۳۷ درصد از دارندگان مدال در المپیادهای دانش‌آموزی، در بازه زمانی ۸۰ تا ۹۱ مهاجرت کرده‌اند. ۲۵ درصد از مشمولان بنیاد نخبگان و ۱۵ درصد از رتبه‌های زیر هزار کنکور سراسری هم مقیم کشورهای دیگر هستند. آنها از بهتر شدن وضعیت کشور ناامید بودند. چمدان‌هایشان را بستند و مهاجرت از کشور را انتخاب کردند.
خروج سرمایه‌های انسانی از کشور با همین چند آمار قابل توجه می‌شود. بر اساس جدیدترین آمارهای رصدخانه مهاجرت ایران از تعداد ۲ هزار و ۷۶۵ نفر دارندگان مدال المپیاد دانش‌آموزی در بازه زمانی ۸۰ تا ۹۱ بیش از هزار نفر مقیم خارج هستند. همچنین حدود هزار نفر از آنها نیز سابقه خروج دارند. تنها ۱۲۲ نفر از مهاجران بازگشتند.
همچنین بیش از ۵ هزار و ۶۰۰ نفر تعداد مشمولان بنیاد نخبگان طی بازه زمانی ۸۰ تا ۹۴ هستند. از این تعداد نیز حدود هزار و ۵۰۰ نفر مقیم خارج هستند. حدود هزار و ۵۰۰ نفر نیز سابقه خروج دارند. اما تنها حدود ۲۰۰ نفر از آنها برگشتند. در همین بازه زمانی از تعداد حدود ۵۴ هزار نفر از رتبه‌های زیر هزار کنکور سراسری، بیش از هشت هزار نفر مهاجرت کردند. حدود هزار و ۵۰۰ نفر از آنها به کشور بازگشتند. به عبارتی بسیاری از نخبگان شرایط کشور مناسب کار و زندگی ندانستند.
پیش از این هم صندوق بین المللی پول نیز گزارشی داد که بر اساس آن ایران با صدور سالانه ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار نخبه به لحاظ مهاجرت نخبگان، در میان ۹۱ کشور در حال توسعه رتبه اول را داشت.
سال گذشته نیز محمد وحیدی، نایب رییس اول کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس گفته بود: «در بین ۹۸ کشوری که نخبگان خود را با مهاجرت از دست می‌دهند، ایران جزو کشور‌ها با بالاترین آمارها قرار دارد.»
تعداد دانشجویان ایرانی در خارج از کشور طی سالهای ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۸ افزایشی ۲/۳ برابری داشته است. اما از تعداد حدود ۵۶ هزار دانشجو، تعداد ایرانیان بازگشتی در طرح همکاری با متخصصان و دانشمندان ایرانی غیرمقیم تا فروردین ۱۴۰۰ تنها حدود دو هزار نفر بوده.
ناامیدی از اصلاح امور کشور، انگیزه مهاجرت دانشجویان
آنچه مشخص است در کشور مسئله‌ای آنها را ترغیب به رفتن کرده است. ناامیدی از اصلاح امور کشور، علاقه به کسب سابقه تحصیلی و میل به تجربه زندگی در خارج از مهم‌ترین انگیزه‌های مهاجرت دانشجویی است.
آمارهای مهاجرتی ایرانیان به اینجا ختم نمی‌شود. پس از تحولات اقتصادی سال ۹۷(بازگشت مجدد تحریم‌ها) تصمیم به مهاجرت دانشجویان و فعالان استارتاپی افزایش چشمگیری داشته است.
آمریکا، ترکیه، آلمان، ایتالیا و کانادا به عنوان پنج مقصد اصلی دانشجویان ایرانی در دنیا هستند. البته طی سالهای اخیر با افزایش هزینه‌های مهاجرت دانشجویی، مهاجرت آنها به کشورهایی همسایه مثل ترکیه و ارمنستان بیشتر شده است.
البته مسئله تنها مهاجرت دانشجویان و فعالان استارتاپی نیست. آنطور که در سالنامه مهاجرتی ایران در سال ۱۴۰۰ نوشته، میل به مهاجرت سایر ایرانیان نیز با توجه وضعیت اقتصادی کشور به شکل نگران‌کننده‌ای روبه افزایش است.
برجام سرعت مهاجرت ایرانیان را کم کرد
در واقع طی ۳۰ سال گذشته، جمعیت مهاجران ایرانی ۲٫۲ برابر شده است. اما روند مهاجرت در این ۳۰ سال گاهی کند و گاهی با سرعت بیشتری بوده. براساس آمارها تعداد پناهجویان ایرانی در سال ۲۰۱۷ حدود ۷۵ هزار نفر بوده که نسبت به سال قبل آن کاهشی بوده.
به نظر می‌رسد این کاهش پناهجو بعد از توافق برجام بوده. بعد از برجام امیدها برای بهبود اقتصاد ایران بیشتر شد. پیش‌تر بهرام صلواتی، مدیر این رصدخانه نیز گفته بود موتور اصلی مهاجرت در کشور فشار اقتصادی است.
حالا به نظر می‌رسد بار دیگر ناامیدی از اقتصاد کشور در کنار دلایل دیگر، انگیزه مهاجرت از ایران را بیشتر کرده است. در سال ۲۰۲۰ رتبه مهاجرفرستی ایران ۵۴ از ۲۳۲ کشور و برای دانشجو فرستی در رتبه ۱۹ از ۲۴۱ قرار دارد. همچنین در سال ۲۰۲۰ رتبه پناهنده فرستی ایران ۲۲ از ۱۹۴ بوده است!
بعد از موافقت مجلس برای بررسی طرح صیانت از فضای مجازی با اصل ۸۵ قانون اساسی، موجی از انتقادات و البته ناامیدی توسط کاربران شبکه‌های اجتماعی شکل گرفت.
برخی می‌گویند شبکه‌های اجتماعی آخرین کورسوی آنها برای کسب وکار بوده و حالا با این طرح در چنین شرایط اقتصادی دیگر انگیزه‌ای برای ماندن ندارند. برخی از کاربران حالا دیگر حرف از مهاجرت به عنوان یک اجبار می‌گویند و نه یک انتخاب. بررسی‌ها نشان داده جستجوی واژه مهاجرت در گوگل بعد از تصویب طرح صیانت از فضای مجازی نیز افزایش یافت.
براساس پیمایش‌های رصدخانه مهاجرت ایران، مهاجرت‌های اقتصادی مهم‌ترین نوع و کانال مهاجرت ایرانیان است. همچنین بسیاری از مهاجرت‌هایی که از سایر کانال‌های تحصیلی یا پناهجویی نیز انجام می‌شود انگیزه‌های اقتصادی دارد.
با همه این تفاسیر به نظر می‌رسد باتوجه وضعیت اقتصادی کشور، همچنین بی‌نتیجه ماندن مذاکرات برجامی و دست آخر زمزمه محدود شدن فضای اینرنتی کشور احتمالا شاهد موج مهاجرتی جدید باشیم.
دیدگاه تان را بنویسید