[زهرا روستا] بی‌آبی در فصل تابستان یکی از خبرهای تکراری برای مردم زاهدان است. چهاردهم تیرماه امسال روزنامه شهروند از کمبود شدید آب در مناطق مختلف شهر زاهدان خبر داده بود: ««کوی کارگران»، «مهرشهر» و «جمهوری» زاهدان آب ندارند.» در آن گزارش منصور بیجار، معاون عمرانی استانداری سیستان‌وبلوچستان به «شهروند» می‌گوید: «چاه‌نیمه‌ها ٨٥٠لیتر در ثانیه را تأمین می‌کنند و با در نظر گرفتن سهم چاه‌های اطراف شهر ما توانسته‌ایم هزار و ٧٥٠لیتر در ثانیه آب را تأمین کنیم، البته ٥٥٠ تا ٦٠٠ لیتر در ثانیه کمبود آب داریم. در شرایط فعلی مشکلات فنی خط آبرسانی، بالارفتن ساخت‌وسازها و رشد جمعیت در کنار کرونا که مصرف آب را ٢٥درصد افزایش داده است باعث شده به شبکه فشار بیاید.» این جملات معاون استاندار بخشی از مشکل مردم زاهدان را به خوبی نشان می‌دهد، اما حل مسأله آب شرب زاهدان نیازمند شناخت دقیق پیشینه این مشکل است. کم‌توجهی به همین مسائل ریشه‌ای مردمی که تا اوایل دهه٨٠ آب شرب‌شان را از ایستگاه‌های آب شیرین تهیه‌می‌کردند، با آمدن آب شیرین در شبکه آبرسانی، همچنان محتاج آب خریدن هستند. مردم بخش‌های مختلفی از شهر نه‌تنها باز هم مجبورند آب شرب بخرند، بلکه ساعت‌ها با قطعی آب بهداشتی مواجه‌اند و این روزها بازار خرید تانکرهای آب در زاهدان داغ است. همین که میانگین دما در شهر زاهدان از ٢٠ درجه بالاتر می‌رود، زخم‌های کهنه بی‌آبی دوباره تازه می‌شوند. شهری که منابع آبش سال‌هاست تغییری نکرده، اما روزبه‌روز درحال گسترش است. ساختمان‌ها در زمین‌های اطراف شهر یکی‌یکی مجوز ساخت می‌گیرند و معلوم نیست سهم آب‌شان قرار است چگونه تأمین شود.
مردم مناطق مختلف شهر در ساعت‌های زیادی از شبانه‌روز آب ندارند، برای برخی شهرک‌های تازه تأسیس اطراف شهر نیز منابع آبی وجود ندارد. در این میان مناطق حاشیه شهر که البته در طرح جامع شهری جزیی از شهر بوده‌اند، از دسترسی به آب بهداشتی محرومند. حالا فقر و کم‌کاری مسئولان، نام این مناطق را به حاشیه تغییر داده است.
معمولا نوک پیکان اعتراضات مربوط به آب به شبکه توزیع است. اما شبکه توزیع که مسئولیت آن با اداره کل آب و فاضلاب است، ادعا می‌کند به اندازه کافی آب در اختیار ندارد تا در بین این جمعیت گسترده توزیع کند.
شهر زاهدان با حدود ٨٠٠هزار نفر جمعیت و براساس سرانه ١٩٠لیتر در روز و ضریب پیک ٥/١، درحال حاضر به حدود ٢٦٥٠لیتر در ثانیه آب نیاز دارد. از این میزان ١٠٠٠ لیتر بر ثانیه از طریق خط انتقال چاه‌نیمه، ٣٠٠ لیتر بر ثانیه از آب شیرین‌کن و ٥٠ لیتر بر ثانیه از آب چاه‌های جنوب شهر تأمین می‌شود. ٤٠٠لیتر آب بهداشتی نیز از چاه‌های سطح شهر زاهدان تولیدمی‌شود. با توجه به مقدار نیاز واقعی شهر و میزان آب تولیدی، کمبود آب کاملا به چشم می‌آید. اما مسئولیت تهیه این میزان آب با شرکت آب منطقه‌ای است که در جریان مشکلات مردم شهر زاهدان، هیچگاه دقیق و شفاف پاسخگو نبوده است.
با بررسی پیشینه تأمین آب شرب شهر زاهدان، ابعاد مهمی از این موضوع مشخص می‌شود. مطالعات طرح تأمین بلندمدت آب زاهدان در سال ١٣٦٩ آغاز شد و سال ١٣٧٢ به پایان رسید. قرار بود در این طرح دو خط انتقال هر کدام به ظرفیت ٨٥٠ لیتر بر ثانیه آب را از چاه نیمه زابل به زاهدان برساند و آب زاهدان تا افق بلندمدت ١٤١٥ از این طریق تأمین شود. کلنگ خط اول انتقال در سال ١٣٧٢ توسط شرکت آب منطقه‌ای استان به زمین خورد که با کندی بسیار زیاد و کم‌کاری عوامل وقت خط اول انتقال در سال ١٣٨٢ بدون تصفیه‌خانه و با ظرفیت کمتر از طرح اولیه حدود ٧٥٠ لیتر در ثانیه راه‌اندازی شد و در ادامه خبری از اجرای خط دوم نبود. سال ١٣٨٧ پروژه به شرکت آب و فاضلاب استان منتقل شد و تصفیه‌خانه خط اول در سال ١٣٨٨ به بهرهبرداری رسید.
یک مقام آگاه در شرکت آب و فاضلاب کشور درباره این پروژه به «شهروند» می‌گوید: «در سال ١٣٨٨ برنامه اجرای خط دوم انتقال آب چاه‌نیمه به زاهدان با تغییرات فنی در قطر لوله و ظرفیت خط و برای تأمین آب تا افق ١٤٢٥ در دستور کار قرار گرفت. برنامه‌ریزی این بود تا از طریق فاینانس خارجی با سرمایه‌گذاری شرکت ساینو هیدرو چین به مبلغ ١٢٠میلیون یورو (حدود ١٦٠میلیارد تومان) ظرف سه سال این طرح اجرا شود. با توجه به اعمال تحریم‌های بین‌المللی و عدم امکان انتقال پول، فرصت بسیار مناسبی بود تا در ازای مطالبات ارزی از خدمات شرکت‌های چینی استفاده شود. در سال ١٣٨٩ با دستور ریاست‌جمهوری وقت فاینانس خارجی از دستور کار خارج شد و پیشنهاد شد با همان شرایط فاینانس خارجی پروژه به صورت ترک تشریفات به قرارگاه سازندگی خاتم الانبیا(ص) واگذار شود.»
شرکت آب و فاضلاب که در تنگنای تأمین آب قرار داشت و زیر فشار مطالبات مردمی بود، اقدام به افزایش ظرفیت خط اول انتقال کرد و طرح‌های میان‌مدت احداث آب شیرین‌کن‌های زاهدان را به اجرا درآورد، آب شیرین‌کن جدید شرکت آب و فاضلاب با ظرفیت تولید حدود ١٨٠ لیتر بر ثانیه هنوز به بهرهبرداری نرسیده است.
سرانجام در همان سال ١٣٨٩ پروژه خط دوم انتقال آب چاه‌نیمه به زاهدان با افزایش قراردادی نسبت به پیشنهاد خارجی با مبلغ ٢٥٤میلیارد تومان کلنگ‌زنی شد و بنا بود قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا ٧٢درصد مبلغ قرارداد یعنی حدود ١٨٠میلیارد تومان را به‌عنوان سرمایه‌گذاری پرداخت کند و مابقی هزینه را دولت متقبل شود. در این زمان کارفرمای پروژه شرکت آب و فاضلاب استان بود. بهمن ماه ٩٤ محسن میرادی، مدیرعامل وقت شرکت آب و فاضلاب استان سیستان‌وبلوچستان به «تسنیم» گفته بود: «خط دوم انتقال آب از چاه‌نیمه‌ها به زاهدان در صورت تأمین اعتبار سال ۹۷ به بهرهبرداری می‌رسد.» با افزایش ناگهانی قیمت‌ها، عدم اجرای تعهدات سرمایه‌گذار و بی‌توجهی دولت، پروژه با کندی بیش از حدی مواجه شد و حتی گاهی به تعطیلی کامل رسید. در مصاحبه مدیرعامل وقت شرکت آب و فاضلاب استان در سال ١٣٩٥ مبلغ پروژه ٨٥٠میلیارد تومان یعنی حدود پنج برابر پیشنهاد اولیه برآورد شده و تقاضای پرداخت حدود ٧٠٠میلیارد تومان برای اتمام پروژه هم مطرح شده بود. در تابستان ٩٦ مطالبات عمومی برای رفع مشکل آب زاهدان باعث شد دولت برای اتمام سریع پروژه، کارفرما را تغییر دهد و پروژه با ٣٤درصد پیشرفت فیزیکی از شرکت آب و فاضلاب استان به شرکت مدیریت منابع آب و نیروی ایران (آب نیرو) از شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نیرو منتقل شد، اما تغییر «دستگاه اجرایی طرح» نیز تاکنون چاره‌گشا نبوده است. این مقام آگاه وضع آب زاهدان را حاصل کم‌کاری همه مسئولان و نمایندگان مجلس می‌داند. مسئولان آب و فاضلاب به دنبال مُسکن‌های کوتاه‌مدت هستند و آب منطقه‌ای نیز مطالعات دقیقی درباره تأمین آب شهر زاهدان انجام نداده است. نمایندگان مجلس و متولیان اجرای پروژه نیز پاسخگو نیستند.
مشکلات طرح دوم انتقال آب به زاهدان به قدری عیان است که سال ٩٧ علیم یارمحمدی، نماینده زاهدان در مجلس دهم از بررسی این مشکلات در سفر وزیر نیرو به استان خبر داده بود. یارمحمدی گفته بود: «متاسفانه در بحران‌های اخیری که در وضع اقتصادی پیش آمده، تجهیز این پروژه با مشکلات عدیده‌ای مواجه شده است. خوشبختانه در نشستی با حضور اردکانیان و پیمانکار طرح مذکور مشکلات بررسی و پیمانکار متعهد به ادامه کار شد.» این نماینده مردم در مجلس دهم از اصلاح قرارداد طرح خط دوم انتقال آب سیستان به زاهدان در هیأت دولت خبرداده و گفته بود: «باید ردیف مشخصی برای این پروژه درنظر گرفته شود، زیرا با توجه به خشکسالی‌های اخیر اجرایی‌شدن این طرح لازم است.»
در نهایت بعد از گذشت ١٠سال از آغاز این پروژه تاکنون کمتر از ٤٠درصد پیشرفت فیزیکی دارد و طبق آخرین اعلام غیررسمی دست‌اندرکاران پروژه برای اتمام حدود ٢١٠٠میلیارد تومان بودجه نیاز است و در سال گذشته نیز هیچ اعتباری برای آن در نظر گرفته نشد. شهریاری یکی از نمایندگان زاهدان در یکی از گفت‌وگوهای اخیر خود از مشکلات آب زاهدان انتقاد کرد و راه‌حل مشکل را انتقال آب دریای عمان می‌داند. او با بیان کرده است وزارت نیرو برای انتقال این پروژه دنبال سرمایه‌گذار است، اما هیچ اشاره‌ای به این پروژه نیمه‌تمام خط دوم انتقال آب زابل که می‌تواند مشکل شهر زاهدان را برطرف کند، نکرده است. هر چقدر روند اجرای پروژه انتقال آب زاهدان به کندی پیش می‌رود، گسترش شهر سرعت بالایی دارد. شهرک‌های جدیدالاحداث غرب زاهدان روزبه‌روز متراکم‌تر می‌شوند. در مصوبه الحاق این زمین‌ها به شهر آمده است که تأمین آب آنها در صورت راه‌اندازی خط دوم انتقال آب از چاه‌نیمه صورت بگیرد. اما سال‌هاست که مردم در این شهرک‌ها ساکن شده‌اند و خط دوم همچنان اجرا نشده است. شهرک‌های غدیر شهر، مسکن مهر سه خانواری، جهاد و برق بدون تأمین زیرساخت‌های اولیه شهری تنها تبدیل به حجم انبوهی از ساختمان‌ها شده‌اندکه هیچ شباهتی به شهر ندارند.
در حال حاضر شرکت آب و فاضلاب برخلاف مصوبه به شهرک‌های شمال جاده گور بند زاهدان (غدیر شهر، مسکن مهر سه خانواری) آبرسانی می‌کند و بر مصیبت‌های توزیع آب می‌افزاید. علاوه بر این طرح اقدام مسکن ملی نیز درحال اجراست. در این میان استانداری سیستان‌وبلوچستان تاکنون مدل دقیقی برای راه‌های تأمین و عرضه آب و بهره‌وری تقاضا ارایه نکرده است. مُسکن‌های کوتاه‌مدتی همچون افزایش ظرفیت خط اول نمی‌تواند مشکلات آب زاهدان را برطرف کند و مشکلات اصلی به قوت خود باقی خواهند ماند.
دیدگاه تان را بنویسید