- یوسف بن علوی، وزیر امور خارجه سابق عمان، پس از دو دهه، از ریاست دستگاه دیپلماسی عمان برکنار شد. این امر در شرایط فعلی عمان و منطقه می‌تواند از منظر تاثیرگذاری بر مناسبات عمان با کشور‌های همسایه حائز اهمیت باشد.
هیثم بن طارق آل سعید، سلطان جدید عمان، در قالب ۲۸ فرمان سلطنتی تغییرات گسترده‌ای در ساختار نهاد‌های عمان ایجاد کرد. برخی وزارتخانه‌ها ادغام شدند، برخی دیگر نام‌شان تغییر کرد و صلاحیت و اختیارات برخی وزارتخانه‌ها و ورزا نیز مشخص شد. این فرامین، تغییرات گسترده‌ای ایجاد کرد. اما در این میان، یک تغییر که در فرامین به طور مستقیم به آن اشاره نشده است، توجه محافل رسانه‌ای را به خود جلب کرد و آن، برکناری یوسف بن علوی از وزارت امور خارجه است.
به موجب یکی از فرمان‌های سلطان هیثم، بدر بن حمد البوسعیدی، (از نزدیکان سلطان) به عنوان وزیر امور خارجه منصوب شد. این فرمان، به مثابه برکناری یوسف بن علوی تفسیر شد. هر چند که در هیچکدام از فرامین، به طور رسمی صحبتی از برکناری یا عزل بن علوی نشده است.
معمولا از یوسف بن علوی تحت عنوان «وزیر امور خارجه عمان» یاد می‌شد. در حالی که این عنوان دقیق نبود. بن علوی وزیر امور خارجه نبود بلکه مرتبه پایین‌تری از وزیر امور خارجه داشت. عنوان رسمی او «وزیر مسئول در امور خارجی» بود. در دوره سلطان قبلی و تا قبل از فرامین اخیر سلطان هیثم، سلطان منصب وزیر امور خارجه و چند منصب وزراتی دیگر را برعهده داشت. در فرمان اخیر سلطان هیثم این امر تعدیل شد و منصب وزیر امور خارجه از سلطان به شخص دیگری محول شد. در واقع می‌توان گفت که بدر البوسعیدی اولین وزیر امور خارجه رسمی عمان است.
اما به رغم اینکه بن علوی تقریبا منصبی شبیه به منصب «وزیر مشاور در امور خارجی» در بعضی کشور‌های عربی داشت، توانست نقش کلیدی در شکل دهی به سیاست خارجی عمان در چند دهه گذشته ایفا کند. به نحوی که او به لقب‌هایی مانند «مهندس سیاست خارجی عمان»، «خنجر سیاست» و «حکیم سیاست» عمان ملقب شده است. البته این القاب با شخصیت بن علوی بی ارتباط نبود.
بن علوی در سال ۱۹۴۵ در شهر صلاله عمان به دنیا آمد و در جوانی به انقلابیون ظفار پیوست. اما بعد از اینکه انقلابیون به شوروی و کشور یمن جنوبی تمایل پیدا کردند از آن‌ها جدا شد و سپس به کویت رفت و در برخی ادارات دولتی کویت مشغول به کار شد. البته اینها، قبل از روی کار آمدن سلطان قابوس بن سعید بود. یک ماه بعد از روی کار آمدن سلطان قابوس، سلطان جدید در آگوست ۱۹۷۰ بن علوی را به عمان فراخواند و او را در مناصب دیپلماتیک، از جمله در سفارت عمان در بیروت، به کار گرفت. بن علوی در سال ۱۹۷۳ به مرتبه سفیر ارتقا یافت و در سال ۱۹۷۴ به سمت معاون دبیر کل وزارت امور خارجه منصوب شد. در نهایت، بن علوی در سال ۱۹۹۷ سکان وزارت امور خارجه عمان را به دست گرفت و از آن سال تا زمان برکناری در این سمت خدمت کرد.
بن علوی در طول وزارت، معمار کلیدی سیاست بی طرفی عمان بود. او در طول ۲۳ سال وزارت توانست تقریبا با تمام بازیگران منطقه، از اسرائیل گرفته تا ایران، روابط حسنه‌ای برقرار کند. عمان در این سال‌ها به عنوان یک کشور واسطه شناخته شد. شاید مهمترین نقش عمان به عنوان واسطه در مذاکرات منتهی به امضای توافق برجام تجلی یافت. عمان، مذاکرات سری ایران و آمریکا را تسهیل کرد و هنوز هم گزارش‌هایی در رسانه‌ها درباره وساطت مسقط بین تهران و واشنگتن منتشر می‌شود. هر چند که در سال‌های اخیر به رغم افزایش تنش‌ها میان ایران و آمریکا، نقش عمان به عنوان واسطه میان دو طرف کمرنگ شد.
از این رو، خروج بن علوی از منصب وزارت موجی از گمانه‌زنی‌ها به راه انداخت. هنوز هیچ دلیل رسمی برای برکناری بن علوی ذکر نشده است، اما با در نظر گرفتن تحولات عمان و منطقه می‌توان چند دلیل محتمل را مطرح کرد.
دلیل اول می‌تواند تغییر سلطان در عمان باشد. به هر حال، بن علوی یکی از رجال سلطان قبلی بود و معمولا وقتی حاکم کشوری تغییر می‌کند، چهره‌های جدید جایگزین چهره‌های دوره قبلی می‌شوند. این امر حتی در کشور‌های دمکراتیک هم رخ می‌دهد، شاید بهترین نمونه معاصر آن، تغییر تمام مسئولان بلندپایه دوره ریاست جمهوری باراک اوباما بعد از روی کار آمدن دونالد ترامپ باشد.
اما دلیل دوم می‌تواند با سیاست خارجی عمان مرتبط باشد. کمتر از دو ماه پیش، یک معارض عمانی به نام سعید جداد، یک نوار صوتی محرمانه‌ای از گفتگو‌های بن علوی با معمر قذافی، رهبر سابق لیبی، منتشر کرد. در این نوار، قذافی و بن علوی درباره براندازی نظام عربستان و حتی تجزیه این کشور صحبت می‌کنند. این نوار صوتی، نوعی بدگمانی میان عربستان، عمان و حتی قطر ایجاد کرد. در آن زمان، نشانه‌هایی از نزدیک شدن عمان به عربستان مطرح شد. اما با انتشار نوار صوتی بن علوی، ناگهان نوعی بدگمانی میان دو کشور ایجاد شد. در آن زمان، برخی ناظران گفتند که احتمالا قطر با استفاده از نفوذش در طرابلس، پایتخت لیبی، نوار مزبور را منتشر کرد تا جلوی تحکیم روابط میان عربستان و عمان را بگیرد. البته، حتی اگر قطر این نوار را منتشر کرده بود، باز هم این نوار می‌توانست سعودی‌ها را حداقل نسبت به بن علوی بدبین ند. خصوصا که محتوای نوار تکذیب نشد.
حالا که بن علوی برکنار شده است، برخی محافل رسانه‌ای نزدیک به عربستان ادعا می‌کنند که برکناری بن علوی می‌تواند نشانه‌ای از تمایل سلطان جدید عمان به تقویت روابط با عربستان باشد.
البته در رابطه با تقویت روابط عمان با عربستان و شاید امارات، نکته‌ای دیگری وجود دارد و آن بحران اقتصادی عمان است. در پی سقوط قیمت‌های نفت و شیوع بیماری کرونا، عمان با یک بحران اقتصادی کم سابقه‌ای مواجه شد. سلطان جدید، برای مواجهه با این بحران تدابیر مختلفی از قبیل کاهش هزینه‌ها اتخاذ کرد، اما این تدابیر به تنهایی نتوانست بحران را مرتفع کند. برخی ناظران بر این باور هستند که عمان با هدف جلب کمک‌های اقتصادی عربستان و امارات، ممکن است در پی تحکیم روابط با این دو کشور است. اگر این گمانه درست باشد، برکناری بن علوی می‌تواند نشانه‌ای تغییر سیاس بی طرفی عمان و یا حداقل کاهش آن باشد.
برای برکناری بن علوی دلیل دیگری نیز ذکر شده که البته بعید به نظر می‌رسد. این برکناری، یک روز بعد از تماس تلفنی بن علوی با گابی اشکنازی، وزیر خارجه اسرائیل، اتفاق افتاد. این تماس در شرایطی رخ داد که موج رسانه‌ای درباره عادی سازی روابط دیپلماتیک میان برخی کشور‌های عربی و اسرائیل به راه افتاده است. شاید، بن علوی بدون هماهنگی با سلطان جدید اقدام به گفتگو با اشکنازی کرده است. امری که می‌تواند در سایه بحران اقتصادی فعلی عمان برای سلطان این کشور هزینه دیگری درست کند.
اما اینکه برکناری بن علوی چه تاثیر بر مناسبات عمان با ایران می‌گذارد، هنوز با قاطعیت نمی‌توان در این خصوص اظهار نظر کرد. عمان، حتی اگر به عربستان هم نزدیک شود، باز هم به احتمال زیاد روابط حسنه با ایران را حفظ خواهد کرد. اما برکناری بن علوی می‌تواند نقش عمان به عنوان واسطه را تضعیف کند. خصوصا اگر این برکناری با نزدیکی به عربستان و امارات همراه شود.
شاید به همین دلیل است که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در توئیتی به زبان عربی، ضمن تقدیر از بن علوی، از وزیر امور خارجه جدید عمان استقبال کرد و حتی او را «دوست صمیمی» خود دانست. در این میان باید به یک نکته اشاره کرد. بعد از روی کار آمدن سلطان هیثم نیز گمانه‌هایی درباره نزدیک شدن عمان به عربستان و دور شدن از ایران مطرح شد، اما این امر در عمل اتفاق نیفتاد. حالا نیز ممکن است گمانه‌ها درباره بروز فترت در روابط تهران و مسقط نیز محقق نشود.
دیدگاه تان را بنویسید