«جان ریه‌های تنفسی بندر دیر در خطر است»؛ این خبری بود که اهالی انجمن زیست‌محیطی سوکا به روزنامه «شرق» دادند. محسن خیر‌اندیش، مدیر‌عامل انجمن سوکا و نماینده سمن‌های شهرستان دیر، در گفت‌وگو با «شرق»، روایتگر داستانی طولانی است. به گفته او جنگل‌های حرای بندر دیر که آخرین تراکنش جنگل حرای چند‌صد‌ساله محسوب می‌شوند، قرار است قربانی جدید پرورش میگو باشند.

ساختن ساحلی که مردم در آن قدم بزنند و از دریا لذت ببرند، صرفه اقتصادی ندارد. اینکه مردم در ساحلی پای بگذارند که مال خودشان باشد، حتی اندازه دو کیلومتر، تلاش چندین‌ساله حافظان محیط زیست دیری بود. آنها در تمام این سال‌ها تلاش کرده‌اند این جنگل‌ها از زمین‌خواری و دریاخواری مصون بماند. حالا جان جنگل دیر با 150 هزار اصله درخت که هر‌ساله و در موعدی مشخص، حافظان محیط زیست به درخت‌هایش اضافه می‌کنند، در خطر است. خیراندیش می‌گوید: «مردم دیر سهم کمی از ساحل دارند. فقط دو کیلومتر مال مردم است که برای همین دو کیلومتر خیلی تلاش کردیم. داستان این است که این قسمت از جنگل حرا تنها کریدور هوازی بندر دیر محسوب می‌شود؛ همین ساحل ماسه‌ای کاملا بکر که اصل بر حفاظت از آن بوده و ما تلاش کردیم از هر دست‌کاری در امان بماند.

جنبشی  برای  جنگل

از سال 1395، اعضای انجمن سوکا، رسمی را بنا کردند که بر‌اساس آن با مشارکت مردم دیر در جنگلی که ریه‌های تنفسی سکونتگاه‌شان است، درخت بکارند. آن روز هزار اصله نهال در جنگل کاشته شد. از همان روز به بعد سال به سال‌ تشکل‌های مردمی محیط‌زیستی دیر این رسم را تکرار کردند. سال 1396 هم بزرگ‌ترین برنامه کاشت نهال‌های حرا در سطح کشور به نام اسفند حرا اجرا شد. در سال 1396 هم 15 هزار اصله نهال حرا با همکاری سازمان‌های مردم‌نهاد در چندین شبانه‌روز در جنگل کاشته شد.

در تمام این سال‌ها محیط‌زیستی‌های دیر تلاش کردند که حساسیت مردم دیر را درباره وضعیت محیط زیست حساس کنند و در‌این‌باره موفق هم بودند؛ اما تمام داستان به این خوشی نبود. عده‌ای هم بودند که در تمام این سال‌ها به دنبال سود بیشتر و بهره‌برداری اقتصادی از باقی‌مانده‌هایی از ساحل بودند که مال مردم بود. هرچند شروع هر پروژه‌ای در حریم درختان حرا، با واکنش تند سمن‌های زیست‌محیطی مواجه می‌شد؛ اما از جایی به بعد روند کار تغییر کرد.

یکی از اهداف صنعتی که سال‌ها بود در بندر دیر از سوی یکی از محلی‌ها پیگیری می‌شد، پرورش میگو در این پهنه بود. در نزدیکی جنگل‌های حرا، خوری به نام خور بردستان وجود دارد که کسانی که تکثیر و پرورش میگو انجام می‌دهند، می‌توانند به‌راحتی، بدون اینکه کانالی زده شود، لایروبی شود و مجوزی دریافت شود، به صورت طبیعی از آب این خور استفاده کنند و زمینه‌ساز مرگ تدریجی جنگل‌های حرا شوند و این همان چیزی بود که اعتراض سمن‌ها را به دنبال داشت. در‌این‌میان معاون رئیس‌جمهور نیز با صدور دستوری از یکی از مدیران ‌کل حفاظت محیط زیست در این زمینه گزارش مستقلی خواست و در نتیجه با شکایت شهرداری بندر دیر از پروژه پرورش لارو در محدوده خور بردستان، این پروژه با دستور دادستانی شهرستان دیر متوقف شد.

با وجود اینکه جلوی این کار بارها و بارها گرفته شده؛ اما این پروژه همچنان در حال فعالیت است و خطری جدی ریه‌های تنفسی دیر را تهدید می‌کند.

حرا  فدای  میگو

احسان عابدی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی کشور و عضو انجمن زیست‌محیطی سوکا و کانون رشد و توسعه نجیرم، در گفت‌وگو با «شرق»‌ درباره وضعیت ایجاد‌شده در بندر دیر گفت: «اکوسیستم‌های حرا، اکوسیستمی ساحلی هستند. این اکوسیستم‌ها از اهمیتی ویژه در اقلیم دریایی و حتی جهانی برخوردار هستند و حتی در برخی کشورها امروزه اگر جنگل‌های حرا را از دست می‌دهند، در راستای کاشت جنگل‌های حرا می‌کوشند و روزبه‌روز به توسعه آن کمک می‌کنند. انجمن زیست‌محیطی سوکا و کانون نجیرم از جایی که به اهمیت این جنگل‌ها واقف بوده‌اند، در توسعه این جنگل‌ها تلاش جدی کرده‌اند. 

در بین سال‌های 95 تا 98 حدود 25 هزار نهال حرا آنجا کاشت کرده‌اند و در واقع جدا از پچ طبیعی حرا که در این منطقه وجود دارد، در اطراف این پچ که پهنه‌ای وسیع است، 25 هزار نهال حرا کاشت کردند تا این تالاب سرپا بماند و بتواند روند اکوسیستمی خود را دنبال کند. علاوه‌بر‌این اعضای انجمن با همکاری سازمان محیط زیست، آن انجمن را به‌عنوان تالاب ملی ثبت کردند. جنگل‌های حرا بالذات دارای اهمیت هستند و بیش از 20 درصد جنگل‌های خشکی تولید اکسیژن می‌کنند و به‌همین‌صورت گاز دی‌اکسیدکربن را جذب و از محیط دفع می‌کنند». به گفته او جنگل‌های مانگرو میزبان طیف وسیعی از گونه‌های آبزی هستند و سطح بالایی از تولیدات اولیه اقیانوس‌ها را به خود اختصاص داده‌اند. در واقع این اکوسیستم‌های پر تولید، چرخش مواد مغذی را در خود جای داده‌اند. جنگل‌های مانگرو در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری 124 کشور دنیا وجود دارند و نکته جالب این است که 48 درصد مانگروهای دنیا در پنج کشور اندونزی، برزیل، استرالیا، نیجریه و مکزیک واقع شده‌اند. جنگل‌های مانگرو در مقایسه با گیاهان خشکی‌زی میزان کربن بالاتری را در بافت‌های ‌زمینی خود ذخیره می‌کنند. میزان کربن ذخیره‌شده در خاک با افزایش سن گیاه مانگرو افزایش پیدا می‌کند. 

این یعنی ما نباید به ذخیره‌ گیاهان طبیعی و دارای قدمت‌مان دست‌اندازی کنیم و به جای آن و به بهانه حفظ محیط زیست چند صد متر آن‌‌طرف‌تر دست به کاشت مصنوعی گیاه حرا بزنیم. هنگامی که یک گیاه حرا از بین می‌رود، کربن ذخیره‌شده‌ای که به واسطه آن گیاه حرا در زیر لایه‌های رسوبی مدفون شده است، وارد جو می‌شود و این فاجعه گرمایش جهانی را تشدید می‌کند؛ چرا‌که میزان کربن ذخیره‌شده در بافت‌های غیرزنده در زیر خاک خیلی بیشتر از بافت‌های زنده است. این میزان احتمالا بین 75 تا 95 درصد کل کربن ذخیره‌شده زیر خاک است.

عابدی خاطرنشان کرد: «در اکوسیستم‌های مانگرو وجود نمک بالا در آب و رسوبات، توانایی استفاده از آب را در گیاه مانگرو به ‌طور منفی تحت تأثیر قرار می‌دهد.

 در چنین شرایطی گیاه ریشه‌های ریز فراوانی را به ‌وجود می‌آورد که به‌طور مرتب با ریشه‌های جدید جایگزین می‌شوند تا توانایی جذب آب در شرایط نامناسب همچنان وجود داشته باشد. این استراتژی سازشی یکی از عواملی است که میزان ذخیره کربن در رسوبات اکوسیستم‌ مانگرو را افزایش می‌دهد. این ساختار پیچیده در سیستم ریشه این گیاهان همچنین به پایداری گیاهان در برابر بالا و پایین آمدن آب در هنگام جزر و مد، امواج و توفان‌ها کمک می‌کند؛ اما متأسفانه سرعت تخریب این جنگل‌های دریایی، سه تا پنج برابر بیشتر از جنگل‌های خشکی است‌. در ایران در 20 سال گذشته، حدود 20 درصد از این جنگل‌ها از بین رفته‌اند. در‌حال‌حاضر ما هر روز به این جنگل تعرض می‌کنیم. در کنار این جنگل مناطق مسکونی ساخته شده، وقتی یک منطقه مسکونی می‌سازیم، به ایجاد راه ‌نیاز داریم، غیر از ‌آن راه‌هایی را که می‌شد جای دیگری ساخت، در محدوده حرا ساختیم و این جنگل را به گوشه رینگ بردیم و محل عبور آب شیرین به این جنگل را از بین بردیم. این جنگل بسیار وابسته به آب شیرین است و حالا دورتا‌دورش راه و سوله و جاده است و از آب شیرین بی‌نصیب و روز‌به‌روز از توان اکولوژیک این جنگل کاسته می‌شود».

این فعال محیط‌زیستی در پایان خاطر‌نشان کرد: «حالا قرار است یک مرکز تکثیر میگو در کنار این جنگل ساخته شود. ما مشکلی با این مرکز نداریم و دست متولی را هم می‌بوسیم؛ اما چرا مسئولان و سازمان حفاظت از محیط زیست، منابع طبیعی و فرمانداری دیر دقیقا در محدوده جنگل حرا موقعیتی را به سرمایه‌گذار داده‌اند تا این مرکز را آنجا بسازد؟ قرار شده دو هکتار در محدوده جنگل حرا به این مرکز واگذار شود. قرار است سوله‌سازی شود و راهی برای رسیدن سوله احداث شود و دوباره مسیر آب شیرین به این جنگل بسته شود. علاوه‌بر‌این بعدها که مرکز راه افتاد، باید خاطرمان باشد که مراکز پرورش میگو آب‌شان را از دریا می‌گیرند و پساب را هم به دریا می‌ریزند. این پساب دقیقا در محدوده جنگل حرا ریخته می‌شود و جنگلی که میراث طبیعی است و مردم از آن حفاظت کرده‌اند و نهال برایش کاشتند، از بین می‌رود».

به گفته فعالان محیط زیست دیر، تلاش‌ها برای جلوگیری از این اتفاق ادامه دارد؛ هرچند به نظر می‌رسد تصمیم‌ها از پیش گرفته شده؛ اما آنها می‌گویند امیدوارند. پیش‌تر قرار بود چهار هکتار از این محدوده در اختیار مرکز پرورش میگو قرار بگیرد که با اعتراض سمن‌ها این مقدار به دو هکتار کاهش پیدا کرد. آنها امیدوارند بتوانند فرمانداری و سازمان حفاظت از محیط زیست را مجاب کنند تا جای دیگری را در اختیار این پروژه صنعتی قرار دهند.