی‌های تجاری که تابعیت طرف‌های درگیر را ندارند می‌توانند عبور کنند. در این معاهده به کشورهای دریای سیاه نیز امتیازات ویژه داده شده است. خلاصه که ترکیه نمی‌تواند بسفر را بر روی مخالفانش ببندد و با این کار، بر آنان فشار بیاورد. 

ترکیه با دور زدن پیمان مونترو، به دنبال فشار آوردن به کشورهای دریای سیاه است. مهمترین کشور ساحلی دریای سیاه، روسیه است. ترکیه می‌خواهد در مقابل روسیه دست بالا را داشته باشد. در ده سال اخیر، هرجا که روسیه در مناقشه‌ای وارد شده که یک پای آن ترکیه بوده، اردوغان به اهداف نوعثمانی خود دست نیافته است. این مهم به ویژه در خصوص سوریه جلوه‌گر شده است و ارتش آزاد سوریه که از سوی ترکیه حمایت می‌شد، شکست خورد و اسد هنوز بر تخت قدرت سوریه تکیه دارد. در مذاکراتی که آنکارا با مسکو در موارد مختلف داشته است، نتوانسته است که حرف خود را به کرسی بنشاند. بنابراین اردوغان که برای اهداف توسعه طلبانه خود، کرملین را مانع می‌بیند، مسیر مقابله با پوتین را از دور زدن مونتترو می‌بیند. او طی سخنانی اعلام کرده است که فعلا قصد ندارد تا از مونترو خارج شود اما در آینده به خاطر منافع ملی ترکیه از انجام این کار ابایی ندارد.

همچنین اردوغان دریاداران معترض را کودتاچی قلمداد کرده است. این اسم رمزی است که اردوغان با آن می‌خواهد اپوزوسیون خود را سرکوب شدیدی کند. به نظر می‌رسد فضای سیاسی ماه‌های آینده در ترکیه غبارآلود خواهد بود. 

سجاد کمالی/ پژوهشگر علوم سیاسی