55 آنلاین-لایحه بودجه سال 1400 به یک موضوع چالش برانگیز تبدیل شده و از یکک طرف مقامات دولت آقای روحانی از آن با قاطعیت دفاع می کنند و در سوی دیگر، برخی نمایندگان مجلس، آن را تورم زا دانسته و اجرای آن را باعث فروپاشی اقتصادی ایران می دانند. از یک سو نیز، اقتصاددانان و تحلیلگران بر این باورند که اجرای همان لایحه بودجه دولت می توانست حداقل 25 تا 30 درصد تورم به کشور تحمیل کند.
با توجه به ادامه دار شدن بحث بودجه سال آینده و این که امکان دارد کار بررسی لایحه بودجه سال 1400 حتی به سال آینده بکشد و به طور موقت بودجه چند دوازهم برای ماه های اول سال بعد، تصویب شود، «55 آنلاین» قصد دارد دیدگاه های مختلف و گاه متناقض درباره لایحه بودجه و تحولات احتمالی آتی را بررسی کند.
در این چارچوب، گفت و گوی پیش رو با دکتر داریوش قنبری انجام شده و او که سابقه دو دوره حضور در مجلس را داشته و از فعالان سیاسی اصلاح طلب بوده و مشاور پارلمانی شهردار تهران است، از لایحه بودجه تقدیمی دولت حسن روحانی دفاع می کند. در روزهای آتی نیز، دیدگاه های کارشناسی و متفاوت کارشناسان و اقتصاددانان در مورد بودجه را جویا شده و انتشار خواهیم داد تا تصویر بهتری از بودجه سال آینده ترسیم شود.
*****
*لایحه بودجه سال 1400 توسط دولت اقای روحانی به مجلس تقدیم شد. ابن لایحه، آخرین لایحه بودجه ای بود که دولت آقای روحانی مجاز بود به مجلس ارائه کند اما کلیّات آن رد شد و دولت باید دوباره لایحه بودجه ارائه کند. از طرفی، کارشناسان اعتقاد داشتند که در صورت تصویب و اجرای این لایحه بودجه، حداقل 25 تا 30 درصد تورم ایجاد می کند و بعضی از اعضای هیأت رئیسه مجلس گفتند که این لایحه در صورت اجرا تورم 70 تا 80 درصدی ایجاد می کرد.
در زمان دولت آقای احمدی نژاد، شما به عنوان نماینده تجربه حضور در مجلس را داشتید و آقای احمدی نژاد هم، بحث های زیادی را درباره بودجه پیش آورد. جنابعالی، لایحه بودجه سال 1400 را که به مجلس تقدیم شده بود، چطور ارزیابی می کنید؟
-من برخورد مجلس با لایحه بودجه را به نوعی یک برخورد سیاسی می دانم و در کُل، عقیده بنده این است که مجلس نمی خواهد برای بررسی بودجه وقت بگذارد. بر اساس آئین نامه داخلی مجلس، وقتی که بررسی بودجه در دستور کار است، دستور کار دیگری نمی تواند مطرح شود.
با توجه به این که انتخابات سال آینده در پیش است و بخش قابل توجهی از نمایندگان مجلس، نگاهی تبلیغاتی به وظایف نمایندگی دارند، نمی خواهند وقت مجلس به بررسی بودجه اختصاص پیدا کند و می خواهند از تریبون مجلس برای بحث های تبلیغاتی خودشان و انداختن مشکلات به گردن دولت استفاده کنند.
در این وضعیت، آنچه که متاسفانه مورد توجه قرار نمی گیرد، منافع مردم و مسائل کشور است. شما می بینید وقتی مجلس کلیّات بودجه را رد می کند، تاثیر منفی بر بورس می گذارد. البته مشکلات بورس، ناشی از متغیرهای دیگر هم هست، اما عملکرد مجلس، تاثیر خودش را روی بورس گذاشت.
*برخی اقتصاددانان می گویند که لایحه بودجه سال 1400، اِشکالات زیادی داشت و مجلس هم چاره ای جز رد کلیات لایحه نداشت. در عین حال، آقای روحانی، رئیس جمهور به طور کامل از این لایحه بودجه دفاع کرده و گفتند «از تبصره به تبصره این لایحه با قاطعیت دفاع می کنیم». آیا جنابعالی هم با قاطعیت، از این لایحه دفاع می کنید؟
-قطعاً همین طور است و من هم از لایحه دولت دفاع می کنم. لایحه بودجه سال آینده، به طور واقع بینانه در دولت تهیه شده و هم موضوع ترمیم حقوق ها و دستمزدها، با توجه به تورم دیده شده و هم این که با توجه به امیدواری نسبت به رفع تحریم ها، منابع و مصارف بودجه ذکر شده است.
مساله ای که در مورد بررسی لایحه بودجه وجود دارد ناشی از ماهیّت لایحه بودجه نیست. آنچه که هست، نوع نگاه سیاسی خاصی حاکم بر مجلس است.
*کارشناسان و اقتصاددانان می گویند این لایحه بودجه حداقل 25 تا 30 درصد تورم ایجاد می کند. اگر فرضاً با اجرای این لایحه، در سال 1400 حدود 25 درصد یا 30 درصد تورم ایجاد شود، شما از این مقدار تورم دفاع می کنید؟
-بخش قابل توجهی از نمایندگان مجلس که نگاه های تند و افراطی دارند، مجلس را به یک ستاد تبلیغاتی برای انتخابات سال آینده تبدیل کرده اند و نمی خواهند وقت مجلس، برای بررسی لایحه بودجه صرف شود. در حقیقت، نگاهی که این نمایندگان دارند یک نگاه سَلبی است و به نظر من، هیچ برنامه ای هم برای اداره کشور ندارند.
این نگاه سَلبی، تخریب دولت است و این نمایندگان، می خواهند از ناحیه این نگاه سلبی و تخریب دولت، در سال آینده به قدرت برسند. به هر حال، فرضاً به قدرت هم برسند ولی آیا بدون برنامه مناسب برای اداره کشور، می توانند کشور را اداره کنند.
ما فرض کنیم اصلاً نظر مخالفان لایحه دولت، درست است. خُب نمایندگان مجلس، باید به گزارش لایحه ای که کمیسیون تلفیق بودجه مجلس تهیه کرده بود، رای می دادند. سوال این است که چرا به گزارش کمیسیون تلفیق مجلس رای ندادند؟
فرض کنید ما هم قبول کنیم که لایحه بودجه ای که دولت تقدیم کرد، ایراد داشت. اگر این لایحه ایراد داشت، چرا مجلس دست به کار نشد که مشکل را حل کند. پس کمیسیون تلفیق بودجه مجلس، به چه علت تشکیل می شود؟ آنچه که در صحن علنی مجلس، مورد بررسی قرار می گیرد گزارش کمیسیون تلفیق بودجه است. وقتی که کمیسیون تلفیق مجلس، لایحه بودجه را تغییر داده، چرا گزارش این کمیسیون، در صحن علنی مجلس مورد تصویب قرار نگرفت.
نمایندگان مجلس به کار کارشناسی همکاران خودشان در کمیسیون تلفیق بودجه نیز، توجه نکردند و به گزارش این کمیسیون بی توجه ماندند. در سال 1398 که لایحه بودجه سال 1399 تصویب شد، همان لایحه دولت تصویب نشد و گزارشی از بودجه که کمیسیون تلفیق بودجه تهیه کرد، مصوب شد. در اواخر سال 1398 به خاطر شیوع کرونا، جلسات مجلس برگزار نشد و همان گزارش کمیسیون تلفیق، مبنای قانون بودجه شد و الان هم، همان مصوبه کمیسیون تلفیق اجرا می شود.
بر این اساس، واقعیت این است که این مجلس، بنای همکاری با دولت را، نه تنها ندارد بلکه کار کارشناسی کمیسیون تلفیق مجلس را هم قبول ندارد یعنی کار کارشناسی نمایندگانی نیز که در کمیسیون تلفیق مجلس، روی لایحه بودجه کار کرده بودند، مورد بی توجهی نمایندگان مجلس قرار گرفت.
*راجع به دیدگاه کارشناسان در مورد لایحه بودجه تقدیمی دولت، چه نظری دارید؟
-من اصلاً کاری به دیدگاه کارشناسان ندارم. سوال شما درباره عملکرد مجلس بود و من فعلاً می خواهم عملکرد مجلس را مورد توجه قرار بدهم. کارشناسان هم، یک عده موافق و یک عده مخالف هستند.
متاسفانه باید بگویم که دیدگاه کارشناسی محض هم، در این زمینه ها چندان وجود ندارد و دیدگاه های کارشناسی، تابع نگاه های سیاسی است. البته کارشناسانی که دارای نظر هستند، نظر خودشان را به مجلس ارائه کنند و مجلس، نظر آنها را اِعمال کند.
مجلس، از 15 آذر ماه تا آخر سال یعنی سه و نیم ماه فرصت دارد که ایرادات لایحه بودجه سال بعد را برطرف کند. بررسی لایحه بودجه در مجلس، برای این است که ایرادات برطرف شود. اگر مجلس، به لایحه بودجه دولت ایراد می گیرد، چرا خودش لایحه را اصلاح نکرده و چرا آن را رد می کند.
اساساً رد کردن بودجه، معنی ندارد. چرا که رد کردن لایحه بودجه یعنی تعطیل کردن کشور و آن هم در این شرایط تحریم و شرایطی که در مجموع، تحت تحریم هستیم. الان شرایط ما، شرایط عادی نیست که این پالس های منفی نیز به اقتصاد داده شود.
به هر حال، نگاه مجلس به موضوع بودجه، یک نگاه کاملاً سیاسی است و به نظر من از همان ابتدای شکل گیری این مجلس (مجلس یازدهم)، بنای آن بر تعامل با دولت در مسیر حل مشکلات نبود.
*جنابعالی، اقدام مجلس در مورد رد لایحه بودجه را سیاسی می دانید. اگر مسائل کلان را در نظر بگیریم وقتی که کارشناسان می گویند حداقل 25 درصد یا 30 درصد تورم ایجاد می کند، آیا قبول دارید با تصویب این لایحه، چنین تورمی می تواند واقعیت پیدا کند و چنین تورمی باید به کشور تحمیل شود یا نشود؟
-چه سالی بوده که نرخ تورم ایران، صفر بوده باشد. آیا در گذشته، تورم وجود نداشته و آیا ما در سال های گذشته، هیچ تورمی نداشتیم. به هر حال، تورم همیشه در اقتصاد این کشور کشور وجود داشته و در این موضوع، هیچ تردیدی نیست.
آنچه که مجلس در زمان بررسی لایحه بودجه سال 1400 انجام داد، باعث تورم می شد چون مجلس می خواست نرخ ارز را افزایش بدهد. دولت نرخ ارز را 11 هزار تومان دیده و مجلس می خواهد افزایش بدهد. این افزایش نرخ ارز است که تورم ایجاد می کند.
اتفاقاً آن کارشناسی که می گوید لایحه بودجه، تورم ایجاد می کند، به نظر من از اقتصاد چیزی نمی داند و کار کارشناسی هم انجام نداده است. من صراحتاً می گویم به نظر بنده، کارشناسی که گفته که این لایحه تورم، ایجاد می کند، کارشناس نیست چون اگر آن کارشناس، کارشناس باشد تفاوت نرخ دلار 11 هزار تومانی و نرخ دلار 17 هزار تومانی را نباید نادیده بگیرد.
*جنابعالی فکر می کنید اگر فرضاً همان لایحه دولت اجرا شود، چقدر تورم ایجاد خواهد شد؟
-به نظر من، با توجه به شرایط امید آفرینی که برای سال آینده وجود داشت، لایحه دولت، هم با نگاه به مهار تورم بود و هم این که مساله ترمیم حقوق کارکنان دولت را در نظر گرفته بود.
به هر حال افزایش 25 درصدی حقوق ها و دستمزدها، می توانست در سال آینده، یک مقدار فشار اقتصادی بر گروه های حقوق بگیر و کارمند را جبران کند. از این جنبه، دولت هم ترمیم حقوق ها را دیده بود و هم این که طوری بودجه را تنظیم کرده بود که اثر تورمی نداشته باشد، اما متاسفانه این نوع نگاهی که مجلس دارد، هم تورم زا هست و هم این که در مسیر تعامل نیست.
به همین دلیل تاکید می کنم که مجلس حتی نگاه تخصصی خودش در کمیسیون تلفیق بودجه را قبول نداشت و این جای ایراد دارد. مجلسی که نگاه تخصصی کمیسیون خودش را قبول ندارد، مشخص است که دارد برخورد سیاسی می کند.
*دولت در لایحه بودجه پیشنهادی خودش، در نظر گرفته بود که در سال 1400 روزانه دو میلیون و 300 هزار بشکه نفت صادر شود و این رقم در لایحه بودجه آمده بود. شما هم به موضوع امید آفرینی برای سال 1400 و رفع تحریم ها اشاره کردید.
با وضعیت جدیدی که بعد از تشکیل دولت آقای بایدن در آمریکا به وجود آمده و اتفاقاتی که در مورد پیوستن آمریکا به توافق هسته ای رخ داده، آیا جنابعالی همچنان اعتقاد دارید که صادرات نفت ایران به حالت عادی برمی گردد و به بالای 2 میلیون بشکه در روز می رسد؟
-به نظر من اگر بعضی ها اجازه بدهند و کارشکنی نکنند و اجازه بدهند که کارشناسان در دولت و وزارت خارجه، مسائل را با نگاه کارشناسانه به پیش ببرند، بله و مسائل قابل حل است. این مقدار صادراتی هم که در لایحه در نظر گرفته شده، قطعاً قابل تحقق خواهد بود. چون می توانیم به سمت یک شرایط عادی حرکت کنیم. در واقع امید بسیار زیادی بر اساس دیدگاه کارشناسی نسبت به احیای برجام به وجود آمده.
وقتی که طرف مقابل ما در آمریکا، خودش اعلام می کند که به برجام (توافق هسته ای) برمی گردد چه دلیلی وجود دارد که یک عده نا امیدی ایجاد کنند و بگویند بازگشت آمریکا به برجام تحقق پیدا نمی کند و تحریم ها رفع نمی شود.
به هر حال، با تحولاتی که ایجاد شده، این پیش بینی که برای سال آینده انجام گرفته، بر اساس نگاه کارشناسانه بوده و دقیق است و در این زمینه هیچ تردیدی وجود ندارد. دیدگاه کارشناسانه در دولت در نظر گرفته شده.
مجلس آن کار تخصصی خاصی که در دولت روی بودجه انجام می شود، نمی تواند انجام بدهد یعنی فقط در دولت، صلاحیت تخصصی لازم برای تدوین بودجه، وجود دارد و نه در مجلس. چرا که کادر تخصصی در مجلس وجود ندارد.
من در دوره های گذشته مجلس، شاهد این بودم که حتی برخی نمایندگان نمی توانستند به خوبی صفرهای جلوی عددها را بخوانند تا چه برسد به این که تصمیم مناسب و دقیقی بگیرند و بخواهند مسائل ریز بودجه و تخصصی آن را به خوبی متوجه شوند.
قطعاً در هر دوره ای، این نوع مشکلات در مجلس داشته ایم و خاص مجلس ایران هم نیست. در تمام کشورها، مجالس صلاحیت تخصصی برای تدوین لایحه بودجه ندارند. به همین دلیل، در همه کشورها تدوین لایحه بودجه به دولت واگذار شده و دولت آقای روحانی نیز، با توجه به نوع نگاه تخصصی که وجود داشته، لایحه بودجه را تدوین کرده است.
دولت ما این لایحه را تهیه کرده و اگر مجلس می خواهد بگوید آن حد از تخصص دارد که اعلام کند این لایحه با نگاه تخصصی تدوین نشده، خُب نگاه تخصصی خودش را اِعمال کند.
ما می بینیم که نمایندگان مجلس، نگاه تخصصی خاصی را که در کمیسیون تلفیق مجلس لحاظ شده بود، مورد توجه قرار ندادند یعنی نه تنها دیدگاه تخصصی دولت را نفی کردند بلکه دیدگاه نمایندگان عضو کمیسیون تلفیق را که همکاران خودشان بودند، قبول نداشتند.
بر این اساس است که بنده، صراحتاً اعلام می کنم مجلس در مجموع نمی خواهد کار تخصصی انجام بدهد و هدف مجلس، یک کار تبلیغاتی است و فعلاً نمی خواهد وقتش را به بودجه اختصاص بدهد. بعضی از نمایندگان مجلس، اولویت های دیگری تعریف کرده اند و این اولویت ها، مربوط به انتخابات ریاست جمهوری سال آینده است.
بنابراین، به نظر من مساله بودجه و معیشت مردم، برای بعضی از نمایندگان مجلس چندان جایگاهی ندارد و با وجود شعارهایی که در زمان انتخابات مجلس مطرح کردند و این که می خواهند به مسائل و مشکلات معیشتی مردم رسیدگی کنند، ما ندیدیم که این مجلس (مجلس دوره یازدهم)، برای حل مشکلات معیشتی کاری انجام داده باشد. تا به حال، کارهایی که این مجلس انجام داده، کارهای سیاسی و در مسیر پیشبرد اهداف سیاسی یک جناح و جریان خاص سیاسی بوده است.
*دولت در لایحه بودجه سال 1400 در حد 25 درصد افزایش برای حقوق کارمندان دولت در نظر گرفته بود. این 25 درصد افزایش حقوق در سال آینده، یک سیگنال است برای این که ما در سال 1400 به نوعی تورم 25 درصدی هم داشته باشیم؟
-این افزایش حقوق برای جبران تورم سال های گذشته است و نه سیگنالی برای تورم سال اینده. من نمی دانم شما چطور حساب کردید که می خواهید برای سال آینده این تورم را لحاظ کنید.
آنچه که هست این است که به خاطر تحریم، قدرت خرید گروه های حقوق بگیر جامعه و کسانی که مثل کارمندان و کارگران، حقوق ثابتی دارند به شدت کاهش پیدا کرده و ما شاهد کاهش بی سابقه ارزش پول ملی در کشور بودیم. به طوری که دلار 3500 تومانی سال 1396 در حال حاضر به حدود 24 هزار و بالای 24 هزار تومان رسیده و در یک مقطع زمانی، نرخ دلار به 32 هزار تومان هم رسیده بود، اما به خاطر نتیجه انتخابات آمریکا و مسائلی که پیش آمد، ما تا حدودی کاهش نرخ دلار را می بینیم.
با این حال نرخ دلار از حدود 3500 تومان به 24 هزار تومان رسیده. شما محاسبه کنید که چند درصد ارزش پول ملی کاهش پیدا کرده و به همان نسبت قدرت طبقات حقوق بگیر، در مجموع کاهش پیدا کرده و به همان نسبت هم ما در کشور تورم داشته ایم. این 25 درصد برای افزایش حقوق، به نسبت تورمی که در سال های گذشته وجود داشته، افزایش قابل توجهی نیست.
دولت خواسته با این مقدار افزایش حقوق، یک مقدار از مشکلات طبقات حقوق بگیر کاسته شود. مجلسی که شعارش محرومیت زدایی، دفاع از رفاه اقتصادی و همین طور بهبود وضعیت اقتصادی مردم بود، حالا چه شده که این مجلس از افزایش حقوق طبقات حقوق بگیر و کم درآمد جامعه ناراحت است.
*اگر قدرت خرید کارمندان در سال 1399 کاهش پیدا کرده، آیا بهتر نیست که دولت در همین سال 1399 که هنوز در جریان است، افزایش حقوق بدهد و در همین امسال، آن کاهش قدرت خرید جبران شود؟
-آیا دولت نباید منابع آن را تهیه کند دولت از کجا بیاورد. دولت باید منابع لازم را داشته باشد.
*به هر حال اگر قرار است جبران شود چرا در همین سال 1399 جبران نشود؟
-دولت، جبران آن را برای سال آینده دیده است.
*یعنی حتماً این جبران کردن باید به سال 1400 موکول شود؟
-منطق بودجه، سالیانه است و بودجه را به صورت روزانه تدوین نمی کنند.
*به هر حال، دولت می تواند لایحه اصلاحیه بودجه به مجلس بدهد تا جبران کاهش قدرت خرید در همین سال 1399 عملی شود.
-از هر کسی که اقتصاد خوانده باشد تعریف بودجه را بپرسید، می گوید بودجه، سند دخل و خرج کشور در یک سال مالی است. بودجه، نه ماهیانه تدوین می شود و نه هفتگی.
*بالاخره دولت می تواند یک لایحه به صورت یک اصلاحیه به مجلس تقدیم کند.
-اگر دولت کاری انجام می داد مجلس با آن هم مخالفت می کرد.
*در قانون برنامه ششم توسعه تاکید شده که تورم در سال 1400 شمسی 8 درصد باشد. لایحه بودجه سال آینده تهیه شد و با رد آن، دولت باید دوباره لایحه بودجه به مجلس تقدیم کند. در مجموع، فکر می کنید هدفگذاری 8 درصدی برای تورم می تواند تحقق پیدا کند؟
-برنامه برای یک شرایط عادی نوشته شده و نه برای شرایطی که کشور به سمت جنگ اقتصادی رفته است. اگر تحریم ها برنگشته بود و اگر کشور در یک شرایط غیر عادی نبود، این حرف شما و این منطق شما درست است، اما در شرایطی که ما در یک وضعیت فوق العاده و در یک جنگ تمام عیار اقتصادی بودیم که به تعبیر مقامات دولت آمریکا تا به حال و در تمام تاریخ کشورشان چنین تحریم هایی را علیه هیچ کشوری وضع نکرده اند، این امکان وجود ندارد که ما انتظار یک تورم عادی را داشته باشیم.
وقتی که تحریم ها شروع شد انتظار کسانی که تحریم ها را آغاز کردند، فروپاشی یک ساله ایران بود و با این هدف، وارد شدند یعنی اگر تدبیر دولت آقای روحانی نبود، ایران در مدت یک سال و با توجه به محاسبات طرف مقابل، باید فرو می پاشید، اما تجربه دولت آقای روحانی، آن نقشه ها را نقش بر آب کرد و رویاهایی را که مقامات دولت آمریکا در سر داشتند، ناکام گذاشت.
به نظر من، کسی که بخواهد این مسائل را نادیده بگیرد، به نوعی می شود گفت که می خواهد در مسیر سفسطه گری حرکت کند. بنابراین، آن نرخ تورم برنامه ششم توسعه را برای یک شرایط عادی در نظر گرفته بودند. دولت آقای روحانی هم در برخی سال ها تورم را تک رقمی کرد یعنی وقتی که برجام به نتیجه رسید و وقتی که دولت آقای روحانی، مشکلات دولت آقای احمدی نژاد را که ایجاد تحریم ها بود برطرف کرد، تورم تک رقمی شد.
در این موضوع، هیچ تردیدی وجود ندارد. دولت آقای روحانی، با شعار کلید به پیروزی رسید یعنی کلید برای قفل هایی که دولت اصول گرای آقای احمدی نژاد، بر اقتصاد کشور زده بود. آن قفل ها نیز ناشی از قطعنامه های تحریم بود که شورای امنیت سازمان ملل متحد، علیه ایران وضع کرد.
به هر حال، دولت آقای روحانی برجام را به نتیجه رساند و با به نتیجه رساندن برجام، آن قطعنامه های سازمان ملل، علیه ایران بی اثر شدند، اما دو متغیر داخلی و خارجی، باعث ناکامی برجام شد. متغیر داخلی، مساله دلواپسان بود و متغیر خارجی نیز، روی کار آمدن ترامپ که عملاً برجام را بی اعتبار کرد.
بنابراین، مشکلاتی که بر سر راه دولت آقای روحانی پیش آمد و نتوانست در دوره دوم به اقتصاد به شکل مناسبی سر و سامان بدهد و از فواید برجام استفاده کند، ناشی از عملکرد دولت آقای روحانی و مدیریت دولت نبود بلکه ناشی از مسائلی بود که از خارج از کشور به دولت تحمیل شد و مساله دلواپسان را در داخل کشور هم داشتیم.
این مسائل و مشکلات ربطی به عملکرد دولت آقای روحانی نداشت و از بیرون دولت، به دولت تحمیل شد. همه این مشکلات دست به دست هم دادند و مشکلات را برای کشور و ملت ایران، پدید آوردند.
*با وضعیتی که برای لایحه بودجه پیش آمده و الان به اواخر بهمن ماه رسیده ایم، فکر می کنید برای سال 1400 کار به بودجه چند دوازدهم بکشد؟
-نظر مجلس همین است که به سمت بودجه چند دوازدهم حرکت کند. مجلس به این سمت و سو حرکت کرد که لایحه دولت تصویب نشود و هدف، تصویب بودجه چند دوازدهم است. مجلس در همین مسیر حرکت می کند مگر این که اتفاق خاصی رخ بدهد.
دیدگاه تان را بنویسید