میراث ایرانی |حاجی حمید در هندوستان

حمیدرضا سروری

آرامگاه حاجی حمید در نزدیکی روستای ساوِدی(Savedi) که امروزه بخشی از شهر احمدنگر است جای دارد. درون این محوطه، مسجد، مخزن آب و آرامگاه حاجی حمید قرار دارد. شکل و طرح آرامگاه، ساده و مربع شکل است، با تزئینات گچبری که تا اندازه‌ای همانند تزئیناتیست که در آرامگاه رومی‌خان وجود دارد. مسجد و آرامگاه به شکل واحدی یکپارچه کنار یکدیگر ساخته شده‌اند(Sohoni,2018:188,233-234). برپایۀ کتیبۀ پارسی درون مسجد آرامگاه که البته بسیار هم آسیب دیده است آرامگاه متعلق به اواخر سدۀ شانزدهم میلادیست. بنای آرامگاه تا اندازه‌ای به دیگر آرامگاه دورۀ نظام‌شاهی در همین شهر احمدنگر یعنی آرامگاه شاه شریف شبیه است. آنچه از کتیبۀ پارسی درون مسجد دستگیر می‌شود این‌که به اعطای زمین از باغ فردی به نام بساط‌خان اشاره شده است. به نظر می‌رسد کتیبه را این گونه می‌شود خواند:(( در عهد شاه عادل کامل/ نظام‌شاه بساط‌خان، گرمست ز جان چاکری ازین باغ زمین انعام...بدل چراغ مسجد،..؟ داد است هر که منع شد...؟ اوحد)). البته در مورد درستی خوانش کتیبه مطمئن نیستم ولی به طورکلی روشن است که به اعطای زمینی از باغ بساط‌خان اشاره کرده است. به نظر می‌رسد کتیبه در زمان برهان نظام‌شاه دوم نوشته شده و البته بسیار هم آسیب دیده است و بدتر این‌که روی آن را رنگ زده‌اند! به راستی دلیل و چرایی این کار روشن نیست؟! آرامگاه و مسجد به وسیلۀ خانواده‌ای مسلمان که بومی هستند و متولی مجموعه‌اند اداره می‌شود. این خانواده به هنگام بازدیدم از آرامگاه بسیار به من لطف داشتند و حتی مخزن آب زیرزمینی را هم نشانم دادند. آنچه که در این میان جلب توجه می‌کند کتیبه‌های روی سنگ گور آرامگاه است. در واقع سه سنگ گور در این بخش وجود دارد یکی از سنگ گورها در فضای بیرونی و زیر سازۀ مربع شکل گنبد‌دار است و دو سنگ گور دیگر در فضای بستۀ کنار مسجد قرار گرفته‌اند. یکی از این دو سنگ گور سه پله‌ایست و روی سکویی ساده قرار گرفته و بدون کتیبه است و دیگری4 پله‌ای است و روی این چهار پله نیز سنگ کمابیش صندوقی شکلی قرار داده شده است. در این میان کتیبه‌های عربی روی این سنگ گور بسیار با اهمیت است و به خوبی باور فرد درگذشته را روشن می‌کند. هرچند نمی‌دانیم که حاجی حمید که بوده است و از چگونگی زندگانیش هم بی خبریم ولی کتیبه‌های روی سنگ گور به خوبی اعتقاد فرد درگذشته را به آیین تشیع نشان می‌دهد.

یا رحیم یارحیم یارحیم یارحیم

کرسیه السموات و الارض و لایؤده حفظهما و هو العلی العظیم- اشهد ان

لااله الا الله هو الحی القیوم- لا تخذه سنه و لا نوم- له ما فی السموات

اللهم صل علی امام موسی کاظم- اللهم صل علی امام شاه علی موسی رضا- اللهم صل علی امام محمد تقی

اللهم صل علی محمد مصطفی- اللهم صل علی امام علی مرتضی- اللهم صل علی امام....فاطمه زهرا- اللهم صل 

در بخش دیگری از سنگ گور هم چنین آمده

یا الله یا محمد علی

لا اله الا الله وحده لا شریک

وما فی الارض من ذا الذی یشفع عنده

اللهم صل علی امام علی نقی- اللهم صل علی امام

علی امام حسن رضا- اللهم صل علی امام حسین شهیدان دشت کربلا

یا غفور یاغفور یاغفور یا غفور یا غفور

له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله و اشهد ان علیا و صیه

الا باذنه یعلم ما بین یدیهم و ما خلفهم و لا یحیطون بشیء من علمه الا بماشاء

حسن عسکری- اللهم صل علی امام محمد مهدی صاحب زمان صلواﺗ و سلام

بسم الله الرحمن الرحیم

....اللهم صل علی امام زین العابدین

بخشهایی از سنگ گور شکسته شده و شوربختانه روی سنگ گور را هم رنگ کرده‌اند! چرایی این کار را هرگز نفهمیدم ولی در نوع خود اقدامیست بسیار عجیب و البته آسیب‌زا. شاید به خیال خود گمان کرده‌اند کار نیکوییست! دودمان نظام‌شاهی در زمان پادشاهی برهان نظام‌شاه اول(1553-1510م). با راهنمایی رهبر مینوی خود شاه طاهر حسینی که از ایرانیان مهاجر به هندوستان بود به آیین تشیع اثنی عشری روی آورد، حضور وی و معرفی آیین تشیع به دربار احمدنگر، روزگار تازه‌ای را در زندگی سیاسی و فکری نظام‌شاهیان آغاز کرد (فرشته،339:1393).

کتابنامه

تاریخ فرشته،از عادل‌شاهیان تا برید‌شاهیان(جلد سوم)، تألیف:محمد قاسم هندوشاه استرآبادی. تصحیح،تعلیق،توضیح و اضافات:

دکتر محمدرضا نصیری،انجمن آثار و مفاخر فرهنگی،تهران،چاپ اول.1393،ص.339.

Sohoni,Pushkar. The Architecture of a Deccan Sultanate: Courtly Practice and Royal Authority in Late Medieval India .(London: I.B. Tauris, 2018. (pp.188, 233-234.