تکیه زاغرم؛ قدیمی‌ترین تکیۀ مسقف ایران
به‌عنوان قدیمی‌ترین تکیۀ مسقف ایران شناخته می‌شود. این تکیه با قدمتی که کتیبه‌های آن فراتر از تکیۀ دولت را نشان می‌دهند، در تاریخ ۹ فروردین ۱۳۷۸ به شماره ۲۲۸۱ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. تکیه زاغرم یکی از مراکز اصلی تعزیه‌خوانی و آیین‌های مذهبی در این منطقه است.
تکیۀ «زاغرم» را قدیمی‌ترین تکیۀ ایران بعد از تکیۀ دولت می‌شناسند. باتوجه‌به کتیبۀ سنگی موجود بر سردر کتابخانۀ تکیه و مـحاسبۀ حـروف ابـجد، زمـان واقـعی ساخت این بنا به ۲۷۰ سال قبل یعنی دورۀ زندیه می‌رسد. کتیبۀ سنگی دیگری که بر سردر تکیه نصب شده هم سال ۱۲۷۴ برابر با ۱۲۳۶ هجری شمسی را نشان می‌دهـد کـه نشـان می‌دهـد در دوران سـلطـنـت «ناصرالدین‌شاه قاجـار»، قسمت‌هایی بـه ایـن تکیـه افـزوده شـده اسـت. به نظر مـی‌رسد بـاتوجه‌به این کتیبه‌ها، این تکیه یکی از قـدیمی‌ترین مکـان‌های مذهبی کشور است که بعد از تکیۀ «نوروزخان» در تهران و ۱۲ سال قبل از تکیۀ دولت تهران ساخـته شده. بنای تکـیه با استـفاده از خـشت، کاه‌گـل و تـیرهای چـوبی در سال ۱۲۷۴ هجـری قمـری سـاخـته شـده و قـدیمی‌ترین بخش آن ایوان ورودی ضلع جـنوب شرقی مـحسوب می‌شود. بر روی جـرز سمــت راست ایوان ورودی اصلی کتـیبه‌ای جـای گرفته که مربوط به دوران سـلطنـت نـاصـرالدین‌شاه قـاجـار است. همـچنین مقرنـس‌کـاری ظـریـف داخل رسـم‌بنـدی‌هـای ایـوان شباهت زیـادی به شـیوۀ مقرنس‌کاری در دوران صفوی دارد. ایـن اثر که از مکان‌های دیدنی تفرش به حسـاب مـی‌آیـد، در تـاریـخ ۹ فــروردین ۱۳۷۸، با شـمارۀ ثبت ۲۲۸۱ به‌عنـوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.
بنای اولیه و تکیۀ روباز
عضو هیئت امنای تکیۀ «زاغرم» با تأیید اینکه تاریخچۀ ساخت این تکیه به دورۀ زندیه می‌رسد، به «پیام ما» می‌گوید: «این قدمت باتوجه‌به سنگ‌نوشته‌ای که روی دیوار تکیه نصب شده است، مشخص شده که نشان می‌دهد بنای ابتدایی تکیه توسط «میرزا شریف وحـید» بنیانگذاری شده و در دورۀ اول مـسقف نبوده و رو باز بوده است.»
بنای اولیۀ تکیه در دورۀ زندیه شامل ۵ حجرۀ شمالی و ۵ حجرۀ جنوبی بوده و در کنار آن ۴ راه‌پلۀ قرینه هم برای رفتن روی پشت‌بام و تماشای تعزیه ایجاد شده بود. همچنین آب‌انبار و شاه‌نشین تماشای تعزیه از دیگر بخش‌های این تکیه است
به‌گفتۀ «ابراهیم شعبانی»، بنای اولیۀ تکیه در دورۀ زندیه شامل ۵ حجرۀ شمالی و ۵ حجرۀ جنوبی بوده و در کنار آن ۴ راه‌پلۀ قـرینۀ هـم برای رفتـن روی پـشت‌بام و تماشای تعزیه ایجاد شده بود. همچنین آب‌انبار و شاه‌نشین تماشای تعزیه از دیگر بخش‌های این تکیه است.
او با اشـاره به اینکه تکیه در گذشته بنای انـدرونی و بیـرونی داشته است، تـوضیح مـی‌دهد که اندرونـی برای زنـان و کودکان و بیـرونی برای مـردان مـورد اسـتفاده قرار می‌گرفت.
به‌گفتۀ شعبانی، روشنایی تکیه با چراغ‌های روغـن‌سوز و همچنین گرمـای آن هم با استـفاده از هـیزم تأمین می‌شـده است. او توضـیح می‌دهـد که در دیـوارهای تکیه شـومینه‌هایی در نـظر گرفته شده بود که در آن هیزم می‌ریختند.
تکمیل در دورۀ قاجار
آن‌طـور که بررسی‌ها نشان می‌دهـد، تکیۀ «زاغـرم» در ایام محرم مـحل عـزاداری و روضه‌خـوانی بـوده و در ایـام دیـگر سال حجره‌های آن به‌عنوان بازارچه کاربرد داشته است. این شکل کاربری تا دورۀ قاجار ادامه پیدا می‌کند تا اینکه به گفتۀ عضو هیئت امنای تکیۀ «زاغرم»، باتوجه‌به سنگ‌نوشتۀ دیگری که آن هـم روی دیوار تکیه نصب شـده اسـت، «سیـد کاظم تفرشی» وزیر ناصرالدین‌شاه مـلـقب به «کاظم ریش» تکـیـه را مـسـقـف و بـا چـیـره‌دسـتی «زین‌العابدین قـمی» بخش‌هـایی به آن اضافه می‌کند.
شعبانی توضیح می‌دهد که بنای اصلی تکیه از کاهگل ساخته شده، اما شکل بنا این‌طور است که داخل پایه‌ها که تقریباً هرکدام یک در یک متر طول و عرض دارد، از داخل خشت و گل و از بیرون آجر است و سازۀ سقف هم چوبی بنا شده.
مرمت‌های چندباره
تکیۀ «زاغرم» همچنان هم در ایام عزاداری و مناسبت‌های دیگر فعال است و مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تکیه چندین‌بار مرمت شده که عضو هیئت امنای تکیه دربارۀ آن می‌گوید: «پشت‌بام تکیه قبلاً ایزوگام شده بود که موجب می‌شد رطوبت در سقف بماند و موجب پوسیدگی آجرهای قدیمی شود. میراث فرهنگی سقف را برای رفع این مشکل تعمیر کرد. یک‌بار هم در سال ۱۳۷۸ سقف به‌طور کامل جمع و مرمت شده بود.»
این مرمت‌ها در چند مرحله انجام شده است، اما به‌صورت کلی با وجود ثبت ملی بودن بنا، «تکیه» اعتبار خاصی ندارد و شعبانی توضیح می‌دهد که همۀ برنامه‌های این تکیه با همیاری مـردم انجام می‌شود.
او از مـیراث فـرهنـگی، گـردشــگـری و صنایع‌دستی استان مرکزی می‌خواهد در زمینۀ مـسائل مالی و اعتبـاری، ایـن اثر ارزشمند را دریابد.
آخرین مرمت
آخـرین بار شهـریور سـال گذشته بود که معـاون میراث فـرهنگی، ادارۀ کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان مرکزی از آغاز مرمت اضطراری تکیۀ زاغرم تفرش خبر داد.
براساس این خبر که از سوی روابط عمومی ادارۀ کل میـراث فرهـنگی، گـردشگری و صنایع‌دستی اسـتان مرکزی منـتشر شده بود، «حسـین محمودی» گـفت: «این بخش از مرمـت عملیات شامل آواربرداری، حفاظـت اضـطراری، عـملیات خاکی با دست، عملیات مرمتی با خشت، عمـلیات مرمتی با اجر و اندودکاری با اختصاص اعتـباری بالغ ۳ میلیارد ریال انجام شده است.»
تنها تکیۀ مسقف امروز
با وجـود ایـنکه تکـیۀ «زاغرم» در ابتدای ساخته‌شدن مسقف نبود، اما مسقف‌شدن آن در دورۀ قاجار و همچنین تخریب تکیۀ دولـت، درحـال‌حاضر آن را بـه تنـها تکیۀ سرپوشیدۀ فعال کشور بدل کرده است. این بنا اولین تکیۀ گل و خشـت کشور نیز لقب دارد که فـقط در نمـای بیرونی آن از آجر استفاده شـده است. تکیۀ زاغرم ۱۰ حجره دارد که معروف‌ترین این حجره‌ها حجرۀ «میرپنج» و حجرۀ «مجدالممالک» است. این حجره‌ها در ایام محرم به‌جای پارچه با فرش‌های دستباف تـزیین می‌شدند و به‌دلیل نبود وسایل امنیـتی مناسب در آن دوران، شـب‌های ایـام محـرم در حـجره‌ها اتراق می‌کردند.
همـچنین قـنات «کـناربهر» که بـه زبـان عامیانه «کنار بر» تلفظ می‌شود و در پنج کیلومتری تکیه واقع شده، منبع تأمین آب آب‌انبار این تکیه در گذشته بوده است. اهالی زاغرم و غره در روزی که آب از قنات به سمت آب‌انبار روانه می‌شد، موظف بودند مسیر را حفاظت کنند که آبی تمیز و گوارا به تکیه برسد و عزاداران حسینی را در ایام محرم سیراب کند.
دیدگاه تان را بنویسید