عوارض جانبی غیرمنتظره دم‌نوش کاسنی در مبتلایان به کبد چرب

پژوهشگران دانشگاه علوم پزشکی ارومیه در یک مطالعه که با هدف بررسی تاثیرات دم‌کرده برگ کاسنی در بیماران مبتلا به کبد چرب غیرالکلی انجام شد، دریافتند که استفاده از این گیاه، علی‌رغم اثرات مثبت آن در بهبود آنزیم‌های کبدی، عوارض غیر منتظره‌ای دارد و استفاده درمانی آن مورد بحث است.

 بیماری کبد چرب غیر الکلی؛ تجمع چربی در کبد به میزان پنج تا ۱۰ درصد وزن کبد است که بدون مصرف الکل، مصرف مواد مخدر و هپاتیت ویروسی ایجاد می‌شود. این بیماری طیف گسترده‌ای از آسیب‌های کبدی را ایجاد می‌کند و اگر درمان نشود، می‌تواند منجر به سیروز کبدی و سرطان کبد شود. کبد چرب غیر الکلی با اختلالات متابولیکی مانند چاقی، التهاب، مقاومت به انسولین، استرس اکسیداتیو و اختلال سطح چربی خون، مرتبط است.

مبتلایان به کبد چرب در حال تبدیل شدن به شایع‌ترین بیماری مزمن غیرواگیر در سراسر جهان است. در مطالعه‌ای که در سال ۱۳۹۵ در ایران انجام شده، شیوع بیماری کبد چرب غیر الکلی، ۳۳.۹ درصد گزارش شده و این بیماری بیشتر در مردان، افراد چاق و سالمندان شایع است. مطالعات متعدد نشان داده که بیماران مبتلا به کبد چرب غیر الکلی مرگ‌ومیر بالاتری دارند.

با توجه به این‌که نمونه‌برداری از کبد برای تشخیص میزان چربی آن، یک روش تهاجمی است، از سونوگرافی برای تخمین چربی کبد استفاده می‌شود.

داروهای گیاهی که به دلایل فرهنگی و اقتصادی استفاده می‌شوند، می‌توانند نقش مهمی در درمان و مدیریت بیماری‌های کبد داشته باشند. گیاه «کاسنی» یکی از گیاهان دارویی است که به دلیل داشتن ترکیبات مختلف در دانه، گل، ریشه، ساقه و برگ، از اهمیت دارویی بالایی برخوردار است. مطالعات نشان داده‌ که این گیاه اثرات مختلفی از جمله، اثرات آنتی‌اکسیدانی، ضد باکتری، ضد ادراری، ضد دیابت، ضد التهاب و ... دارد.

تمام مطالعات در خصوص تاثیر کاسنی بر روی کبد، بر روی حیوانات آزمایشگاهی انجام شده است و تنها در یک کارآزمایی بالینی تاثیر مکمل کاسنی و زردچوبه بر مبتلایان به کبد چرب غیر الکلی بررسی شده است.

بیماری کبد چرب غیرالکلی در خاورمیانه شیوع بالایی دارد، با توجه به عوارض بالای این بیماری و اثرات مفید کاسنی بر کبد چرب غیرالکلی در مطالعات، پژوهشگران در یک مطالعه فواید احتمالی استفاده از کاسنی را در درمان این بیماری بررسی کردند.

در این مطالعه ۶۰ بیمار مبتلا به کبد چرب غیرالکلی درجه ۲ و ۳ به طور تصادفی به دو گروه مداخله و کنترل تقسیم شدند. گروه کنترل تنها درمان معمول این بیماری را دریافت کردند و گروه دیگر علاوه بر درمان معمول، به مدت ۶ هفته برگ کاسنی را به صورت دم‌کرده مصرف کردند.

به بیماران گروه مداخله آموزش داده شد تا ۱۵ گرم برگ کاسنی را در دو مقدار مساوی (هربار ۷.۵ گرم) قبل از ناهار و شام در ۲۰۰ سی‌سی آب جوشیده، به مدت ۲۰ دقیقه دم کنند. همچنین از آن‌ها خواسته شد در طول مطالعه از سایر داروهای گیاهی استفاده نکنند و فعالیت بدنی، رژیم غذایی و داروی خود را تغییر ندهند. همچنین به منظور یکسان‌سازی رژیم‌های غذایی، به هر دو گروه توصیه شد از یک دستورالعمل غذایی که در اختیار آن‌ها گذاشته شد، استفاده کنند.

با توجه به این‌که پیش از این هیچ مطالعه انسانی در مورد مصرف دم‌کرده برگ کاسنی انجام نشده بود، آزمایش‌های مختلفی مانند بررسی آنزیم‌های کبدی، پروفایل لیپیدی، قند خون ناشتا، میزان آلبومین، کلسیم، کراتینین، فسفر، بیلی‌روبین، سدیم، پتاسیم، شمارش کامل سلول‌های خونی و قد و وزن، هم در ابتدای مطالعه و هم ۶ هفته بعد انجام شد.

در طول ۶ هفته مطالعه، چهار بیمار به دلایل زیر از مطالعه حذف شدند:

بیمار اول با دل‌درد شدید و ناتوانی در خوردن وعده‌های غذایی در روز، مصرف کاسنی مطالعه را ترک کرد؛ اما در روزی که از آن استفاده نکرد، هیچ علامتی نداشت.

بیمار دوم به دلیل درد شدید معده و اسهال شدید در روزی که کاسنی می‌خورد، مطالعه را ترک کرد.

بیمار سوم هنگام خوردن کاسنی، حالت تهوع و عدم تحمل غذایی داشت.

نفر چهارم نیز به دلیل تلخی نمی‌توانست از دم‌کرده برگ کاسنی استفاده کند.

در نهایت ۳۰ نفر در گروه کنترل و ۲۶ نفر در گروه مداخله، مطالعه ۶ هفته‌ای را تکمیل کردند.

پس از ۶ هفته مطالعه، بیلی‌روبین و آنزیم‌های کبدی (ALT و AST) به طور معنی‌دار در گروهی که کاسنی مصرف کرده بودند، نسبت به گروه کنترل کاهش یافت. در گروه مداخله تعداد گلبول‌های قرمز خون، پلاکت‌ها، هموگلوبین، قند خون ناشتا، کلسترول و LDL افزایش قابل توجهی داشت و حجم متوسط پلاکت نیز کاهش قابل توجه پیدا کرده بود.

در نهایت مشخص شد که استفاده از دم‌کرده برگ کاسنی، علی‌رغم اثرات مثبت آن در بهبود آنزیم‌های کبدی، عوارض غیر منتظره‌ای دارد و استفاده درمانی آن مورد بحث است.

این مطالعه به صورت یک کارآزمایی بالینی تصادفی کنترل شده، به مدت ۱۲ هفته برنامه‌ریزی شده بود، اما به دلیل رعایت مسائل اخلاقی و عوارض مشاهده شده در آزمایشات و نتایج ظاهری بیماران، در هفته ششم متوقف شد.

پژوهشگران این مطالعه بر اساس نتایج به‌دست آمده می‌گویند که مصرف دم کرده برگ کاسنی می‌تواند عوارض جانبی غیرمنتظره‌ای در افراد مبتلا به کبد چرب غیر الکلی داشته باشد. به همین دلیل مطالعات انسانی بیشتری برای تحقیق در مورد فواید و عوارض جانبی دوزهای مختلف قسمت‌های مختلف این گیاه بر بیماران مبتلا به این بیماری مورد نیاز است.

در انجام این تحقیق، سمیرا فرجی و محمد علی‌زاده؛ پژوهشگران گروه تغذیه دانشگاه علوم پزشکی ارومیه و محمدرضا محمدحسینی آذر از گروه گوارش و کبد مرکز آموزشی درمانی امام خمینی دانشگاه علوم پزشکی ارومیه با یکدیگر مشارکت داشتند.

یافته‌های این مطالعه، تیرماه سال جاری به صورت یک مقاله علمی با عنوان «مصرف دم‌کرده برگ کاسنی در بیماران مبتلا به کبد چرب غیر الکلی، دارای عوارض جانبی غیرمنتظره همراه با اثرات مفید بر آنزیم‌های کبدی است» در Journal of Herbal Medicine منتشر شده است.