[نیره خادمی] یک روز پس از فوت عیسی رستمی افین از استادان موسیقی مقامی و از نوازندگان دوتار خراسان‌جنوبی و حسین عقیلی از استادان و هنرمندان و سازندگان کهنه‌کار سازهای سنتی در ابهر، پهلوان رسول بخش زنگشاهی مهم‌ترین قیچک نواز سیستان‌وبلوچستان هم پنجشنبه دوم مرداد برای همیشه ساز و پای مصنوعی خود را تنها گذاشت و رفت.
هیچ‌گاه خارج از اصالتش ساز نمی‌زد
همه فرانسه را هم اگر به پهلوان می‌دادند، سازش را از دست نمی‌داد. رسول بخش زنگشاهی قیچک را از پدرش پهلوان دلوش به ارث برده بود و بعد آن را تزیین کرده بود. پدر و پدربزرگ و تا هشت نسل پیش درخانواده زنگشاهی، سرود یا همان قیچک می‌نواختند. رسول هم در ١٤سالگی از پدر نواختن آن را یاد گرفت، شاگردان زیادی را تربیت کرد و برای اجرا به کشورهای زیادی ازجمله فرانسه، سوئد، بلژیک، آلمان، سوییس و ایتالیا رفت. در سال‌های دور حاضر نشد به فرانسه مهاجرت کند و در این سال‌های آخر خیلی به او سخت گذشت؛ دیابت، قطع یک پا در سال ٩٤ و پس از آن سکته مغزی و عوارض ناشی از آن بدون حمایت، زندگی را برای او سخت‌تر کرده بود. مدت‌ها در انتظار یک پای مصنوعی از طرف مسئولان بود اما سرانجام هم خیرین هزینه آن را برعهده گرفتند.
فاروق رحمانی، پژوهشگر و نوازنده رباب از شاگردان رسول زنگشاهی است که تا دو‌سال پیش به خانه‌اش رفت‌وآمد داشته. «در چنددهه اخیر بالای دست او نداشتیم و حالا‌حالاها هم نخواهیم داشت، حتی در خارج از ایران هم شناخته شده بود و دکتری افتخاری فرانسه داشت. من البته ساز اصلی‌ام قیچک نیست و خیلی از شاگردان دیگری هم مثل من هستند که سازشان قیچک نیست اما برای یادگیری موسیقی نزد او می‌رفتند. درست است که سازم قیچک نبود اما پهلوان زنگشاهی برای من و خیلی‌های دیگر قابل استنادترین آدم در موسیقی سیستان‌وبلوچستان بود. هیچ‌گاه خارج از اصالت خود ساز نمی‌زد و هر آن چیزی که می‌نواخت، مختص ایل بلوچ بود؛ درصورتی که حالا بسیاری از نوازندگان سرود، علاوه بر موسیقی سیستان‌وبلوچستان، موسیقی پاکستان و کشورهای همجوار را هم اجرا می‌کنند.
با بهترین خوانندگان حماسی بلوچستان مثل ملاغلام قادر رحمانی، ملاجان محمد، ملاکمال‌خان و شهداد نصرت کار کرده بود.» در گذشته روال این‌طور بود که نوازندگان در واقع استخدام خان‌ها بودند و از آنها دستمزد دریافت می‌کردند اما با از بین‌رفتن این روابط، آنها درآمد خود را از دست دادند. «خان‌ها که از بین رفتند، مسئولیت رسیدگی به این نوع نوازندگان برعهده مسئولان افتاد که از سوی آنها هم رسیدگی چندانی وجود ندارد، بنابراین بسیاری از موسیقیدانان این منطقه از بین رفتند. بخش زنگشاهی هرجای دیگر بود، به اندازه وزنش به او طلا می‌دادند اما اینجا به خاطر مشکلات حتی پایش قطع شد.» از میان ٢٢ فرزند او، تنها کوچک‌ترین فرزندش سهیل زنگشاهی، میراث‌دار پدر است و قیچک را به خوبی می‌نوازد، حتی در چند دوره از جشنواره موسیقی جوان هم مقام آورده است. «خیلی حسرت داشت که پسرانش ساز پدر را یاد نگرفته‌اند اما بعد سهیل، کوچک‌ترین پسرش قیچک را یاد گرفت و در آن پیشرفت کرد. زنگشاهی هم از این اتفاق خوشحال بود؛ چون بقیه پسران یا در کار طلاسازی بودند، یا سازهای دیگری را می‌نواختند.
از سال ٨٤ شاگرد او بودم، برخلاف ظاهر جدی‌اش، شخصیت مهربانی داشت، وقتی پدرم فوت کرد، ناراحت شد و با من همدردی کرد. به خانه‌اش که می‌رفتم، گاهی گپ می‌زدیم. خیلی وقت می‌گذاشت، گاه برایمان ساز می‌زد و علاقه خاصی هم به میهمان داشت. وقتی می‌دید میهمانی قدر سازش را می‌فهمد، خوشحال می‌شد. اگر جوانی ساز می‌زد و حتی با وجود اینکه نحوه اجرا یا موسیقی‌اش باب طبع نبود، از او تعریف می‌کرد.» رسول زنگشاهی سال‌های زیادی در شهرستان راسک زندگی کرد اما بعد از مرگ یار دیرینه‌اش ملاغلام قادر دیگر یک‌جا بند نشد و از آنجایی که در هر نقطه از سیستان‌وبلوچستان فرزندی داشت، هر‌سال در یک منطقه ساکن می‌شد.
عاشق موسیقی محلی و مقامی خراسان بود
«ما که در خانه بماندیم و شدیم همدم یار/کرونا برو کنار ای کرونا برو کنار/ نه به دیدار کسی رفتیم و نه سوی دیار/ کرونا برو کنار ای کرونا برو کنار» عیسی رستمی افین این قطعه را همراه با دوتار نوازی برای کرونا در صفحه مجازی‌اش منتشر کرده بود و حالا کرونا او را به جایی در قبرستان فرخ‌آباد قائن برده است. عزیز تنها، یکی از استادان دوتار نوازی عیسی وقتی می‌خواهد از او حرف بزند، ابتدا گریزی به موسیقی مقامی و محلی خراسان می‌زند که از درون مردم، رسومات و عقاید مردم یک منطقه است؛ منطقه خراسان‌جنوبی با تمام فرازونشیب‌ها موسیقی محلی و مقامی خودش را داشته است و در آوازها تفاوت چندانی با موسیقی مقامی درشرق خراسان ندارد. «مرحوم رستمی از عاشقان موسیقی محلی و مقامی خراسان بود، در دوره‌ای از طرف اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی و انجمن موسیقی شهرستان از من دعوت شد تا برای آموزش دوتارنوازی به شهرستان قائن بروم. او از اولین کسانی بود که برای فراگیری مقام‌های خراسانی به محل برگزاری کلاس آمده بود و تا روز آخر که مدت دو‌سال تداوم یافت، مرتب برای فراگیری مقام‌ها حضور داشت. او از گذشته و قبل از اینکه کلاس آموزشی در آن شهرستان برگزار شود، تا حدودی مقدماتی را با تمرین زیاد فرا گرفته بود.»
عزیز تنها به «شهروند» می‌گوید که عیسی همیشه آرزو داشته به جایی برسد که موسیقی منطقه خود را در استان معرفی کند و با آموزش علاقه‌مندان موسیقی خراسانی به زنده نگه‌داشتن این میراث کهن خراسان کمک کند، بنابراین هم کلاس آموزشی دوتارنوازی داشت، هم گروه موسیقی محلی. «برنامه‌ها و جشنواره‌های زیادی شرکت کرد و در صداوسیما هم اجراهای زیادی داشت. شخصیت خوب و اخلاق نیکی داشت و بسیار با ادب و احترام رفتار می‌کرد و مرا یادِ گفته یکی از بزرگان موسیقی می‌انداخت که می‌گفت؛ ١٠ امتیاز هنرِ هنرمند است و ٩٠ امتیاز ادب، شخصیت والا و خوب اوست. همه کسانی که با مرحوم رستمی ارتباط داشتند، او را در اخلاق و رفتار ستایش می‌کردند اما متأسفانه در زمان حیات آنچنان که باید از او حمایت نشد. همان‌طور که در سایر نقاط از هنرمندان حمایت جدی نمی‌شود. مرحوم استاد شریف‌زاده، خواننده مشهور خراسان که آثار زیادی از ایشان به یادگار مانده، در فقر مطلق فوت کرد و همچنین بسیاری دیگر از اساتید موسیقی خراسان که میراث‌داران میراث کهن موسیقی مقامی خراسان هستند نیز، حال و روز خوبی ندارند.»
رستمی تنها ٥٢سال داشت، آواز محلی را از کودکی آغاز کرد، در سال ١٣٧٨ به صورت تجربی سراغ دوتار نوازی رفت و چهار‌سال بعد هم از محضر استادان عزیز تنها و ذوالفقار عسکریان درس گرفت. حالا در میان قطعات منتشرشده در صفحه مجازی‌اش، هم‌نوازی خانوادگی، دونوازی، تک‌نوازی و لحظه‌هایی از کلاس درس او به یادگار مانده است. عادل قاسمی، رئیس انجمن موسیقی بیرجند هم به «شهروند» می‌گوید که همسر و یکی از دخترانش هم به واسطه ابتلا به کرونا در بیمارستان بستری هستند. «تقریبا همین ١٠روز پیش در مراسم افتتاح سینما قائن که از سوی دفتر امور سینمایی برگزار شد هم، موسیقی اجرا کرده بود. رستمی یکی از نوازندگان پیشکسوت و خوب استان در قائن بود، البته از نسلی جوان‌تر نسبت به نسل قدیمی. در زمینه پرورش شاگرد و تولید اثر بسیار فعال بود و همیشه دغدغه موسیقی مقامی داشت.»
خداحافظی با چگور و تار و بالابان
حسین عقیلی از دیگر استادان و هنرمندان کهنه‌کار موسیقی بود که درحوزه ساخت‌وسازهای سنتی کار می‌کرد و صبح روز چهارشنبه یکم مردادماه در سن ٧٠سالگی از دنیا رفت. الناز خدایی‌فر، معاون صنایع دستی خبر درگذشت او را اعلام کرد. حسین عقیلی متولد ابهر در سال ١٣٢٩ از هنرمندان سازنده سازهای چگور، تار، سنتور، سه‌تار، دوتار، تنبور، بالابان و سازهای ترکی بود که به گفته خدایی‌فر، سازهای ساخته‌شده توسط او در بیشتر گروه‌های موسیقی داخل و خارج توسط نوازندگان مورد استفاده قرار گرفته است. «چگور و سرنا در سال ٩٤ و ٩٦ دو اثر استاد حسین عقیلی از شهرستان ابهر بود که موفق به کسب نشان ملی مرغوبیت شد.»
در ماه‌های گذشته چند تن به دلیل ابتلا به کرونا، کهولت یا بیماری‌های دیگر از دنیا رفته‌اند؛ ازجمله هوشنگ ظریف که پس از تحمل سال‌ها بیماری اسفندماه از دنیا رفت یا مجید و محمد جمشیدی از نوازندگان و آهنگسازان موسیقی ایرانی در گیلان که در اسفندماه بر اثر ابتلا به کرونا فوت کردند.
دیدگاه تان را بنویسید