قرارداد همکاری بلندمدت ایران و چین، اگر اجرا شود، مناسبات ایران با برخی از قدرت‌هایی شرقی را تحت تاثیر قرار خواهد داد. هند و روسیه، دو کشوری هستند که احتمالا تاثیرات مستقیمی از این قرارداد خواهند پذیرفت. اما این دو کشور ممکن است رویکرد متفاوتی نسبت به همکاری بلندمدت ایران و چین اتخاذ کنند.
سند قرارداد همکاری ۲۵ ساله ایران و چین، که هنوز به تصویب نهایی دو کشور نرسیده، موجی از بحث و جدل و حتی شایعه به راه انداخته است. موافقان و مخالفان این سند هر کدام متناسب با زاویه دید خود استدلال‌های‌شان را در موافقت یا مخالفت با سند مزبور مطرح می‌کنند. بحث و جدل درباره این سند در داخل ایران همچنان ادامه دارد.
اما در خارج از کشور نیز سند همکاری ایران و چین مورد توجه قرار گرفته است. آمریکا به صراحت با این سند مخالفت کرده و آن را «ترکمنچای دوم» خوانده است. البته این موضع، دور از انتظار نبود. چرا که آمریکا تحریم‌های گسترده‌ای علیه ایران اعمال کرده و نگران است که با امضای سند همکاری ۲۵ ساله، که به موجب آن چین صد‌ها میلیارد دلار در ایران سرمایه گذاری خواهد کرد، تحریم های‌اش بی اثر شوند. از سوی دیگر، کشور‌های اروپایی و همچنین کشور‌های مهم منطقه‌ای، هنوز موضع روشنی در خصوص این سند اتخاذ نکرده اند. این کشورها ممکن است بعد از تصویب نهایی سند، نسبت به آن موضعی محتاطانه اتخاذ کنند.
در این میان، موضع دو کشور مهم شرقی، یعنی روسیه و هند، حائز اهمیت است. چرا که هر دو کشور با ایران مناسبات اقتصادی دارند و احتمالا بعد از تصویب سند همکاری ایران و چین این مناسبات تحت الشعاع قرار گیرند. این دو کشور هنوز به طور رسمی موضع واضحی در خصوص سند همکاری ایران و چین اتخاذ نکرده اند، اما رسانه‌های آن‌ها به این سند پرداخته اند.
کارشناس روس: امتیازات خطرناکی به چین داده نمی‌شود
نحوه پرداختن رسانه‌های دولتی روسیه به موضوع سند همکاری ۲۵ ساله ایران و چین، نشان می‌دهد که کاخ کرملین از گسترش همکاری تهران-پکن استقبال می‌کند. رسانه‌های دولتی روسیه، عموما گزارش‌ها و تحلیل‌هایی را در تایید توافقنامه ایران و چین منتشر می‌کنند.
این رویکرد روسیه با انتظارات و مناقع روسیه در مقابل ایران همخوانی دارد. از نظر تاریخی، روس‌ها همواره از احتمال گسترش نفوذ آمریکا در ایران نگران بوده و قبل از انقلاب اسلامی، یعنی زمانی که آمریکا نفوذ سیاسی و اطلاعاتی و امنیتی زیادی در ایران داشت، منافع روس‌ها به دلیل گسترش نفوذ آمریکا آسیب دیده است. سازمان سیا با استفاده از خاک ایران، ایستگاه‌های اطلاعاتی در مرز شوروی مستقر شده بود.
حالا آمریکا در ایران نفوذی ندارد و به دشمن درجه یک جمهوری اسلامی ایران تبدیل شده است. بنابراین، روسیه نگرانی چندانی از احتمالا گسترش دوباره نفوذ آمریکا در مرزهای‌اش ندارد. اما آیا روسیه با تحکیم روابط ایران و چین موافق است؟ رویکرد رسانه‌های دولتی روسیه در خصوص سند همکاری ایران و چین نشان می‌دهد که روسیه از این سند استقبال می‌کند، چرا که از دیدگاه کارشناسان روس، ایران در سند امتیازات خطرناکی به چین نداده است.
روزنامه روسی نیزاویسمایا گازیتا طی یادداشتی به قلم ایگور سوبوتین، که در وبگاه روسیا الیوم بازنشر شده، اعلام کرد که سند همکاری ۲۵ ساله، اقدامی برای بهبود مناسبات اقتصادی ایران و چین است. در این یادداشت از قول نیکیتا سماگین، پژوهشگر شورای روسی امور خارجی، آمده است: «در سال‌های اخیر، چین شریک تجاری اصلی ایران بود. اما به خاطر تحریم‌ها، حجم تبادل تجاری بسیار کاهش یافت. به نحوی که در پایان سال ۲۰۱۹ تبادل تجاری در مقایسه با سال قبلی، ۳۰ درصد کاهش یافت. الان بیماری کرونا هم مزید بر علت شده است. حجم تبادل تجاری در ربع اول سال، به مقدار ۳۰ درصد دیگر کاهش یافت. در چنین شرایطی، ایران درک می‌کند که اتفاق ناخوشایندی برای شریک تجاری اصلی رخ داده و باید در این خصوص کاری کرد.»
سماغین افزود: «در چنین شرایطی، شایعات زیادی مطرح شده که نامعقول‌ترین شایعه این بود که ایران دنبال اجاره دادن جزیره کیش و اجازه دادن به چین برای استقرار نیروهای‌اش در ایران است. احتمال وقوع همه این‌ها اندک است.... فکر نمی‌کنم که در این برنامه [همکاری ایران و چین]امتیازات خطرناکی [به چین]داده خواهد شد. احتمالا در این برنامه، قصد‌های دو طرف بیان خواهد شد که به طور جزئی محقق خواهند شد.»
در حالی که هنوز توافقنامه ایران و چین به تصویب نهایی دو طرف نرسیده است، محافل رسانه‌ای و اندیشکده‌ای هند از آن ابراز نگرانی می‌کنند. از دیدگاه این محافل، گسترش نفوذ اقتصادی چین در ایران، تهدیدی برای سرمایه گذاری هند در این کشور است.
کبیر تانیجا، کارشناس مسائل هند، طی یادداشتی در اندیشکده «بنیاد پژوهشی آبزرور»، که بر مسائل هند متمرکز است، به این نگرانی اشاره کرد و نوشت: «از دیدگاه هند، [امضای]یک توافقنامه گسترده اقتصادی و امنیتی میان ایران و چین، موجب نگرانی‌های جدی می‌شود.» به گفته تانیجا، این نگرانی‌ها به نقش هند در بندر چابهار مربوط می‌شود.
به نوشته این کارشناس، بندر چابهار که یک شاهکار هندی در ایران تلقی می‌شود، به عنوان رقیب بندر گوادر در پاکستان قلمداد می‌شود. بندر گوادر که توسط چین احداث شده، فقط ۷۲ کیلومتر با بندر چابهار فاصله دارد. روایت عمومی در هند بر این اساس مبتنی است که بندر چابهار منحصرا یک پروژه هندی است. اما به ادعای تانیجا، ایران هیچ ابایی نداشته است که چین و پاکستان را به عنوان سرمایه گذار احتمالی بندر چابهار مطرح کند. این تاکتیک در توسعه میدان گازی فرزاد-بی نیز به کار گرفته شد. این کارشناس از قول مقامات ایران ادعا کرده که ایران گفته بود که اگر هند در توسعه این میدان که توسط یک شرکت هندی کشف شد، وارد عمل نشود، سایر کشورها، مشخصا چین، از این امر بهره خواهند برد.
نگرانی هند بعد از انتشار گزارش‌هایی درباره حذف این کشور از پروژه احداث راه آهن چابهار-زاهدان بیشتر شد. اخیرا، روزنامه «هندو» طی گزارشی به نقل از منابع رسمی، مدعی شد که ایران پروژه راه آهن چابهار-زاهدان را تا مارس ۲۰۲۲ تمکیل خواهد کرد و هند در این پروژه نقشی نخواهد داشت. ایران، ادعای روزنامه هندو را تکذیب کرد و گفت که اساسا ایران و هند توافقی در زمینه احداث خط راه آهن چابهار- زاهدان ندارند.
هندی‌ها نگران افزایش سرمایه گذاری چین در بندر چابهار و بندر جاسک شده اند. روزنامه هندو با اشاره به احتمال ورود چین به بنادر چابهار و جاسک، از قول «کی سی سینگ» سفیر سابق هند در ایران نوشت که هند باید همه تحولات مرتبط با سرمایه گذاری چین در بنادر چابهار و جاسک را به دقت رصد کند. سینگ افزود: «[توافق ایران و چین]"روابط استراتژیک" هند با ایران و بهره گیری از بند چابهار را تحت الشعاع قرار می‌دهد. جاسک در غرب چابهار واقع است و جلوتر از تنگه هرمز است. از این رو، چین ممکن است کنترل‌اش را در امتداد سواحل ایران و پاکستان گسترش دهد.»
دیدگاه تان را بنویسید