[لیلا مقیمی]٩٠ روز از زمانی که ریه‌های نرگس عفونت کرد و از آسایشگاه با خواهرش تماس گرفتند و گفتند برای درمان باید بیایند و او را به بیمارستان ببرند، می‌گذرد. اواخر بهمن بود که خانواده خواهر، نرگس پنجاه‌ساله را که به خاطر معلولیت ذهنی و جسمی و حرکتی ١٠ سال است در یکی از مراکز شبانه‌روزی تحت نظر بهزیستی نگهداری می‌شود، برای درمان ریه‌هایش به بیمارستان بردند. دو هفته بعد درمان نرگس تکمیل شد. نهم اسفند که کرونا اوج گرفته بود، نرگس را به مرکز بردند و خواستند به روال ١٠ سال پیش، آنجا نگهداری شود. مدیران مرکز اما زیر بار نرفتند و گفتند اجازه پذیرش ندارند: «هر چه اصرار کردیم که توانایی نگهداری از او را نداریم، قبول نکردند و گفتند به خاطر کرونا نمی‌توانند افراد دارای معلولیت را که مرخصی رفته‌اند یا به خاطر بیماری به خانواده‌هایشان ارجاع شده‌اند بپذیریم، در حالی که تست کرونای خواهرم منفی بود.»
معصومه چهل‌وهفت ساله بعد از مرگ پدر و مادرش به همراه برادر و خواهر دیگرش، تنها اعضای خانواده نرگس هستند. حالا ٩٠ روز است که هر سه خانواده از پس مراقبت خواهر معلول‌شان برنمی‌آیند و سرگردان شده‌اند: «شیفتی ازش مواظبت می‌کنیم. خودم ناراحتی قلبی دارم و حمام یا پوشک‌کردن خواهرم برایم خیلی سخت است. پادرد گرفته‌ام از بس بلندش کرده‌ام. ١٠ سال پیش که با مادرم زندگی می‌کرد و هنوز آسایشگاه نبرده بودیمش، می‌توانست چهار دست و پا راه برود و خودش دستشویی برود، ولی ١٠ سال است که پوشک می‌شود و روی ویلچر می‌نشیند.» معصومه لابه‌لای حرف‌هایش به کبودی‌های روی بدن خواهرش اشاره‌های مبهمی کرده و می‌گوید: «ریه‌های نرگس مرتب عفونت می‌کند. هر بار این اتفاق می‌افتد مرکز او را به ما ارجاع می‌دهد. چندین‌بار وقتی از آسایشگاه آوردیمش خانه، روی بدنش کبودی‌ها و سیاهی‌هایی دیدیم؛ انگار که کتکش زده باشند.» با این حال به خاطر سختی‌های نگهداری از افراد معلول خانواده چاره‌ای جز گذاشتن خواهرشان در آسایشگاه ندارند: «چندین‌بار به بهزیستی برای پذیرش مراجعه کردیم، قبول نکردند.» آنها می‌گفتند به خاطر جلوگیری از ابتلا و انتقال کرونا نمی‌توانند کسی را پذیرش کنند؛ مگر با حکم دادستانی: «به مراجع قضائی مراجعه کردیم و به خاطر شرایطی که نرگس داشت، توانستیم حکم دادستانی را برای پذیرش در مرکز بگیریم اما بهزیستی دوباره پذیرش نکرد. دو صفحه آزمایش گذاشتند جلویمان و گفتند باید اینها را انجام دهد.» آزمایش‌هایی مثل ایدز و هپاتیت و اعتیاد و البته کرونا: «قبلا یک‌‌بار ازش به خاطر عفونت ریه تست کرونا گرفتند و منفی بود. دوباره خواستند که این آزمایشات را انجام بدهد. شما فکر کن، زن پنجاه ساله‌ای که معلولیت جسمی و حرکتی دارد و ذهنش هم مانند بچه پنجاه ساله کار می‌کند و پوشک می‌شود، با چه سختی و مشقتی باید این آزمایشات را با آن هزینه‌های زیاد انجام بدهد؛ مثلا برای تست کرونا ٨٠٠هزار تومان هزینه پرداخت کردیم. ماهانه یک‌میلیون‌و٢٠٠هزار تومان هم هزینه نگهداری آسایشگاه است. با وجود این، مرکز همچنان از پذیرش امتناع می‌کند. البته شنیدیم که دو نفر را پذیرش کرده‌اند چون آشنا داشته‌اند.»
پذیرش بی‌پذیرش!
پذیرفته‌نشدن در مراکز شبانه‌روزی توانبخشی بهزیستی در اصفهان که تعدادشان به ٦٥ عدد می‌رسد و نزدیک به ٣هزار و ٧٠٠ فرد دارای معلولیت در آن نگهداری می‌شوند، مشکلی است که از اواخر بهمن، زمانی که ویروس کرونا در کشور شیوع پیدا کرد تا به الان گریبان معلولان و خانواده‌هایشان را گرفته است؛ خانواده‌هایی که امکان نگهداری از آنها را در خانه ندارند و معلولانی که در بهمن ماه به مرخصی آمده‌اند یا به دلایلی همچون بیماری به خانواده‌هایشان ارجاع داده شده‌اند. آنها تمام این مدت را سرگردان بودند. مادر مریم دختر سی‌ودو ساله‌ای که معلولیت جسمی و حرکتی دارد و ١٥ سال پیش در سانحه تصادف قطع نخاع شده، اواخر بهمن، برای دخترش یک هفته مرخصی گرفت و او را به خانه آورد. اما یک هفته تبدیل به سه ماه شد و آسایشگاه از ترس کرونا حاضر به پذیرش او نیست: «می‌گویند فعلا باید در خانه نگهداری شود اما مریم جز من کسی را ندارد و پدرش فوت کرده است. مریم نزدیک به پنج سال است که در آسایشگاه نگهداری می‌شود؛ از زمانی که پدرش فوت کرد. با این سن و سال و دیسک کمر چطور می‌توان او را حمام کنم؟ یا روی تخت بخوابانمش؟ همان یک هفته‌ای هم که به مرخصی آمد، برایش پرستار گرفتم ولی هزینه‌اش خیلی زیاد است و از پس پرداختش برنمی‌آیم. الان هم بهزیستی می‌گوید فقط با حکم دادستانی پذیرش می‌کند. والله من پیرزن توانایی مراجعه به مراکز قضائی را هم ندارم.»
دستورالعمل‌های دست و پاگیر
کرونا که آمد، سازمان بهزیستی دستورالعمل‌هایی برای پیشگیری از شیوع این ویروس در مراکز روزانه و شبانه‌روزی خود تدوین و ابلاغ کرد؛ دستورالعمل‌هایی که بر اساس آن، مراکز روزانه تا اطلاع ثانوی تعطیل و مراکز شبانه‌روزی موظف به نپذیرفتن مراجعه‌کننده جدید شدند. همچنین ملاقات حضوری در این مراکز ممنوع شد و افرادی که به هر دلیلی به خانواده ارجاع شده بودند تاکنون اجازه ورود مجدد به این مرکز را پیدا نکرده‌اند. به گفته مسعود آسیما، مدیر کل روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان بهزیستی کشور «در صورتی که فرد مشکوک دارای خانواده باشد، ضمن اطلاع به خانواده به مراکز درمانی اعزام می‌شود و پس از ترخیص از بیمارستان به خانواده تحویل داده خواهد شد و تا اطلاع ثانوی از پذیرش او ممانعت می‌شود. براساس دستورالعمل، باید تا برقراری شرایط عادی تا حد امکان مدیر مرکز نسبت به ترخیص افراد دارای سرپرست موثر اقدام کند. علاوه بر این، در هر مرکز شبانه‌روزی نگهداری باید یک اتاق بیمار با امکان تهویه مناسب و با مکانیسم چادر صحرایی برای جداسازی بیماران مشکوک آماده شود.
این اتاق باید دارای حداقل یک تخت با پنجره‌های نیمه‌باز و دارای تهویه باشد. جریان هوا باید به سمت بیرون از ساختمان و به سوی فضای آزاد برقرار شود، به‌نحوی که احتمال ابتلای پرسنل به بیماری به حداقل برسد. این اتاق نباید در مجاورت قسمت‌های حساس مرکز مانند سالن غذاخوری باشد و باید به صورت مکرر با مواد ضدعفونی‌کننده تمیز و در صورت نیاز به تخت اضافی فاصله یک متر رعایت شود. در صورت بروز علایم، فرد مشکوک به اتاق بیمار منتقل می‌شود. اگر خدمت‌گیرنده ساکن در مراکز شبانه‌روزی دارای خانواده نباشد یا به هر دلیلی نتوان او را به خانواده‌اش تحویل داد، تا مدتی که پزشک تعیین می‌کند، در اتاق بیمار اقامت خواهد داشت و ورود او به مکان‌های عمومی مرکز ممنوع است.» دستورالعمل‌های کرونایی سازمان بهزیستی سبب شده از بهمن تاکنون بسیاری از افرادی که دارای عضو معلول هستند و امکان نگهداری آنها در خانه برایشان مهیا نیست، مدام در راه بهزیستی، دادگستری و آسایشگاه باشند تا هر طور شده، مجوز پذیرش در این مراکز را اخذ کنند؛ مشکلی که در تمامی استان‌ها دیده می‌شود و خانواده‌ها را در تنگنا قرار داده است و البته باعث شده بهزیستی، پذیرش این افراد را تنها منوط به گرفتن حکم دادستانی بداند؛ حکمی که البته به این سادگی صادر نمی‌شود و دارای شرط و شروط خاصی است و نیاز به طی کردن هفت‌خان رستم دارد. پس از صدور حکم نیز البته باز سازمان بهزیستی است که درباره پذیرفتن مراجعه‌کنندگان تصمیم می‌گیرد و از افراد واجد صلاحیت تقاضای انجام آزمایش‌های مختلف دارد؛ آزمایش‌هایی که افراد دارای معلولیت قبل از ورود به آسایشگاه انجام داده‌اند و حالا به دلیل اینکه نزدیک به سه ماه است که این افراد در محیطی خارج از آسایشگاه حضور داشته‌اند مجددا باید آنها را انجام دهند؛ درحالی که به گفته مدیران بهزیستی تا به حال، تنها دو فرد مبتلا به کرونا در این آسایشگاه‌ها مشاهده شده‌اند.
تماس با کیانوش جهانپور، سخنگوی ستاد ملی مقابله با کرونا برای اطلاع از چند و چون این ماجرا به جایی نمی‌رسد، اما پژمان پورشبانان، سرپرست معاونت امور توانبخشی اداره کل بهزیستی استان اصفهان در گفت‌وگو با «شهروند» معتقد است که این شرایط تا زمانی که وضع مطلوب نشده، ادامه خواهد داشت: «همان ممنوعیتی که از روزهای اولیه شیوع کرونا اعمال شده، همچنان ادامه دارد و براساس تصمیم سازمان بهزیستی، مراکز شبانه‌روزی تا اطلاع ثانوی اجازه پذیرش ندارند. متأسفانه تمامی استان‌ها درحال حاضر با این مشکل روبه‌رو هستند، ولی به دلیل اینکه شیوع کرونا در این مراکز بسیار خطرناک است و احتمال مرگ‌ومیر را افزایش می‌دهد، چاره‌ای جز پذیرش محدود با حکم دادستانی مثلا برای معلولان مجهول‌الهویه و بی‌سرپرست وجود ندارد. البته پس از صدور حکم، بهزیستی نیز ارزیابی‌هایی انجام می‌دهد تا از سلامت کامل افراد مطمئن شود؛ ارزیابی‌هایی مثل انجام تست و آزمایش. اگر کمتر از یک ماه از ترخیص افراد گذشته باشد، نیازی به انجام آزمایش‌های معمول مثل اعتیاد، هپاتیت و... نیست و فقط باید تست کرونا بدهند. اما اگر سه ماه از ترخیص آنها گذشته باشد، موظف به انجام تمامی آزمایش‌ها به‌ویژه آزمایش کرونا هستند. البته ملاک تست آنتی‌بادی و عکس قفسه سینه (که هزینه آن ١٠٦هزار تومان است) است و مراجعه‌کنندگان نیازی به آزمایش ﭘﻲﺳﻲآر با هزینه ٨٠٠هزار تومان برای کرونا ندارند. مجموعه این کارها که انجام شد، فرد باید دو هفته در اتاق مخصوص مرکز قرنطینه شود و در صورت نداشتن مشکل به بخش عمومی ورود پیدا کند.»
پذیرش جدید وضع را بحرانی می‌کند
نپذیرفتن افراد در مراکز شبانه‌روزی به دلیل کرونا، مشکلی چند‌وجهی است؛ از یک‌طرف معلولان و خانواده‌های آنها بلاتکلیف و سردرگم هستند و از طرف دیگر مراکز به دلیل کرونا دچار مشکلات اقتصادی شده‌اند و به دلیل ممکن نبودن حضور خیرین در این مراکز کمک‌های خیریه کاهش یافته است. از طرف دیگر بهزیستی برای پذیرش این افراد تحت فشار قرار گرفته است. پورشبانان می‌گوید: «می‌دانیم که خانواده‌ها در تنگنا هستند، اما باید صبوری کنند. در این شرایط چاره‌ای وجود ندارد و نمی‌توان تصمیم دیگری گرفت؛ چرا که پذیرش افراد جدید یا افرادی که چندین ماه در مرکز حضور نداشته‌اند، ممکن است وضع آسایشگاه‌ها را بحرانی کند و خطر ابتلا به کووید- ١٩ را افزایش دهد.»
دولت‌ها در دوران کرونا چه اقداماتی می‌توانند برای افراد دارای معلولیت انجام دهند
بیش از یک میلیارد نفر در سراسر جهان با معلولیت زندگی می‌کنند و همه‌گیری بیماری ویروس کرونا ٢٠١٩ این افراد را هم تحت تأثیر قرار و خطر مرگ‌ومیر آنها را افزایش می‌دهد. آنها کمتر به خدمات بهداشتی دسترسی دارند در حالی که نیازهای بهداشتی‌شان بیشتر است و پیامدهای بدتر و قوانین تبعیض‌آمیزتری را تجربه می‌کنند. در پژوهشی که موسسه عالی پژوهش تأمین اجتماعی با عنوان «بحران کرونا، افراد دارای معلولیت و اقدامات دولت‌ها» منتشر کرده، به دلایلی اشاره کرده که چرا این افراد بیشتر در معرض خطر هستند؛ آنها ممکن است امکان انجام اقدامات بهداشتی پایه مانند شستن دست به این دلیل که برای استفاده آنها مناسب‌سازی نشده، داشتن مشکل در دوری جستن از افراد به دلیل نیازهایی که به حمایت دارند، نیاز به لمس وسایل اطراف برای به دست آوردن اطلاعات از محیط یا برای داشتن یک تکیه‌گاه فیزیکی، وجود موانعی برای دسترسی به اطلاعات بهداشت عمومی.
در کشورهای کم‌درآمد و با درآمد متوسط که ٨٠درصد افراد معلول در آن زندگی می‌کنند معلولان با سه مانع اصلی برای مقابله با کرونا مواجه هستند؛ این موانع نابرابری در دسترسی به محتواها و اطلاعات بهداشتی، اختلال در سرویس‌دهی انواع خدمات به معلولان، آگاه‌نبودن کادر درمان و مراقبان بهداشتی با نیازهای ویژه افراد معلول است.
اما دولت‌ها می‌توانند هنگام شیوع کووید- ١٩ اقداماتی را برای افراد دارای معلولیت انجام دهند. آنها می‌توانند از اینکه اطلاعات و ارتباطات بهداشت عمومی در دسترس این افراد است اطمینان حاصل کنند؛ مثلا زبان اشاره را در رسانه‌ها به کار بگیرند، برای تصاویر زیرنویس قرار دهند. همچنین همکاری با سازمان‌ها و نهادهای مردم‌نهاد حمایت از افراد دارای معلولیت مثل نهادهای مدافع و ارایه‌دهندگان خدمات معلولان برای انتشار اطلاعات بهداشت عمومی یکی دیگر از این اقدامات است. در قدم دوم به اقدامات مورد نیاز این افراد و شبکه‌های حمایتی از آن توجه ویژه کنند، برای مثال خسارت مالی خانواده‌ها و سرپرستانی که برای مراقبت از معلولان باید مرخصی بگیرند را جبران کنند و برای معلولان اقدامات مالی مثل تسویه‌حساب مالیاتی، یارانه اقلام یا تسویه حساب و تعویق مجاز هزینه‌های مشترک انجام دهند. درنهایت همچنین برای ارایه‌دهندگان خدمات معلولان اقدامات هدفمند انجام دهند. کارکردن با ارایه‌دهندگان خدمات معلولان به منظور کاهش‌دادن موانع استخدام بروکراتیک یکی از این اقدامات است. همچنین باید پشتیبانی مالی کوتاه‌مدتی برای خدمات‌دهندگان به معلولان در نظر بگیرند تا از ماندگاری مالی آنها مطمئن شوند و خط ارتباطی برای خدمات‌دهندگان به معلولان برای ارتباط با دولت و از میان برداشتن نگرانی‌ها فراهم کنند.
دیدگاه تان را بنویسید