هشدار درباره خطر ناکامی مذاکرات برای احیای برجام

خبرگزاری رویترز ضمن هشدار درباره خطر ناکامی مذاکرات برای احیای برجام در صورت عدم حل مناقشه ایران و آمریکا بر سر حذف سپاه پاسداران از لیست سیاه [ادعایی] سازمان‌های تروریستی خارجی (FTO) دولت آمریکا، مدعی شد که ایران ایده پیشنهادی آمریکا مبنی بر «حذف نامگذاری کلی سپاه پاسداران در ازای درج نام نیروی قدس سپاه به فهرست FTO» را رد کرده است .

علیرغم عدم اعلام رسمی موضع کاخ سفید و یا ارائه هرگونه پاسخ رسمی یا نیمه‌رسمی از سوی دولت آمریکا درباره آنچه اغلب «آخرین اختلاف باقیمانده ایران و آمریکا برای توافق احیای برجام» خوانده می‌شود، آخرین گزارش‌های رسانه‌های بین‌المللی حاکی است که جو بایدن قصد ندارد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را از فهرست ادعایی وزارت خارجه آمریکا برای سازمان‌های تروریستی خارجی (FTO) حذف کند، اقدامی که توافق احتمالی و تقریباً نهایی شده برای احیای برجام را به خطر می اندازد.

درحالیکه پیش‌تر گفته می‌شد «پس از رد بسته پیشنهادی واشنگتن توسط تهران، و متعاقباً ارسال پیشنهاد ایران به آمریکا توسط انریکه مورا، انتظار می‌رود پیشنهاد متقابل کاخ سفید به ایران ارائه شود»، دیوید ایگناتیوس ستون‌نویس امنیت ملی واشنگتن‌پست با ادعای اینکه «دولت بایدن قصد دارد درخواست ایران مبنی بر لغو نامگذاری سپاه پاسداران به عنوان شرط احیای برجام را رد کند» هشدار داد که «این امر به طور جدی تکمیل توافق را به خطر می‌اندازد». 

اکوایران در این باره نوشت: همچنین بر اساس آخرین گزارش‌ها، ایران ایده ایالات متحده مبنی براینکه «در ازای لغو نام سپاه از لیست یادشده -بطور کلی-، نام نیروی قدس را -بطور خاص- در فهرست FTO درج کند» را رد کرده است.

رون کامپیاس خبرنگار خبرگزاری جوئیش تلگراف (JTA) با استناد به ادعای ستون‌نویس واشنگتن‌پست گزارش داد: رئیس جمهور جو بایدن درخواست ایران برای حذف سپاه پاسداران ایران از فهرست [ادعایی] سازمان های تروریستی خارجی ایالات متحده را رد می کند، اقدامی که مقامات را نسبت به چشم انداز ورود مجدد ایالات متحده به توافق هسته ای ایران بدبینانه کرده است.

دیوید ایگناتیوس، روز جمعه گزارش داد که ایران خواهان حذف برچسب تروریستی این نهاد نظامی خود به عنوان شرط ورود مجدد ایالات متحده به توافق است. یک منبع دولتی به این روزنامه‌نگار گفته است: مسئولیت این که آیا ما توافقی داشته باشیم یا خیر، بر عهده ایران است. رئیس جمهور به اصول اصلی پایبند است. ایرانی‌ها نظرات ما را می‌دانند».

یک مقام ارشد دولت بایدن در پاسخ به سوالی درباره این گزارش گفت: «ما قرار نیست علنی مذاکره کنیم. هنوز شکاف هایی وجود دارد». این مقام که خواست نامش فاش نشود، افزود: «در این مرحله مسئولیت واقعاً بر عهده ایران است، به ویژه در این موضوع».

مناقشه سیاسی نه ماهیتی

در همین زمینه، رویترز در تحلیلی به قلم پریسا حافظی و ارشد محمد استدلال می‌کند که مناسبات ایران و آمریکا در فهرست‌بندی مربوط به تروریسم، بیش از آنکه مبتنی بر ماهیت تروریستی نهادها یا افراد فهرست‌شده باشد، بر مبنای رویکردهای سیاسی است.

نویسندگان در این مطلب نوشته‌اند: تحلیلگران می‌گویند آخرین مناقشه برای احیای توافق هسته ای 2015 ایران، درخواست حذف سپاه پاسداران از فهرست FTO ایالات متحده - بیشتر یک موضوع سیاسی است تا محتوایی. یک منبع مدعی است که ایالات متحده در ازای نوعی اقدام یا تعهد از سوی ایران برای مهار فعالیت‌های سپاه پاسداران، حذف این نامگذاری را در نظر گرفته است.

دنیس راس، مذاکره‌کننده قدیمی آمریکا در خاورمیانه، با اشاره به اینکه برخی از دموکرات‌ها مخالف این اقدام هستند، گفت: با این حال، کاخ سفید به خوبی از حساسیت سیاسی و قیمت مرتبط با این اقدام آگاه است. وی افزود: «به لحاظ سیاسی، کاخ سفید تردید وجود دارد».

آخرین قرص سمی ترامپ

به نوشته رویترز، هنگامی که دولت ترامپ در سال 2019 سپاه پاسداران را به لیست FTO افزود این اولین بار بود که واشنگتن بخشی از ارتش یک کشور دیگر را در لیست سیاه قرار می داد و از سوی برخی به عنوان یک «قرص سمی» برای دشوارتر کردن احیای توافق هسته ای، تلقی می شد.

معمای پیچیده تحریم‌های سمی ایران

منتقدان حذف سپاه پاسداران از فهرست، و همچنین کسانی که موافق آن هستند، می گویند که انجام این کار تأثیر اقتصادی کمی خواهد داشت زیرا دیگر تحریم های ایالات متحده، بازیگران خارجی را مجبور می کنند از این گروه دوری کنند.

یک مقام ارشد آمریکایی که خواست نامش فاش نشود، گفت: «این ارزیابی کل دولت است که تأثیر قابل توجهی – در صورت حذف – به لحاظ اقتصادی نخواهد داشت». این تا حدی به این دلیل است که سپاه پاسداران لیست موسوم به SDGT (فهرست سیاه جداگانه ایالات متحده که پس از حملات 11 سپتامبر 2001 ایجاد شد) تحریم می‌شود.

مورد حیثیتی تهران؛ رد پیشنهاد اخیر واشنگتن

منابع ایرانی دلایل متعددی را برای حذف این نام ذکر کردند، از جمله سیاست داخلی و تمایل تیم ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور جدید ایران برای نشان دادن اینکه می تواند توافقی بهتر از حسن روحانی سلف خود داشته باشد. یک دیپلمات ارشد ایرانی که نخواست نامش فاش شود، گفت: «بیشتر این یک مسئله حیثیتی برای تشکیلات و مذاکره کنندگان ایران است».

یک مقام ارشد سابق ایران افزود: «تیم جدید از ابتدا بر موضوع FTO پافشاری کرد و در صورت لغو تحریم ها، آن را یک دستاورد بزرگ می بیند. این عمدتاً برای استفاده داخلی است زیرا آنها از توافق روحانی در سال 2015 انتقاد کردند و نمی توانند فقط آن را احیا کنند».

یکی دیگر از دیپلمات های ایرانی گفت که ایران ایده حذف کلی نام سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و افزودن نیروی قدس به این لیست را رد کرده است.

مورد سیاسی واشنگتن؛ دردسر دموکرات‌‌های تندرو

به نوشته رویترز، در حالی که مقامات آمریکایی از اعتراف آن بیزارند، موضوع اصلی در واشنگتن نیز سیاسی است. از نگاه جمهوری خواهان و تندروهای دموکرات حذف برچسب FTO سپاه پاسدارن نشان دهنده آنچه شاهین‌های واشنگتن تمایل دولت بایدن به «نرمش در برابر تروریسم» می‌خوانند است. اتهامی که مقامات آمریکایی آن را رد می کنند.

مایکل مک کال، نماینده ارشد جمهوری خواه در کمیته روابط خارجی مجلس نمایندگان، هفته گذشته با انتقاد از احتمال حذف این نامگذاری توسط دولت بایدن گفت: «این امر حزب دموکرات را در این مورد دوپاره خواهد کرد، اگر نه بیشتر».

 اگرچه احتمال کمی وجود دارد که کنگره بتواند از احیای توافق هسته‌ای جلوگیری کند،  برخی از دموکرات‌ها ابراز تردید کرده‌اند. جاش گاتهایمر، نماینده دموکرات نیوجرسی، هفته گذشته ادعا کرد: «ما نمی‌توانیم با جان آمریکایی‌ها قمار کنیم و نام سازمان FTO را حذف کنیم».

حتی منتقدان اذعان دارند که حذف این نامگذاری، آثار عملی کمی خواهد داشت و این موضوع بیشتر نمادین و سیاسی است. متیو لویت از اندیشکده موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک گفت که برچسب زدن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان FTO تنها دو مورد را اضافه می کند: «اجازه دادن به دولت ایالات متحده برای جلوگیری از ورود افراد مرتبط با آن و اعمال مجازات‌های جنایی برای کسانی که آگاهانه از آن حمایت مادی کرده اند». با این حال لویت در تحلیل اخیر گفت که حذف این برچسب اعتبار تحریم‌های ایالات متحده را تضعیف می کند.

آخرین چالش برجامی بایدن در واشنگتن

اگر مناقشه تحریم‌ها علیه سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و مسائل باقی‌مانده دیگر حل شوند، بایدن همچنان باید مانع دیگری را برطرف کند: ارائه پرونده به واشنگتن و همکاران سابقش در سنا در مورد اینکه چرا توافق باید تصویب شود.

رویه فنی احتمالاً شامل دریافت این توافق از طریق قانون بازنگری توافق هسته‌ای ایران (INARA) در سال 2015 است، فرآیندی که کنگره در پاسخ به توافق قبلی ایجاد شده است. اما INARA یک مکانیسم منفی است، به این معنی که این توافق به تصویب می رسد مگر اینکه مخالفان هر دو مجلس به اکثریت موثری که برای مخالفت با حق وتوی رئیس‌جمهور لازم است برسند. سنا، از طریق این مکانیسم پیچیده پارلمانی، به طور رسمی این توافق را در سال 2015 رد نکرد.

جرمی بن آمی از گروه جی استریت که حامی توافق است گفت: «این فرآیندی است که برای دولت مطلوب است. این یک مبارزه واقعی نیست، زیرا نتیجه روشن است.

با این حال، برای حامیان توافق و دولت بایدن نگران‌کننده است که یک دموکرات برجسته، رئیس کمیته روابط خارجی سنا، باب منندز، نسبت به اهمیت و سودمندی این توافق بدبین باشد.

دولت بایدن برای یک توافق جدید که دقیقاً مشابه برجام است، مجبور نیست از کنگره موافقت بگیرد. اما برای ایجاد حسن نیت و خرید سیاسی قانونگذاران، مشارکت بایدن در روند INARA محتمل به نظر می رسد.

بحث در مورد شایستگی‌های توافق هسته‌ای در سنا می‌تواند یک مورد گسترده‌تر را پیش بکشد که چرا دیپلماسی بسیار مهم است؛ یک پیروزی بالقوه برای بایدن در پیش از انتخابات میان‌دوره‌ای، به‌ویژه اگر این توافق قیمت‌های انرژی را پایین بیاورد.

نوشیدن جام زهر تحریم‌های سمی

برایان اُتول Brian O'Toole عضو ارشد شورای آتلانتیک، متخصص امور تحریم‌ها و غربالگری است. وی که یک مشاور شناخته شده در امور تحریم‌ها (و بطور خاص تحریم‌های ایران) است، از سال ۲۰۰۹ تا ۲۰۱۷ در وزارت خزانه‌داری ایالات متحده به عنوان مشاور ارشد مدیر دفتر کنترل دارایی‌های خارجی -OFAC- خدمت کرده  و در زمینه مدیریت تحریم‌های اقتصادی تحت OFAC از جمله در زمینه تحریم‌های ایران و نیز تعهدات دولت آمریکا تحت برجام فعال بوده است.

وی مدت‌ها پیش در گزارشی مفصل درباره تحریم‌های ایران برای شورای آتلانتیک تدوین کرد که با شرح دقیق سیاست‌های تحریمی دولت دونالد ترامپ، درک صحیح‌تری از دشواری کار تیم بایدن در زمینه رفع تحریم‌ها برای احیای برجام به دست می‌دهد.

اتول سپس میانه مذاکرات در یادداشتی در وبگاه نشریه آتلانتیک با یادآوری بخش‌هایی از گزارش مفصل خود (بایدن در هزارتوی تحریم‌های ایران) نوشته است: «بلعیدن تحریم‌های قرص سمی برای بایدن سخت خواهد بود».

وی نوشت: «بهرحال جو بایدن  اگر بخواهد برجام را احیا کند، در هر زمان و شرایطی، چاره‌ای جز برداشتن بخش گسترده‌ای از تحریم‌های سمی که مُهر مقابله با تروریسم و نقض حقوق بشر بر پیشانی دارند، نخواهد داشت؛ فارغ از ریسک‌های سیاسی فراوان چنین اقدامی اعم از برانگیختن دشمنی مضاعف شاهین‌های جمهوری خواه، هیاهوی رسانه‌ای محافظه‌کاران، سنگ‌اندازی لابی‌های متمول عبری و عربی، تعمیق شکاف با متحدین خاورمیانه‌ای.

اما بر اساس گفته‌های مقامات رسمی و نیز آنطور که از تحلیل کنش‌های کاخ سفید در این زمینه برمی‌آید، اهمیت احیای برجام برای بایدن باید از دریچه استراتژی‌های کلان تیم سیاست‌خارجی وی از جمله تقویت قوای آمریکا در راستای پیشبرد اولویت‌های جدید و حیاتی ایالات متحده در صحنه بین‌المللی -یعنی تقابل با چین- تبیین شود. و این اهمیت و آن اولویت‌ها آنقدری جدی هستند که بایدن با آگاهی، همه این هزینه‌ها و تبعات را به جان بخرد؛ و برای دفع انبوهی از قرص‌های سمی که ترامپ با آخرین تحریم‌ها برای رئیس‌جمهور پس از خودش بجا گذاشته، چه بسا چاره‌ای جز سرکشیدنِ جامِ زهرِ رفعِ بخش عمده‌ تحریم‌ها وجود نداشته باشد».