این روزها که بحران اوکراین به اوج رسیده و اروپا و امریکا تحریم روسیه را افزایش داده‌اند، برخی از فرصت ایران برای جایگزینی روسیه در صادرات گاز به اروپا در صورت لغو تحریم ایران سخن می‌گویند. البته بگذریم از اینکه اروپا و امریکا، در همه حوزه‌ها توانسته‌اند روسیه را تحریم کنند، به جز نفت و گاز و قطعا پیش از یافتن جایگزین برای نفت و گاز روسیه، تحریم انرژی روسیه را شروع نخواهند کرد. البته این بازی، یکطرفه نیست و روسیه هم به پول نفت و گاز خود نیاز دارد و از تحریم ضربه می‌خورد اما پوتین در حمله به اوکراین اثبات کرد که تمام تبعات این اقدام را در نظر گرفته؛ البته به جز مقاومت فراتر از انتظار مردم اوکراین! اما پرسش اساسی این است که آیا ایران می‌تواند جایگزین روسیه در بازار گاز اروپا شود؟ ایران پس از روسیه دومین ذخایر غنی گاز را دارد اما در عین حال به دلیل مجموعه موارد مختلف همچون تحریم و سیاست‌گذاری‌های اشتباه در توزیع و مصرف – که قبلا در «اعتماد» درباره آن نوشته‌ایم – چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز جهان است و به همین دلیل در بین صادرکنندگان گاز جهان، جایی ندارد و صرفا میزان محدودی گاز به ترکیه و عراق صادر می‌کند. مصرف داخلی به حدی افزایش یافته که نه تنها گاه شاهد کاهش صادرات گاز ایران به ترکیه هستیم، بلکه صادرات گاز به عراق هم ماه‌هاست از تعهد قراردادی روزانه ۴۵ میلیون مترمکعب، به ۸ میلیون متر مکعب کاهش یافته است. به همین دلیل سخنگوی وزارت برق عراق گفته وزرای برق، دارایی و نفت به همراه مدیرکل بانک تجارت عراق با هدف یافتن راه‌حلی برای پایدار ساختن صادرات گاز ایران به عراق به تهران سفر می‌کنند. در دوره تحریم ایران، عراق برای واردات گاز از ایران از معافیت تحریمی توسط امریکا برخوردار بود اما ما از همین فرصت هم نتوانستیم استفاده کنیم.
چرا؟ چون از یک طرف مصرف داخلی ما، هم به دلیل سیاست‌گذاری نادرست در گازرسانی به همه نقاط کشور، حتی به نقاطی که می‌توان در آنها از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده کرد و عدم رعایت الگوی صحیح مصرف به دلیل ضعف در تجهیزات و ساختمان‌سازی و البته ضعف فرهنگ مصرف، روزبه‌روز افزایش یافته و از طرف دیگر به دلیل تحریم، سرمایه‌گذاری و توسعه میادین گازی کشورمان به میزان موردنیاز انجام نشده و فازهای اولیه میدان گازی پارس جنوبی دچار افت فشار شده‌اند. حالا در چنین شرایطی، صحبت از جایگزین شدن با روسیه برای صادرات گاز به اروپا، حکایت معروف «با حلواحلوا گفتن دهان شیرین نمی‌شود» را به ذهن متبادر می‌کند! همین امروز هم تحریم ایران لغو شود، چند مشکل اساسی داریم:
1- مصرف داخلی به حدی بالاست که تولید گاز در کشور، به سختی کفاف مصرف داخلی و حتی صادرات توافق‌شده به عراق و ترکیه را می‌دهد؛ صادرات به مقاصد جدید که جای خود را دارد!
2- همین امروز هم سرمایه‌گذاری در میادین گازی برای کاهش افت فشار و توسعه میادین جدید انجام شود، حداقل چهار سال طول می‌کشد تا تولید ما از مصرف پیشی بگیرد و امکان صادرات به مقاصد جدید را داشته باشیم؛ آن‌هم به شرطی که در این مدت، برنامه‌های بهینه‌سازی مصرف با جدیت اجرا شود و باز هم شاهد افزایش مصرف داخلی نباشیم!
3- اگر از همین امروز سرمایه‌گذاری کنیم و میزان تولید گاز را افزایش دهیم و مصرف داخلی را هم کنترل کنیم، تازه به موضوع انتقال می‌رسیم که به دو شیوه امکان‌پذیر است. در صادرات در قالب ال‌ان‌جی یا مایع‌سازی، تجربه‌ای نداریم و با وجود وعده‌های فراوان، هیچگاه تکمیل تاسیسات ال‌ان‌جی در کشور ما جدی گرفته نشده؛ درحالی‌که قطر در این حوزه بسیار پیشرفت کرده است. صادرات با خط لوله هم نیازمند انعقاد قراردادهای جدیدی است. می‌توان از خط انتقال گاز ایران به ترکیه استفاده کرد اما ادامه خط لوله از ترکیه به اروپا نیازمند انعقاد قراردادهای جدید است که آن‌هم همانند سرمایه‌گذاری در توسعه ال‌ان‌جی صرفا در شرایط پایدار دیپلماتیک امکان‌پذیر است. آیا می‌توان مطمئن بود که تا چند سال آینده، در صورت لغو تحریم، شاهد شرایط باثبات سیاسی باشیم که سرمایه‌گذاران و شرکت‌های خارجی، برای مشارکت گازی با ایران ترغیب شوند؟
خلاصه اینکه صادرات گاز به اروپا امکان‌پذیر است، اما نیازمند تامین شرایطی است که اگر تامین شود هم حداقل پنج سال طول می‌کشد تا بتوان جایگزین گاز روسیه شد. ضمن اینکه شاید سرمایه‌گذاری برای توسعه صادرات گاز به کشورهای منطقه، از جمله عراق و ترکیه و پاکستان و... بازدهی بیشتری برای ما داشته باشد.
دیدگاه تان را بنویسید