تحریم های آمریکا، چگونه مانع همکاری ایران و چین شده است؟

المانیتور نوشت: از زمان نهایی شدن توافق نامه همکاری استراتژیک ۲۵ ساله‌ی چین و ایران در ماه مارس، پکن و تهران اخباری در این زمینه منتشر نکرده اند و هیچ اعلامیه عمده‌ای هم در این باره نداده اند. شاید دلیلش این است که انتخابات ریاست جمهوری ایران در پیش بود و تصمیمات بعدی توسط دولت آینده اتخاذ می‌شود.

به گزارش سرویس بین الملل «انتخاب»، در ادامه این مطلب آمده است: در حالی که جزئیات کمی در مورد توافق وجود دارد و در رسانه‌های ایرانی توجه زیادی به آن نشده است، اما نشانه‌هایی می‌بینیم مبنی بر اینکه روابط چین و ایران در مسیر جدیدی پیش می‌رود.

در همین ارتباط باید گفت که در سایه‌ی این توافق، امید‌های جدیدی در مورد عضویت ایران در سازمان همکاری شانگ‌های به وجود آمده است. ایران که از سال ۲۰۰۵ به عنوان ناظر در اتحادیه اوراسیا شناخته شده است در سال ۲۰۰۸ و دوباره در سال ۲۰۰۹ رسماً درخواست عضویت کامل در سازمان همکاری شانگ‌های را داد. اما تحریم‌های سازمان ملل مانع از پیوستن تهران به این سازمان شد. اگر تهران موفق شود که به این سازمان بپیوندند، بدان معناست که توافق نامه همکاری استراتژیک ۲۵ ساله‌ی تهران با پکن توانسته است شرایط را به کلی دگرگون کند.

در یک نشست خبری مطبوعاتی در تاریخ ۳۰ مه، نظام الدین زاهدی، سفیر تاجیکستان در ایران اعلام کرد که عضویت دائمی ایران در سازمان همکاری شانگ‌های بخشی از دستور کار این گروه در اجلاس امسال است. به گفته نظام الدین، عضویت ایران یکی از برنامه‌های اصلی سازمان همکاری شانگ‌های است و اگر کشور‌های دیگر آماده پذیرش ایران باشند، تاجیکستان این کار را می‌کند. جالب است بدانید که تاجیکستان در سال ۲۰۱۷ با عضویت کامل ایران در این سازمان مخالفت کرد.

در ماه سپتامبر، رئیس جمهور تازه انتخاب شده ایران قرار است به اجلاس سازمان همکاری شانگ‌های در دوشنبه دعوت شود. این سازمان که در ابتدا و در هنگام تأسیس با نام "شانگ‌های پنج" شناخته می‌شد یک اتحاد اقتصادی، سیاسی و امنیتی متشکل از هشت کشور چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ازبکستان، هند و پاکستان است. این کشور‌ها عضویت کامل سازمان را دارند.

در حال حاضر، علاوه بر ایران، سه کشور دیگر شامل افغانستان، بلاروس و مغولستان نیز در قالب ناظر با سازمان همکاری دارند که در انتظار عضویت کامل هستند. گفتنی است، بر اساس قوانین منشور سازمان همکاری شانگهای، ایران تا زمانیکه تحت تحریم‌های سازمان ملل بود، نمی‌توانست به عضویت کامل آن در آید. هنگامی که این تحریم‌ها در سال ۲۰۱۶ برداشته شد، تحریم‌های ایالات متحده مانع پیوستن ایران به سازمان بود. به خصوص که پکن درباره‌ی پیوستن ایران به سازمان مورد بحث تردید داشت و اقدامی انجام نداد.

در همین حال، محمد کشاورزاده، سفیر ایران در چین، افتخار سخنرانی در یک گردهمایی مهم سازمان همکاری شانگ‌های را هفته گذشته در ووهان، مرکز استان هوبئی چین داشت. در این گردهمایی، رهبران کشور‌های عضو، کشور‌های ناظر و شرکای گفتگوی سازمان حضور داشتند.

علاوه بر این، وانگ چون، نماینده چین در سازمان ملل و سایر سازمان‌های جهانی اخیراً در وین تأکید کرد که نگرانی‌های مشروع ایران باید به درستی در مذاکرات در حال انجام برای احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵، رفع شود.

وانگ با حضور در آخرین نشست کمیسیون مشترک برجام به ریاست انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا گفت: پیشرفت صورت گرفته است، اما اختلافات اساسی در مورد مسائلی همچون حذف تحریم‌ها همچنان وجود دارد. هرچند مذاکرات از بیش از دو ماه قبل در جریان است.

اساساً لغو تحریم‌ها یکی از نگرانی‌های اصلی پکن است، زیرا این تحریم‌ها برای اجرای توافق چین و ایران مشکل ایجاد می‌کنند. این بدان معنی است که مشارکت ایران و چین نمی‌تواند وارد مرحله عملی شود تا زمانی که واشنگتن محدودیت‌ها را برطرف کند.

دینا اسفندیاری مشاور ارشد خاورمیانه در گروه بحران بین المللی در آوریل نوشت: قسمت زیادی از تعمیق روابط اقتصادی وعده داده شده میان تهران و پکن، به لغو تحریم‌های یک جانبه ایالات متحده بستگی خواهد داشت. زیرا چین نمی‌خواهد آشکارا تحریم‌ها را زیر پا بگذارد و در مقابل واشنگتن قرار گیرد. به این ترتیب، روابط چین و ایران تنها در صورت حل بحران هسته‌ای بین تهران و واشنگتن می‌تواند به پتانسیل مورد نظر خود برسد.

موضوع دیگر اینکه، سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران و انجمن همکاری‌های بین المللی صنایع کوچک و متوسط شانگهای، مرکزی را برای ارتقای همکاری‌های بین دو کشور در زمینه‌ی تجارت‌های کوچک در این ماه افتتاح کردند.

این سازوکار مطابق توافق چین و ایران است که قرار است نقشه راهی برای همکاری‌های تجاری و اقتصادی دو طرف باشد. به گفته علی رسولیان، رئیس سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، نزدیک به ۹۲ درصد صنایع ایران در دسته‌ی صنایع کوچک قرار دارند و سازمان مورد بحث می‌تواند با ایجاد زیرساخت‌های لازم برای آنها، شرایط را برای فعالیتشان تسهیل کند تا بتوانند مقاومت بیشتری از خود نشان دهند.

مهم اینکه، بیش از ۹۰۰ شهرک و منطقه صنعتی در حال حاضر در سراسر ایران ایجاد شده اند و ۴۸ ٪ از کل واحد‌های صنعتی ایران را تشکیل می‌دهند. رسولیان خاطرنشان کرد که بازار ایران دارای پارامتر‌های اقتصادی مناسبی است که آن را به یک بازار جذاب و امیدوار کننده برای شرکت‌های چینی تبدیل کرده است.

موضوع دیگری که باید به آن توجه داشت این است که اولین توافق نامه دو جانبه پس از توافقنامه همکاری‌های استراتژیک ۲۵ ساله با پکن امضا شده است، اما در زمینه‌ی همکاری فرهنگی و حفظ میراث آسیایی است. این توافق نامه بیشتر در زمینه‌ی باستان شناسی، حفاظ و، مدیریت اماکن تاریخی و برگزاری نمایشگاه‌های مرتبط است که به نوعی یک زمینه سازی نرم برای توافقنامه مشارکت ۲۵ ساله به شمار می‌رود.

رئیس اداره ملی میراث فرهنگی چین طی یک کنفرانس مجازی گفت: این بیانیه مشترک اولین سند دو جانبه است که در ۱۰ سال گذشته توسط مقامات میراث فرهنگی دو کشور امضا شده است. به این معنی که همکاری دو کشور در زمینه‌ی میراث فرهنگی وارد مرحله جدیدی شده و از اهمیت بسزایی در ارتقای ابتکار عمل یک کمربند و یک جاده برخوردار است.

سرانجام، باید به این موضوع نیز اشاره کنیم که از زمان پایان تحریم تسلیحاتی ۱۳ ساله ایران توسط سازمان ملل در اکتبر سال گذشته، ایران علاقه‌مند به خرید جنگنده‌ی چینی J-۱۰C است. بر اساس آخرین گزارش‌ها در رسانه ها، تهران پیشنهاد داده است که این جت را در ازای تأمین انرژی برای چین به صورت تجارت مبادله‌ای خریداری کند و تصور می‌شود که پکن این موضوع را برای بررسی در دستور کار خود قرار دهد.

بنابراین، برخی کار‌ها در پشت صحنه در حال انجام است. جالب اینجاست که از طرف دیگر، چین طی یک ماه گذشته خرید نفت خام از ایران را کاهش داده است. با پیشرفت بیشتر مذاکرات برجام، صادرات نفت ایران در حال افزایش است، اما تقاضا از طرف چین کم شده است.

کاهش تقاضای چین ممکن است به دلیل روند نزولی تقاضا طی دوران شیوع کرونا باشد. همچنین ممکن است بدان دلیل باشد که اعضای شورای همکاری خلیج فارس هنوز هم انحصار واردات انرژی پکن را در دست دارند. گزینه دوم احتمال بیشتری دارد، زیرا واردات نفت خام پکن از تامین کننده اصلی اش یعنی عربستان سعودی در ماه مارس ۸.۸ درصد نسبت به مدت مشابه قبلی افزایش یافت. این بدان معنی است که چین حتی پس از توافق نامه همکاری استراتژیک با تهران نیز در تلاش است تا تعادل بین ایران و شورای همکاری خلیج فارس را برقرار کند.