نقد عبدالحسن برزیده به جشنواره فیلم مقاومت

این کارگردان سینما که ساخت فیلم‌هایی مثل «دکل» و «پرواز خاموش» را در کارنامه کاری خود دارد، در چهاردهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت برای ساخت فیلم «مزار شریف» جایزه ویژه هیات داوران را دریافت کرد. او همان زمان انتقاداتی به جشنواره داشت که مطرح کرد، اما حالا که چهار سال از آن زمان گذشته و در فاصله کمتر از دو ماه مانده تا شروع دوره شانزدهم این جشنواره، نکات قابل تامل دیگری را هم بنا به شرایط فعلی جامعه مطرح می‌کند.

یکی از مهم‌ترین مسائل که درباره شانزدهمین دوره این رویداد مطرح می شود، که قرار است در دو نوبت، یکی در اواخر شهریور و همزمان با هفته دفاع مقدس و دیگری در هفته بسیج در آذرماه برگزار شود، این است که با توجه به شرایط کرونایی، جزو معدود جشنواره‌هایی است که تاکید و اصرار بر برپایی آن است. در این باره مدتی قبل  ارائه کرد ولی جدا از شرایط کرونایی امسال، اینکه دستاورد برپایی چنین رویدادی در این سال‌ها برای سینمای ایران، بویژه با توجه به هزینه‌های آن، چه بوده است، بویژه با توجه به موضوعی و مناسبتی بودن جشنواره، همواره مطرح بوده است.

عبدالحسن برزیده، فیلمساز، با تشریح انتقادهای خود در گفت‌وگو با ایسنا، تاکید کرد که خیلی از این مسائل را پیش‌تر از سر دلسوزی در محافلی خصوصی‌تر  با جزئیات و صراحت بیشتر گفته است.

مشروح گفت‌وگوی این کارگردان را در ادامه می‌خوانید:

اصل قضیه جشنواره درست است، اما...

برزیده در ابتدای صحبت خود درباره مواردی که در مقدمه این مصاحبه ذکر شد، با تایید اینکه شرایط امسال کشور از نظر بیماری کوید 19 که همچنان قربانی می‌گیرد، بسیار خاص است و به تصمیم‌های خاص‌تری هم نیاز دارد، گفت: اصل قضیه و هدفی که جشنواره فیلم مقاومت دنبال می‌کند، درست است. به هرحال در این مملکت هشت سال جنگ وجود داشته که چه مثبت نگاه کنیم و چه منفی، بخش زیادی از زندگی امروز ما در بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی متاثر از آن دوران است،  چون هشت سال جنگ قطعا تبعاتی دارد که سال‌ها ادامه خواهد داشت و برهمین اساس یادآوری و برپایی بزرگداشت برای آن‌هایی که در این جنگ بودند و زحمت کشیدند، خیلی اتفاق عجیب و غریبی نیست. این اتفاق در کشورهای دیگر هم به شکل‌های دیگر  رخ می‌دهد و مثلا انگلستان را خبر دارم که برای یک جنگ کوتاه و چند روزه، هر سال بزرگداشت قهرمانان خود را برگزار می‌کند؛ در صورتی که اتفاق عجیبی آنجا پیش نیامده بود. بنابراین اصل قضیه درست است، ولی اینکه جشنواره ما هر دوره چطور برگزار شود، بخصوص امسال که قاعدتا چنین برنامه‌هایی باید با محدودیت‌هایی همراه باشد، جای بحث است، چون اسمش جشنواره فیلم و برای دیدن فیلم است که در نهایتِ آن تجمع پیش می‌آید؛ وگرنه فیلم‌های دفاع مقدسی را در رسانه‌ها یا اکران های سینمایی در مقاطع دیگری هم می‌توان دید.

او با بیان اینکه اگر بخواهیم جشنواره را نقد کنیم، باید دستاوردهایش را بررسی کنیم، افزود: معتقدم این دستاوردها و نیز شیوه اجرا در سال‌های اخیر متوسط به پایین بوده است. البته تاکید می‌کنم هر گردهمایی فرهنگی به طور طبیعی اگر موضوع مهمی مثل دفاع مقدس داشته باشد، قطعاً در مجموع مثبت است، ولی حقیقتا چند سالی است این جشنواره در حد و اندازه نام خود نیست و متاسفانه جزو معدود جشنواره‌های ایران است که به شدت جناحی عمل می‌کند؛ یعنی آدم‌ها را کاملاً تقسیم بندی می‌کند و این تبعیض همیشه مرا آزرده کرده است. با اینکه در دو دوره قبل جشنواره که شرکت کردم، جایزه هم گرفتم اما همان زمان به دوستان انتقاد کردم، چون حتی فرم و زمان و شکل اهدای جایزه هم در شأن نیست. یک زمان ممکن است مهمانی را به خانه‌ خود دعوت کنید و نان و پنیر جلویش بگذارید، اما آنقدر با عزت و احترام این کار را انجام دهید که مهمان بسیار لذت ببرد. زمانی هم می‌توان با بهترین غذای دنیا از او پذیرایی کرد ولی رفتار طوری باشد که مهمان ناراضی از خانه بیرون رود. من جشنواره فیلم مقاومت را اینطور تجربه کردم و با وجود جوایزی که گرفتم، نحوه برخورد خوشایندی را شاهد نبودم.

برزیده ادامه داد: در مجموع آنچه درباره ماهیت برگزاری این جشنواره بر اساس دستاوردهایی که داشته سبب گله بوده، مورد نقد من نیز هست و تاکیدم بر حفظ حرمت بچه‌های جنگ، به دور از شعارزدگی، است. واقعیت این است، آن‌هایی که در جنگ شرکت کردند، زن و مرد ندارند، همه خواهرها و برادرهای ما بودند و حضور موثری در جنگ داشتند. باید قدردان کسانی که در یک مقطع حساس جان خود را برای مردم به خطر انداختند باشیم، در حالی که الان به نظرم جنگ کلا مصادره شده است، یعنی جنگ و بچه‌های جنگ به نفع یک جریان و جناح مصادره می‌شوند و مورد استفاده قرار می‌گیرند. کدام جناح این ایام را درست یادآوری می‌کند و از آن درس می‌گیرد و وفادار به آرمان‌های بچه‌های جنگ است؟ آرمان‌هایی که اولین آن‌ها حفظ حقوق مردم است، عدالت در تمام زمینه‌های اقتصادی و اجتماعی است، تبعیض قایل نشدن است. اگر این جشنواره برای آدم‌هایی که استفاده جناحی می‌کنند،  لااقل تلنگری باشد تا به آرمان‌ها فکر کنند، خوب است، اما متاسفانه معمولاً از تمام آنچه مربوط به جنگ و دفاع مقدس هشت ساله است، استفاده می‌شود تا خود را خوب جلوه دهیم و نظر دیگران را جلب کنیم و نشان دهیم که ما هم با آن آدم‌ها و آرمان‌ها همراه هستیم. ولی چطور می‌شود چنین چیزی را باور کرد؛ وقتی به وفور خبر دزدی می‌شنویم و برپایی دادگاه‌های علنی کسانی را می‌بینیم که اتفاقاً خیلی از این‌ها سنگ بچه‌های جنگ را به سینه می‌زنند، اهل تسبیح و ریش هستند و... افسوس که خیلی چیزها به ریاکاری تبدیل شده است.

چرا یک جشنواره ملی را با عناوین محدود می‌کنید؟

او با اشاره به عنوان‌هایی که برای بخش‌های مختلف جشنواره فیلم مقاومت درنظر گرفته شده، مثل فیلمسازان بسیجی، گفت: این عنوان‌ها بیشتر بازدارنده هستند تا تجمیع کننده. فکر می‌کنم اگر چنین عناوینی برای ما آب ندارد، برای بعضی‌ها نان داشته باشد که در یک جشنواره متوسل به استفاده از چنین اسامی هستند. برای ما که از بیرون نگاه می‌کنیم و چهل سال قبل و زمان انقلاب را  به یاد می آوریم، این اتفاق‌ها و استفاده از عنوان‌ها، حس خوبی نیست. من با بعضی از این دوستان رزمنده جنگ ارتباط دارم. آن‌ها از وضع موجود راضی نیستند. واقعا چطور می‌شود آدم‌هایی که سن‌شان به زمان جنگ نمی‌رسد و تجربه آن روزها را ندارند و حتی خود شما به عنوان خبرنگار یا من به عنوان فیلمساز که هردو اهل رسانه هستیم، متوجه می‌شویم که چنین نامگذاری‌هایی  اصطلاحاً  تو ذوق می‌زند، ولی خود دوستان متوجه نمی‌شوند؟!  اگر واقعا این طور است که خیلی مصیبت بزرگی است. چون رشته کار به دست کسانی داده شده که شاید فکر می‌کنند هر چه از این عناوین و القاب بیشتر استفاده کنند، موفقیت بیشتری دارند. در حالی که خیلی روشن است که در یک جشنواره ملی نباید چنین تقسیم‌بندی‌های صورت بگیرد. مگر ما موضوعی ملی‌تر از جنگ داریم؟ در دنیا هیچ موضوعی به اندازه جنگ ملی نیست، چون یک ملت پشت آن است و جزء مشترکات تک تک مردم یک کشور است. چطور می‌شود یک جشنواره ملی را با این عناوین محدود کرد؟

وی  اضافه کرد: البته اگر بسیج همان چیزی بود که ما از ابتدا می‌شناختیم باز مسئله‌ای نبود، ولی آنچه امروز اکثریت می شناسند، یک جریان نظامی و در اختیار یک جریان سیاسی است. اشکالی هم ندارد. جناح سیاسی می‌تواند برای خود بازوهایی داشته باشد ولی وقتی جشنواره فیلم برگزار می‌کنید، آن همه در یک موضوع ملی، دیگر حق ندارید آن را جناحی برگزار کنید. این تقسیم بندی‌ها مخاطب را پس می‌زند و از ابتدا مشخص می‌شود که شما آن را مصادره کرده‌اید. قطعاً دود این تصمیم گیری‌ها هم به چشم جنگ می‌رود و هم بچه‌های جنگ؛ بچه‌هایی که هر چند روز خبر کوچ یکی از آن‌ها را به دلیل آسیب‌هایی که در زمان جنگ متحمل شده‌اند می‌شنویم  و وقتی این اتفاق‌ها را می‌بینی، با خود فکر می‌کنی که چقدر این آدم‌ها مظلومند.

برزیده در پاسخ به اینکه برخی منتقدان برپایی جشنواره آن هم در موقعیت خاص امسال بر این باورند که پولی به این منظور وجود دارد و باید به هر شکلی صرف شود، گفت: خیلی از این نوع کارها نه تنها خدمتی به جنگ و دفاع مقدس و مقاومت نمی‌کند، بلکه به دلیل تحریف‌هایی که رخ می‌دهد، جنگ و بچه‌های جنگ را هم زیر سوال می‌برند؛ جنگی که حداقل خودم بچه‌هایش را از نزدیک می‌شناسم. این‌ها مخلص‌ترین فرزندان این مملکت بودند، ادعایی نداشتند و از آن مهم‌تر، به دنبال پست و مقام و سیاست نبودند. آن‌ها به دنبال دفاع از کشور و آرمان‌های خود بودند، مخصوصاً که انقلاب هم تازه اتفاق افتاده بود. البته متاسفانه برخی‌ها با همین انقلاب کاری کرده و طوری آن را معرفی کردند که خود ما هم دیگر نمی‌توانیم از آن دفاع کنیم، در حالی که آن آرمانی که ما به دنبالش بودیم، چیزی است که هر انسان آزاده‌ای در هر نقطه‌ای از کره زمین و با هر اعتقادی می‌تواند آن را بفهمد و بپذیرد، ولی الان چیزهایی از آرمان انقلاب و جنگ تعریف می‌شود که بعضا صحت ندارد و سوء استفاده در آن وجود دارد.  وقتی یک مقام مهم سیاسی در جلسه‌ها و حرف‌های خود سبحان‌الله می‌گوید و بعد معلوم می‌شود دزد بوده و به اوین می‌رود، دیگر آن سبحان الله هم زیر سوال می‌رود. برای من سوال است چطور می‌شود یک نفر حجم زیادی طلا در خانه‌اش داشته باشد و کسی نفهمد؟ این روزها با خودم می‌گویم ما زمانی یک سلطان داشتیم که او را بیرون کردیم ولی الان هر روز یک سلطان بیرون می‌آید؛ یکی سلطان سکه؛ یکی سلطان خودرو؛ یکی سلطان دلار...

این فیلمساز در پایان در پاسخ به اینکه آیا پرداختن به همین مفاهیمِ به قول او مورد سوءاستفاده قرار گرفته با موضوع‌های روز نمی‌تواند محل بحث و دفاع در همین جشنواره فیلم مقاومت باشد، بویژه براساس دادگاه‌هایی که این روزها علنی هستند؟ گفت: اتفاقا به نظرم کارکرد آن‌ها دور کردن ذهن‌هاست. من در جلسه‌ای خصوصی در حضور مقامات عالیرتبه هم این مطالب را مطرح کردم اما بعضی کسانی که در آن جلسه ناظر بودند، با من مشکل پیدا کردند. من هر چه گفتم و می‌گویم، از سر دلسوزی است.  همیشه برای من سوال بود که مگر می‌شود یک آرمان اعتقادی وجود داشته باشد اما امکان اجرایی نداشته باشد. اگر خوب است پس باید حکومت کند ولی امروز می‌بینیم که چقدر این خبرها اعتقادها را بیشتر زیر سوال می‌برد.

او در پایان گفت: تمام این‌ها در حالی است که رفتارها و عملکردها حتی در برگزاری یک رویداد هنری باید چنان درست باشد که آدم‌ها تحت تاثیر قرار بگیرند و یاد بگیرند. حال اگر جشنواره‌ای مدعی است که تبلور این حرف‌ها است، باید دید آیا واقعاً این تبلور جنبه حمایتی دارد، یا صرفا سیاسی است؟