در علم لرزه شناسی یک سال زمان کوتاهی است. اگر ترند لرزه‌خیزی کشور را در یک مدت کوتاه یک ساله بررسی کنیم، به نتایج جالبی خواهیم رسید. نگاهی به زمین‌لرزه‌هایی که در طول یک سال گذشته اتفاق افتاده، نشان از آمار بالای آنها دارد. در این میان زمین‌لرزه‌های دیروز و امروز را هم باید به این آمار اضافه کرد که چند زمین‌لرزه با بزرگی بالای ۴ ریشتر در بافق یزد، خانه‌زنیان شیراز، سومار کرمانشاه و برزک، کامو و چوگان اصفهان اتفاق افتاد.
اغلب این زمین‌لرزه‌ها در فلات مرکزی ایران رخ داده است؛ جایی که گفته می‌شود جزو کم‌زلزله‌ترین مناطق کشور است. سوالی که به ذهن می‌رسد این است که این زمین‌لرزه‌ها نشانه چیست و آیا مستقل از زمین‌لرزه قبلی است و آیا امکان تکرار مجدد آنها وجود دارد؟ اینها سوالاتی است که علی بیت‌الهی، رئیس بخش مرکز زلزله شناسی مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی به آنها پاسخ می‌دهد. به گفته وی این زلزله‌ها مستقل از یکدیگر نیستند و به احتمال زیاد ادامه خواهند داشت.
بیت‌اللهی می‌گوید: اگر بررسی زمین‌لرزه‌ها را از قسمت زون بالای تنگه هرمز که یک برآمدگی از منطقه خلیج فارس داخل خاک سرزمینی ایران دارد شروع کنیم و به سمت شمال غرب کرمانشاه که شاید بیش از ۲۰ زلزله بالای ۴ ریشتر در این منطقه رخ داده است ادامه دهیم، تفسیر زلزله‌های خانه‌زنیان در شیراز و زلزله‌های اطراف بندرعباس در شمال تنگه هرمز و همین طور منطقه غربی کرمانشاه قابل توجیه می‌شوند. یعنی متوجه می‌شویم سرزمین ما به ویژه در چند ماه اخیر، در معرض تنش تکتونیکی مستمری قرار گرفته که البته من این تنش را جدا از زمین لرزه‌هایی که بر روی گسل آنوتولی شرقی در ترکیه چند روز پیش اتفاق افتاد نمی‌بینم.
به گفته بیت‌اللهی از دیدگاه زمین‌شناسی مرز سیاسی مطرح نیست و روند گسل‌ها و ادامه آن درزیر زمین به هم متصل هستند و یک ناحیه لرزه خیزی را پدید می‌آورند.
بیت‌الهی می‌افزاید: در منطقه فلات مرکزی ایران دیروز در بافق یزد یک زلزله بالای ۴ ریشتر داشتیم. پایین‌تر از آن در محدوده منطقه هجدک کرمان همین امسال زلزله بالای ۴ ریشتر اتفاق افتاد. همچنین در تهران و اطراف آن اگر در راستای شمال و جنوب به سمت محدوده شمال شرق بندرعباس پایین بیاییم، در مدت دو سه ماه اخیر ۴ تا ۵ زلزله بالای ۴ ریشتر رخ داده است.
با فعال شدن رخداد لرزه‌ای بر کل پوسته ایران مواجه هستیم
به گفته وی زمین‌لرزه‌های اخیر معرف این است که بعد از یک دوره آرامش و سکون نسبی لرزه‌ای در ماه‌های اخیر ما با فعال شدن رخداد لرزه‌ای بر کل پوسته ایران مواجه هستیم.
مثال دیگر در مورد فراگیر بودن زلزله در کل پوسته کشور، زلزله سنگان در جنوب استان خرسان رضوی مرز بین استان خراسان جنوبی و خراسان رضوی است که هنوز پس‌لرزه‌های آن به پایان نرسیده است.
صفحه ایران درگیر تنش دائمی
این زلزله‌شناس ادامه می‌دهد: معمولا مکانیسم لرزه‌خیزی به این صورت است که لایه‌های زیرین زمین در اثر حرکت تدریجی صفحه عربی در جنوب غرب کشور و همین طور حرکت تدریجی صفحه هند به سمت شمال در جنوب شرق کشور و حرکت صفحه اوراسیا در شمال کشور، صفحه ایران را که یک ریز صفحه میان آنهاست، در معرض تنش دائمی قرار می‌دهد.
به اعتقاد بیت‌اللهی منتها این تنش دائمی در یک مرحله‌ای ذخیره می‌شود. این مرحله ذخیره شدن تنش تا قبل از شکستن لایه‌ها یک سکون نسبی در کل گستره کشور حاکم می‌کند تا به مرحله‌ای می‌رسد که فشار افزایش پیدا کرده و لایه‌ها به مرز شکنندگی می‌رسند و این مرز شکندگی مربوط به یک نقطه نیست در گستره وسیعی اتفاق می‌افتد.
وی می‌افزاید: بنابراین تمامی این زمین لرزه‌ها در دیدگاه زمین‌شناسی تکتونیکی به هم متصل بوده و در ارتباط با هم هستند و این ارتباط همان تنش تکنونیکی گسترده‌ای است که در محدوده جغرافیایی وسیع‌تری وجود دارد.
کدام مناطق در معرض خطرند؟
اما سوال اصلی اینجاست که این زلزله‌ها اغلب در کدام مناطق اتفاق می‌افتد. بیت‌اللهی در پاسخ به این سوال می‌افزاید: مسلما مناطقی که در اثر گسلش لایه‌های زمین، دچار شکستگی شده، مناطق ضعیفی هستند و زودتر از مناطق دیگر امتداد شکستگی در آنجا اتفاق می‌افتد. به ویژه اگر در راستای گسل‌ها این پدیده‌ها را دنبال کنیم. به عنوان مثال همین زلزله ۵.۴ ریشتری دیروز در غرب شیراز، پس لرزه‌های آن در امتداد گسل «کره بس» تنظیم می‌شوند. مشخص است در امتداد این گسل‌ها لایه‌های زمین زودتر می‌شکنند و زلزله‌هایی در این راستا رخ می‌دهند. به همین دلیل جانمایی زلزله‌هایی که رخ می‌دهد در امتداد گسل‌های شناخته شده است.
زلزله‌ها تا چه زمانی ادامه پیدا می‌کند؟
بیت‌اللهی در پاسخ به این سوال که چه زمانی ممکن است یک سکون و آرامش نسبی ایجاد شود، می‌گوید: لازمه پاسخ دادن به این سوال، این است که ابزارآلاتی داشته باشیم که مقدار تنش در پوسته زمین را اندازه‌گیری کند که متاسفانه غیر از یکی دو کشور پیشرفته در دنیا چنین اندازه‌گیری‌هایی انجام نمی‌شود. بنابراین پاسخ دادن به این سوال نمی‌تواند کارشناسانه باشد.
اما نکته مهم این است که به نظر وی این زمین‌لرزه‌ها به احتمال زیاد ادامه خواهد داشت؛ چرا که تجربه ما از زلزله‌ها نشان می‌دهد که با رخداد چند زلزله با بزرگای ۴ تا ۵ ریشتری، این تنش تکتونیکی آزاد نمی‌شود. عظمت تنش و انرژی نهفته شده آنقدر زیاد است که می‌تواند چندین زلزله بالای ۴ حتی بالای ۵ را کشور موجب شود. به هر حال این که رخداد زلزله‌ها یک حالت نوسانی دارد و ما یک دوره بی‌هنجاری لرزه‌ای را مشاهده می‌کنیم با توجه به یک دوره آرامش نسبی در کل رژیم لرزه‌ای سرزمین ما، کاملا مشهود است.
باسلام متاسفانه با روی اوردن مردم به زندگی اپارتمانی وجای دادن جمعیتی زیاد در برجهایی که چندان مستحکم هم نیستند در زمان وقوع زلزله امار تلفات بالا خواهد رفت معماری طاقی که دیگر منسوخ شده درایام گذشته مردم را از اوار تا حد زیادی حفظ میکرد