کمونیسم مانند قانون ممنوعیت است، در نظر خوب است اما در عمل کسی رعایتش نمی کند این عقیده شوهرم است... قدیسین سرخ وجود داشتند... اما چه خونریزی راه انداختند! روسیه از نظر خون و خونریزی و انقلاب و جنگ ظرفیتش تکمیل است. دیگر تاب تحمل خونریزی و جنون را نداریم. مردم به قدر کافی رنج کشیده‌اند. حالا می دوند، خریدشان را می کنند، پرده و چوب پرده، کاغذ دیواری، ماهیتابه و خیلی چیزهای دیگر چیزهای رنگارنگ را دوست دارند، چون همه چیز قبلاً خاکستری و زشت بود!
این بخشی از تاریخ شفاهی اتحاد جماهیر شوروی است، داستان هایی که در هیچ کتاب و گزاشی نیامده بود تا سرانجام سوتلانا الکسیوویچ، سال ها پس از فروپاشی شوروی، در کتاب سرانجام انسان طراز نوین ـ فروریختن توهمات، آنها را روایت کرد. کتاب الکسیوویچ، تاریخ یک کشور است. صداهای متمایزی که در آن آمده تجربیات عمیق و گسترده آدم هاست؛ از زندگی اشتراکی اجباری در دوران استالین، از کار و شکنجه در گولاک، از پیامدهای خدمت به حزب، این تاریخ شفاهی که با رنج عمیق مردمان زیسته در جبر تاریخ آمیخته است اما، پیام گویایی دارد. مهشید معیری یکی از مترجمان کتاب، پیام آن را به سادگی چنین بیان می کند: پروژه ساختن انسان طراز نوین یعنی موجودی که با فدا کردن زندگی شخصی خود صرفاً در خدمت جمع قرار می گیرد خیالی باطل و ناممکن است. اقدام برای این کار ناممکن الزاماً ناممکن نیست و اغلب در عمل تبدیل به پروژه ای بسیار پرهزینه و فاجعه بار می شود. در روی زمین نباید در پی ساختن بهشت رفت و با سلب آزادی های مردم به زور آنها را به درون این بهشت هل داد. انسان ها را باید آزاد گذاشت تا راه خود را انتخاب کنند و البته مسوولیت آن را هم بپذیرند.
شیرینی آزادی از توهمات کمونیسم البته ماندگار نبود؛ خیلی زود جای خود را به تخلکامی زندگی در حصار نظام خودکامه پوتین داد. اما هنوز هم، در میان گزارش ها و اخباری که رویدادهای سیاسی این کشور را روایت می کنند «صدای مردم» شنیده نمی شود؛ همان گونه که صدای مردمان کره شمالی، کوبا یا چین. صدای مردمی که ناگزیرند حیات غرق در شعار و توهم و ایدئولوژی را تاب بیاورند. زیست پررنج آنها در اقتصادهای بسته و نظام های تمامیت خواه در دنیای واقعی چگونه است؟ باید بگویم پاسخ این سوال را به درستی نمی دانیم! وقتی اولویت رهبران چیزهای دیگری است چطور ممکن است زندگی روزمرده شهروندان عادی در مبارزه دائمی برای تامین ابتدایی ترین نیازهایشان، در جایی ثبت شود؟
سالیان متمادی، کارشناسان اتحاد جماهیر شوروری و تحلیلگران دموکراسی های مردمی هم از تاریخ زندگی روزمره مردم غافل بودند و صرفاً بر تاریخ سیاسی تمرکز می کردند. مطالعات مربوط به اروپای شرقی هم تحت سلطه دانشمندان علوم سیاسی بود که شیفته ژئوپولیتیک جنگ سرد بودند. در دهه 1970 نخستین آثار مربوط به «زندگی روزمره تحت سلطه کمونیسم» منتشر شد. کمی بعدف گشوده شدن بایگانی های اتحاد جماهیر شوروی در اوایل دهه 1990 همراه با دسترسی آسان تر به اروپای شرقی و در نتیجه دسترسی به مدارک و خاطرات، منجر به کشف منابعی شد که فرضیه های مهمی را تائید می کرد. شهروندان بلوک شرق تنها«عروسک های نابینا» یا «قربانیان درمانده» رژیم های دیکتاتوری نبودند؛ آنها درزندگی روزمره خود انواع تاکتیک ها و روش ها رابه کار می بردند که به آنها امکان می داد با رژیم کنار بیایند یا در برابرش مقاومت کنند، به تثبیت هنجارهای آن کمک منند یا اینکه کاملاً آن را دور بزنند!
کره شمالی حالا دژ مستحکم دیگر کمونیسم است که دستیابی به اطلاعات درباره زیست روزمرده مردم در آن دشوار به نظر می رسد، آنها که از مرزهای این کشور می گریزند و از دستگیری و مجازات جان سالم به در می برند تنها راویان زنده و مستند زندگی در یک نظام بسته اند. آنچه اززندیگ در سایه شعار و توهم روایت می کنند، هشداری است برای آنچه می توان پیامد «آرمانگرایی بریده از واقعیت» دانست.
- زندانی به وسعت یک کشور
«در کره شمالی زندگی تنها زمانی بهتر می شود که دولت به شما کمک کند. اما این روزها کمکی از دولت بر نمی آید. ما به حال خودمان رها شده ایم.» این بخش کوچکی از روایت یک دختر 23 ساله است که در سال 2017 از هایسان کرده شمالی به جنوب گریخته.
هنگامی که کیم جونگ اون، رهبر کره شمالی شد بسیاری از مردم تصور می کردند زندگی آنها بهتر خواهد شد. او به کهن ترین سلسله کمونیستی جهان، امید و وعده تغییر داد. اما «جانشین بزرگ»، به اندازه پدرش و حتی بیش از او خشن و خودکامه بود. گرچه اجازه داد اقتصاد اندکی آزاد شود در مقابل سعی کرد درهای بیشتری را به دنیای خارج مهر و موم کند؛ امنیت در مرز چین را تشدید کرد و برای کسانی که جرات به خرج می دادند تا از این مرز عبور کنند، مجازات های سنگین تری وضع کرد. و حالا، به رغم وعده ها، در کره شمالی آزادی بیان و اندیشه هنوز یک سراب است!
در سال 2017 واشنگتن پست گزارشی منتشر کرد که حاصل مصاحله با 25 نفر از کسانی بود که از کره شمالی به کره جنوبی یا تایلند گریخته بودند. در شرایطی که اطالاعات کمی از زندگی مردم در دنیای حصار کشیده کیم جونگ اون وجود داشت این پناهندگان در رستوران، در آپارتمان های کوچک و در اتاق های هتل خود کامل ترین گزارش را از زندگی روزمره در کره شمالی و چگونگی تغییر آن از زمان تحویل حکومت به کیم جونگ اون پسر ارائه کردند.
واشنگتن پست در گزارش خود نوشت برخی از داستان های آنها به دلیل ماهیت محرمانه و مخفی رژیم به طور مستقل قابل تایید نیست اما شباهت داستان های راویان مختلف می تواند تاییدی بر صحت آن باشد، روایت های آنان، تصویری از یک دولت کمونیست را به تصویر می کشید که از هم فروپاشیده و اقتصاد دولتی آن به بن بست رسیده است. گرچه کره شمالی هنوز راه خود را می رود و از طریق کارآفرینی و غالباً به روش های غیرقانوی درآمد کسب می کند اما قضیه فراتر از اقتصاد است؛ مشکلاتی در کره شمالی وجود دارد که پول نمی تواند آن را حل کند.
دلایل فرار مردم از کره شمالی اماف همراه با تغییر شرایط داخلی این کشور تغییر کرده است. آنها دیگر به دلیل گرسنگی از کشور خود فرار نمی کنند؛ قحطی ویرانگر اواسط دهه 90 عامل فرار گروه دیگری از افراد بود. می گریزند چون سرخورده و ناامیدند! بازارهای جهانی به حالت انفجاری گسترده شده و جریان اطلاعاتی در پی داشته که از طریق گفت و گوهای در گوشی بازرگانان چینی از طریق سریال های تلویزیونی که روی یواس بی ها آپلود می شوند به مردم رسیده است. این همه باعث شده بسیاری ازمردم کره شمالی رویاهایی پیدا کنند که تا پیش از این نداشتند.
برخی کره را ترک می کنند زیرا می خواهند موقعیت بهتری برای تحصیل فرزندانشان پیدا کنند. برخی می روند زیرا رویای موفقیت و کسب ثروت درکشورشان به باد رفته است. و برخی در اندیشه فرارند زیرا می خواهند اندیشه و نظرشان را آزادانه بیان کنند.
- پول همه چیز است!
به لحاظ نظری، کره شمالی یکی از سنگرهای سوسیالیسم است؛ کشوری که دولت همه چیز از جمله مسکن،مراقبت های بهداشتی، تحصیلات و شغل را فراهم می کند. اما در واقعیت، اقتصاد دولتی این کشور دیگر جوابگو نیست. مردم در کارخانه ها و مزارع کار می کنند اما کار چندانی برایشان وجود ندارد و تقریباً چیزی به آنها پرداخت نمی شود. به همین دلیل و بنا به ضرورت، یک اقتصاد خصوصی پرجنب و جوش در خفا شکل گرفته است، اقتصادی که در آن مردم، خود راه های کسب درآمد را پیدا می کنند؛ چه از طریق فروش غذاهای خانگی یا فروش موادمخذر، یا قاچاق دستگاه های پخش دی وی دی که از مرز یا با گرفتن رشوه به داخل رسیده است.
یک کشاورز کره ای که در سال 2014 از کشور گریخته به واشنگتن پست می گوید: ما در مرکز شهر زندگی می کردیم اما مقداری زمین در دامنه کوه اجاره کردیم و در آنجا ذرت کاشتیم. ساعت 4 صبح بیدار می شدیم و سه ساعت پیاده روی می کردیم تا به زمین کشاورزی برسیم. بعد تا ساعت 8 شب کار می کردیم. ... از بازار لوبیا می خریدیم و در خانه توفو درست می کردیم تا در خانه بفروشیم. سودمان کمتر از پنج هزار وون (60 سنت با نرخ بازار آزاد) بود. چون قیمت حبوبات در نوسان بود گاهی اوقات اصلاً پولی دستمان را نمی گرفت!
ده ها هزار نفر از مردم در خارج از کشور، در انبارهای چوب و کارخانه های پوشاک یا سایت های ساخت و ساز چین و روسیه کار می کنند و ارز خارجی به دست می آورند. دوسوم حقوق آنها به رژیم می رسد و بقیه را می توانند نگه دارند. یک کارگر ساختمانی 40 ساله که در سال 2015 از کره گریخته می گوید من می خواستم پول به دست بیاورم و برای خانواده ام خانه بخرم. اما همین 100 دلار رشوه دادم تا بتوانم برای کار ساخت وساز به خارج از کشور بروم. مرا به سن پترزبورگ فرستادند. تمام هدفم از ماندن در آنجا، کسب درآمد بود تا سربلند از دستاوردم به خانه برگردم. هنور اولین باری که دستمزد گرفتم را به یاد دارم. هزار روبل بود... و من فکر کردم ثروتمند شده ام.
تحلیلگران می گویند با تحول اقتصاد و قوانین حاکم بر آن در کره شمالی مناطق خاکستری بیشتری برای سوء استفاده ایجاد شده است. این یعنی تجارت و فعالیت غیرقانونی نیز در کره شمالی شکوفا شده است. یک پزشک 42 ساله در این باره می گوید: حقوق پزشکان حدود 3500 وون در ماه بود. این کمتر از هزینه خرید یک کیلو برنج است. بنابراین مسلم است پزشکی کار اصلی من نبود. کارم قاچاق شبانه بود. من داروهای گیاهی را از کره شمالی به چین می فرستادم و با پولش، لوازم خانگی را به کره وارد می کردم... پلوپز، مانیتور، ای سی دی و...
تقریباً برای همه چیز پول لازم است. حتی برای بخشش هایی از زندگی کمونیستی که کیم وعده داده بود آن را رایگان فراهم می کند مانند مسکن وتحصیل. رشوه و فصاد هم به طور گسترده رایج است و با سست کردن کنترل حکومت، و ایجاد مشوق هایی که با اولویت های کیم همخوانی ندارد، سبب تضعیف رژیم شده است.
توانایی کسب درآمد و گاهی اوقات پول خیل زیاد از طریق قانونی و غیرقانونی به نابرابری شدید در کشوری منجر شده که مدت هاست خود را بهشت سوسیالیستی مساوات طلب معرفی می کند و این خود منبع اختلال در ساختار اجتماعی کشور است. تاجران حبوبات و فروشندگان مواد مخدر و همه افراد در این بین، برای تامین معاش چشم انداز مناسبی دارند. فقط کسانی که در مشاغل دولتی مشغول به کار هستند ناچارند به چند دلار در ماه قناعت کنند و به عنوان مکمل درآمد خود، با جیره های ناچیز دولتی بسازند.
- سرکوب و سرخوردگی
توصیف بزرگی و قداست کیم ها در کره شمالی ناممکن است. از کیم ایل سونگ گرفته تا پسر و نوه اش نوعی تثلیث مقدس به شمار می روند. هیچ گونه انتقاد یا زیر سوال بردن شان ممکن نیست؛ حداقل بدون اینکه فرد منتقد یا خانواده اش را به خطر بیندازد. زندگی همه با هر مخالفتی، در معرض خطر است.
درست مثل آموزش های مذهبی از بدو تولد باید درباره خانواده کیم اطلاعات کسب کنید. یادبگیرید آنها خدایان هستند و شما باید کاملاً مطیعشان باشید. با نخبگان البته برخورد خوبی می شود، و به همین دلیل است که از پایدار مانند سیستم اطمینان دارند. اما برای دیگران، این حکومت وحشت است. خانواده کیم برای تسلط بر مردم از رعب و وحشت استفاده می کنند و این باعث می شود هیچ نوع گردهمایی اجتماعی برگزار نشود چه برسد به اعتراض و انقلاب!
نظارت گسترده دراین کشور شهرتی خاص دارد و یک بخش امنیتی به نام Bowibu ستون فقرات این نظارت است. عوامل آن در همه جا حضور دارند و با مصونیت تمام کار می کنند. رژیم همچنین نوعی سیستم نگهبانی محلی دارد. هر منطقه درهر شهر یا روستا به محلاتی شامل 30 یا 40 خانوار تقسیم شده که هریک دارای یک رهبر است. رهبری که مسوولیت هماهنگی نظارت دقیق و تشویق مردم به خبرچینی را برعهده دارد! برای کسانی که از راه هایی که پول نمی تواند آن را حل کند گیر رژیم بیفتند مجازات سخت و سنگین است.
یک اپراتور مخابرات که از کره گریخته و به واشنگتن پست می گوید: اولین باری که به زندان رفتن به دلیل کمک به مردم برای تماس با بستگان شان در کره جنوبی دستگیر شدم. به چهار ماه کار سخت محکومم کردند. در کنار کوه جاده ای ساختم که گفتند در صورت جنگ به آن نیاز داریم. مردان حفاری می کردند و زنان مجبور به حمل سنگ و خاک بودند.
فراریان از زندان های وحشتناک کره شمالی هم رفتارهای وحشیانه ای را گزارش کرده اند از جمله شکنجه های قرون وسطایی با غل و زنجیر و آتش. فعالان حقوق بشر می گویند به نظر می رسد این رفتارها در زمان کیم کمتر شده اما ضرب و شتم شدید و انواعی از شکنجه ـ از جمله قرار دادن فرد تحت استرس طولانی فلج کننده ـ مانند اعدام های عمومی، امری عادی به شمار می روند. این شبکه هولناک زندان ها و اردوگاه های اجباری کار است که مردم را از اعتراض با صدای بلند بازداشته؛ در کره شمالی هیچ اعتراض سازمان یافته یا مخالفت سیاسی وجود ندارد. بعضی از مردم کشور را ترک می کنند اما تعدادشان زیاد نیست. هزاران نفر سالانه ناشناخته وارد چین می شوند و حدود هزار نفر هم به کره جنوبی می گریزند. در اواخر دهه 90 و اوایل 2000 تقریباً همه مردمان کره شمالی که فرار کردند به دلیل گرسنگی یا نیاز اقتصادی بود. اما انفجار بازارها زندگی را برای خیلی ها بهتر کرده است. حالا افراد بیشتری کره را ترک می کنند نه به خاطر اینکه از تامین خانواده خود ناتوانند؛ زیرا از سیستم قطع امید کرده اند.
- آزادی و حقوق بشر
گزارش دیده بان حقوق بشر 2021 می نویسد: کره شمالی سال 2020 همچنان یکی از سرکوبگرترین کشورها در جهان بوده است. تحت حکومت کیم جونگ اون، دولت توتالیتر سرکوب را عمیق تر کرده و با استفاده از تهدید به اعدام، زندان، ناپدید شدن و کار اجباری، اطاعت همراه با ترس از حکومت را حفظ کرده است. به دلیل بسته شدن مرزها و محدودیت های سفر برای جلوگیری از گسترش کویید 19، این کشور بیش از هر زمان دیگری منزوی شده زیرا مقامات، محدودیت های ارتباطی با جهان خارج را تشدید کرده اند.
در گزارش این سازمان آمده کره شمالی همچنان به شدت تمام آزادی های اساسی از جمله آزادی بیان، دین و وجدان، اجتماعات و تشکل ها را محدود و مخالفت های سیاسی، رسانه های مستقل، جامعه مدنی و اتحادیه های کارگری را ممنوع می داند. مقامات معمولاً مخالفان دولت را به اردوگاه های مخفی زندان ها می فرستند، جایی که با شکنجه، جیره های گرسنگی و کار اجباری روبه رو می شوند. ترس از مجازات جمعی ابزاری برای خاموش کردن مخالفان است. دولت به طور سیستماتیک، برای ساخت پروژه هیا زیربنایی و کارهای عمومی، نیروی کار اجباری و بدون مزد را از میان شهروندان خود انتخاب می کند. ضمن آنکه نمی تواند از حقوق کودکان و گروه های حاشیه ای از جمله زنان و افراد دارای معلولیت حمایت کند.
ناکامی های کره شمالی در بهبود حقوق اقتصادی، منجر به افزایش آسیب های وارد به مردم در سال 2020 شده است. کیم جونگ اون در ژانویه سال گذشته اظهار داشت که کره شمالی باید «کمربندهای خود را محکم ببندد» و راه های خودباوری را پیدا کند. با این حال، دولت به اولویت بندی خود برای توسعه سلاح های استراتژیک ادامه داد و شورای امنیت سازمان ملل متحد را به اعمال تحریم های شدید اقتصادی وادار کرد.
تاثیر اقتصادی این تحریم ها، که با قرنطینه ناشی از کرونا شدت گرفت ـ همراه با سیل های شدید که بین ژوئن و سپتامبر گذشته محصولات کشاورزی، جاده ها و پل ها را نابود کرد ـ برنامه تولید محصولات کشاورزی این کشور را تضعیف کرده است. دولت همچنان به مقاومت در برابر تعامعلات دیپلماتیک ادامه داده و بارها پیشنهادهای بین المللی را رد کرده است. حاصل این همه، کشوری است که خود را بهشت برین می داند اما مردمانش برای فرار از مرزها حاضرند جان خود را به خطر بیندازند.
«ما می خواستیم دنیای جدیدی بنا کنیم، می خواستیم همه را خوشبخت کنیم. فکر می کردیم این کار ممکن است. به آن اعتقاد داشتم، صادقانه اعتقاد داشتم! به قدر کافی زندگی کرده ام که آینده ای را که رویایش را رد سر می پروراندیم ببینم. آینده ای که برایش جان دادیم و جان دیگران را گرفتیم.» این بخشی دیگر از روایات آرمان خواهان نظام کمونیستی شوروی است. آرمانگرایی شدید و بریده از واقعیت که در نهایت به فقر شدید، به هم ریختگی نظم و انسجام اجتماعی، رشد نژادپرستی و تعمیق فساد و نابرابری منجر شد و فروپاشی کشور شوراها را رقم زد.
همه ما امیدواریم که توتالیتریسم، کمونیسم و زندگی در جوامع محصور منزوی چیزی مربوط به گذشته باشد. روسیه، آلمان، کشورهای بلوک شرق و ... همگی نشانی دادند که پایان انسانیت چگونه خواهد بود. اما مهم است که درک کنیم تمامیت خواهی فقط از خلأ عرفان و اخلاق بیرون نیامده است. همان طور که هانا آرنت در منشأ توتالیتریسم توضیح می دهد این فقط یک احتمال در مسیری است که اکثر کشورها در طول زمان با آن مواجه می شوند. در انزوا نیز چنین است!
دیدگاه تان را بنویسید