نبود سازوکار مانعی برای نوازندگان خیابانی است

 [نیره خادمی] نوازندگان خیابانی هفته پیش از سوی معاونت اجتماعی و فرهنگی شهرداری بوشهر در یک تابلوی تبلیغاتی به متکدیان خیابانی تشبیه شدند. تابلو با اعتراض موزیسین‌ها خیلی زود از میدان امام‌خمینی(ره) بوشهر پایین کشیده شد و محسن شریفیان، نوازنده و خواننده بنام بوشهری، هم به‌عنوان یکی از همین معترضان به «شهروند» می‌گوید که تابلو را برداشته‌اند و از او هم عذرخواهی کرده‌اند بنابراین دلیلی برای ادامه بحث وجود ندارد اما از نظر ماکان صغیری، سرپرست گروه موسیقی بوشهری سیریا که نخستین‌بار عکس تابلوی شهرداری بوشهر را منتشر کرده بود، تا زمانی که وزارت ارشاد سازوکاری برای نوازندگان خیابانی نداشته باشد، این آشفتگی‌ها به وجود می‌آید.
«وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و ادارات ارشاد اصلی‌ترین مرجع موسیقی هستند و وقتی آنها به ‌عنوان متولی امر نتوانند راهکاری برای نوازندگان خیابانی پیدا کنند، مشکلات سر جای خود باقی خواهند ماند؛ چون نیروی انتظامی یا شهرداری هر کدام دغدغه‌هایی دارند اما کارشان به اجرای موسیقی خیابانی ربطی ندارد. وزارت ارشاد به‌ عنوان مرجع اصلی موظف است برای این آشفتگی‌ها سازوکار پیدا کند اما تاکنون این اتفاق نیفتاده است بنابراین وقتی قانونی وجود ندارد، شهرداری یا هر نهاد دیگری می‌تواند جلوی کار هر موزیسینی را بگیرد. از چند ‌سال پیش هم صحبت از اعطای مجوز به نوازندگان خیابانی شده است اما هنوز از آن خبری نیست.»
مرداد ‌سال پیش، عیسی فرهادی، فرماندار تهران اعلام کرد که هر گروه موسیقی و کنسرتی که قصد فعالیت در سطح شهر را دارد باید از وزارت ارشاد و دستگاه‌های مربوطه مجوز داشته باشد. در آن زمان پیگیری‌های «شهروند» از وزارت ارشاد نشان داد که با وجود بحث در این زمینه اما هنوز هیچ آیین‌نامه‌ای برای چگونگی اعطای مجوز وجود ندارد. البته که نظرات مثبت و منفی نسبت به ارایه مجوز وجود دارد؛ اینکه ممکن است در آینده بیشتر عامل بازدارنده نوازندگی خیابانی باشد اما در عین حال با وجود مجوز تکلیف موزیسین‌های خیابانی تا حدی روشن می‌شود. ماکان صغیری جزو افرادی است که دیدگاه مثبتی به ماجرا دارد. «دریافت مجوز همیشه معنی بدی ندارد و داشتن آن یعنی موزیسین خیابانی می‌تواند کارش را بدون دردسر انجام دهد. مگر ما همین حالا برای اجرای کنسرت از وزارت ارشاد مجوز نمی‌گیریم؟ ارشاد به ما نامه می‌دهد و ما بدون مشکلی با اماکن روبه‌رو می‌شویم و اجرا انجام می‌شود و در این صورت آیا گروهی هست که بگوید می‌خواهم بدون مجوز کنسرت برگزار کنم؟ همه طبق قوانین وزارت ارشاد کار می‌کنیم. بنابراین وزارت ارشاد به ‌عنوان متولی باید با نیروی انتظامی و اماکن و هر نهاد مرتبط دیگری جلسه برگزار کند و راهکاری برای ادامه حیات موزیسین‌های خیابانی پیدا کنند اما در حال حاضر به علت نبود هماهنگی  هرازچندگاهی از فعالیت آنها جلوگیری می‌شود.»
سال‌هاست که نوازندگان خیابانی از سوی نهادهای انتظامی، شهری و اجتماعی به رسمیت شناخته نمی‌شوند و گاه حتی برخوردهای تند و تیزی با آنها شده است؛ مثل تابستان‌ سال گذشته که صفحه اینستاگرام مهرداد مهدی و آسو کهزادی و نغمه مرادآبادی مسدود شد یا پاییز ‌سال ٩٧ که سه نوازنده جوان در رشت با برخوردهای خشن نیروهای اماکن دستگیر شده بودند. بهمن‌ سال ٩٨ دادنامه قاضی شعبه ۶۳۳ دادیاری دادسرای عمومی و انقلاب مشهد منتشر شد و جوان نوازنده‌ای در این پرونده به مزاحمت و تکدی‌گری متهم شده بود اما نتیجه تحقیقات با توجه به مواد  ۶۱۹ و ۶۴۱ و ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی درباره مزاحمت و ماده ۲ قانون درباره فعالیت غیرمجاز در امور سمعی و بصری منجر به صدور قرار منع تعقیب برای او شد.
طراحان بیلبورد تبلیغاتی سازمان فرهنگی، اجتماعی شهرداری بوشهر هم البته قصد فرهنگسازی در مواجهه با پدیده تکدی‌گری داشتند اما اشاره آنها با این جمله «کمک به متکدیان خیابانی، ریختن پول به جیب افراد سودجو است» به تصاویر نوازنده و خواننده خیابانی درست نبود. پس از انتشار این تصویر در صفحه ماکان صغیری و بازتاب آن، هنرمندان زیادی برای انتقاد از این رفتار و حمایت از نوازندگان خیابانی تصاویر و ویدیوهای آنها را در صفحات‌شان به اشتراک گذاشتند. البته محسن شریفیان، از موزیسین‌های بوشهری، هم که نسبت به این تابلوی شهرداری بوشهر انتقاد کرده بود حالا پس از برداشته‌شدن تابلو چندان مایل به گفت‌وگو درباره مشکل موزیسین‌های خیابانی نیست و به «شهروند» می‌گوید: «وقتی تابلو را بلافاصله برداشتند، ادامه‌دادن بحث و دامن‌زدن به آن چندان جالب نیست.»
رفتار شهرداری بوشهر در برابر موزیسین‌های خیابانی در شرایطی است که موسیقی خیابانی با تار و پود زندگی مردم این بندر جنوبی گره خورده و به نوعی به فرهنگ تبدیل شده است. جالب اینکه هر ‌سال هم برای شنیده‌شدن زمزمه‌های زیر لب، ترانه‌های پشت پنجره‌ها و آوازهای آخر شبِ رهگذران فستیوال موسیقی کوچه، در کوچه پس کوچه‌های بوشهر برگزار می‌شود اگر چه موسیقی خیابانی فراتر از جنوب است و در همه جای دنیا کاربرد شهری دارد. بسیاری از موزیسین‌های مشهور و محبوب دنیا هم نوازندگی را در گوشه خیابان، پارک و کوچه پس کوچه‌ها تجربه کرده‌اند؛ «جرج مایکل» مهم‌ترین خواننده پاپ بریتانیا در دهه ٨٠ که دو جایزه گرمی هم در کارنامه خود دارد یا «بی‌بی کینگ» مشهورترین خواننده، نوازنده گیتار و آهنگساز سبک بلوز دنیا تجربه‌هایی در نوازندگی خیابانی دارند. «ادیت پیاف» از مهم‌ترین خوانندگان «شانتوز» فرانسه هم کار خود را از کنار خیابان آغاز کرد و به یکی از چهره‌های محبوب قرن خویش تبدیل شد. همین حالا هم موزیسین‌هایی مثل کالین هوگینز، پیانیست آمریکایی، یا آرتور نیکین، نوازنده نسل جدید «بند تک‌نفره» تمام وجهه هنری خود را بدون آنکه در سالن اجرا داشته باشند، با اجرا در خیابان به دست آورده‌اند.
سرپرست گروه سیریا هم در گفت‌وگو با «شهروند» از فستیوال‌ها و کارناوال‌های جهانی مثال می‌زند که در تمام دنیا درباره موسیقی برگزار می‌شود و اینکه موسیقی خیابانی بسیار فراتر از موسیقی در جنوب ایران است. «موسیقی خیابانی، تئاتر و پرفورمنس خیابانی در سراسر دنیا نکته مهمی است. یکی از تعهدات گروه‌هایی که در فستیوال‌های خارجی شرکت می‌کنند، داشتن یک اجرای خیابانی برای مردم و رهگذرانی است که شاید توانایی مالی یا زمانی کافی را برای رفتن به فستیوال نداشته باشند؛ مردم هم با موسیقی و ساز نقاط مختلف دنیا آشنا می‌شوند هم موسیقی می‌شنوند. درواقع موسیقی خیابانی زمینه‌ساز تبادل فرهنگی و جذب توریست و گسترش گردشگری می‌شود و حتی جنبه‌های اقتصادی مثبتی هم برای آن منطقه دارد.»
برخوردهای گاه و بیگاه در حالی است که بارها شهرداری‌ها در مناسبت‌های مختلف اجراهایی را در خیابان برای مردم ترتیب داده‌اند اما وقتی نوبت به موزیسین‌های خیابانی می‌رسد، برچسب متکدی به آنها زده می‌شود. «حتی موسسه فرهنگی و شهرداری بوشهر هم به دفعات در زمان‌های مختلف به‌ویژه در اعیاد ایرانی و اسلامی اجراهای خیابانی داشته است و  امسال هم اگر کرونا نبود حتما چنین اجراهایی انجام می‌شد.» او معتقد است که تابلوی شهرداری که البته خیلی زود پایین کشیده شد، نشان‌دهنده این است که مسئولان به کارشان و رسالت‌شان آشنا نیستند و حتی تفاوت میان متکدی را با کسی که پشت چراغ قرمز یا در خیابان  ساز می‌زند نمی‌دانند. «کل کار از نظر آنها سبک است. شما پشت چراغ قرمز ساز بزنید یا مثلا در خیابان یا پیاده‌رو فرقی نمی‌کند در هر صورت کاری را یاد گرفته‌اید و در حال ارایه آن هستید بنابراین در طراحی تابلو دچار کج‌سلیقگی شده‌ و نتوانسته‌اند تشخیص دهند که نوازندگی تکدی‌گری نیست. موسیقی خیابانی هنوز برای آنها تعریف نشده است یا بیسوادی به خرج داده‌اند. کم‌لطفی است اگر موسیقی لب دریا، روی استیج و با سیستم صوتی را موسیقی خیابانی بدانید اما موسیقی که در خیابان اجرا می‌شود را نه.»
ماکان صغیری می‌گوید بسیاری از گروه‌های موسیقی ابتدای کار خود را از خیابان یا کافه آغاز می‌کنند و حتی گروه سیریا هم چنین تجربه‌هایی دارد: «وقتی نوازنده‌ای کنار خیابان انقلاب، بلوار کشاورز، مقابل دانشگاه یا پارک دانشجو ساز می‌زند، درواقع می‌تواند واکنش مردم را ببیند. اگر موسیقی شما خوب باشد مردمی که از آنجا می‌گذرند از آن استقبال می‌کنند و شما می‌توانید سلیقه مردم را بفهمید. موزیسین از همین‌جا می‌تواند هنر خود را به نمایش بگذارد و چه بسا تجربه‌ای مثبت هم برای مردم داشته باشد. مردمی که شاید هیچ‌وقت نتوانند به کنسرت بروند و اجرای زنده با ساز را ببینند، در مواجهه با آن قرار می‌گیرند پس بار مثبتی هم برای اجتماع و روان جامعه دارد. آرتیست هم می‌تواند توانایی خود را در نوازندگی و مواجهه با مخاطب بسنجد. بنابراین تمام اتفاقات حول موسیقی خیابانی مثبت و درخشان است و هیچ اتفاق منفی پیش نمی‌آید.»
تاریخ اجرای خیابانی در جهان به سده‌ سی‌ام قبل از میلاد مسیح برمی‌گردد و در تمام فرهنگ‌های بزرگ دنیا هم وجود داشته است. «سال ۱۹۶۰ فستیوال رایگانی درباره موسیقی خیابانی برگزار شد و حتی موزیسین‌های مشهوری مثل جیمی هندریکس هم در آن شرکت کردند. هر کشوری هم  اسم خاصی برای اجراهای خیابانی دارد؛ مثلا در بریتانیا به آنها « Buskers» و در مکزیک « Mariachis» می‌گویند و درواقع اجرای خیابانی به نوعی یک سبک موسیقی است.» در دوره ایران باستان هم موسیقی خیابانی داشته‌ایم و در  برخی متون تاریخی از نوازندگان دوره‌گرد ایرانی با نام «گوسان» یاد شده‌ است که بعد‌ها با عنوان «لوطی» به فرهنگ لغات موسیقی در ایران اضافه شده است. هنوز هم رد پای آنها در کنار سایر گونه‌های موسیقی اقوام ایرانی ازجمله «عاشیق‌ها» و «بخشی‌ها» دیده می‌شود.