کوشک ایرانی در هندوستان

حمیدرضا سروری

در پانزده کیلومتری شمال شهر احمدنگر هند در امتداد جاده‌ای که از فلات بلند احمدنگر به سوی دشت دولت‌آباد می‌رود کوشکی از آن دورۀ نظام‌شاهی در موقعیتی راهبردی و مشرف بر زمینهای اطراف جای گرفته است. محوطه در نزدیکی روستای وامبوری(Vambori)  قرار دارد.کوشک منظرصباح بین بومیان با عنوان(Manzarsumbah) خوانده می‌شود هرچند پوشکارسهونی پژوهشگری که آثار معماری نظام‌شاهیان را مورد بررسی قرار داده است در جایی دیگر به شکل(Manjarsumbah) آورده!(Sohoni,2015:117) منظرصباح محلی برای خوشگذرانی و استراحت شاهان و نجیب‎‌زادگان نظام‌شاهی بوده، مجموعه شامل حوضهای آب، استخری کمابیش بزرگ،کوشک سلطنتی،گرمابه، مسجد و انبار است. سیستم آب‌رسانی مجموعه به شدت تحت تأثیر اصول و مبانی هنر و معماری ایرانی ساخته شده است(Sohoni,2018:115)  سیستمی هوشمندانه که کار انتقال آب از دره به بالای تپۀ بلند را انجام می‌داده است. جایگاه منظرصباح از نظر چیره بودن بر محیط اطراف و کنترل جادۀ قدیمی بسیار جالب توجه است(Sohoni,2015:117). نخستین بنای مجموعه که پس از بالا رفتن از تپۀ بلند خودنمایی می‌کند انباری کمابیش بزرگ است که بلوکهای سنگیش و شکل آجرچینی آن و البته اندازه‌هایش به خوبی نشان می‌دهد به دست معمارانی ساخته شده است که با سنت ساخت خانه‌های ایرانی آشنایی داشته‌اند. البته روشن است که سنگ‌تراشان مجموعه بومی بوده‌اند(Sohoni,2018:119) راه‌پله‌ موجود در انباری که به بام بنا منتهی می‌شود با راه‌پلۀ دو بنای دیگر نظام‌شاهی یعنی لکاد محل(Lakkad Mahal) و کالاوانتینیچا محل(Kalawantinicha Mahal) بسیار شبیه است. شاید نمای خارجی انبار دارای تزیینات گچبری بوده است که در هر صورت امروزه اثری از آن دیده نمی‌شود، البته در بخشهای دیگر مجموعه گچبری به خوبی نمایان است. در صدمتری ساختمان انبار،کوشک نظام‌شاهی خودنمایی می‌کند، در بخش شمالی کوشک دو اتاق راست‌گوشه دیده می‌شود. به طورکلی مجموعه به گونه‌ای ساخته شده است تا امکان لذت دیداری از چشم‌اندازی که به سوی شمال هست را فراهم آورد. پوشکار سهونی با توجه به شباهتهایی که بین منظرصباح و کاخ هشت بهشت احمدنگر وجود دارد، تاریخ مجموعۀ منظرصباح را بین سالهای(1555تا1525م) تخمین می‌زند. یکی از ویژگیهای بناهای نظام‌شاهی استفادۀ فراوان از چوب در بناهاست و این ویژگی در منظرصباح هم به خوبی دیده می‌شود. تا به حال هیچ کاوش باستان‌شناسی در محوطه انجام نشده و مجموعه در وضعیت بسیار بدی قرار دارد! اگر اقدامی در راستای مرمت و نگهداری از بنا انجام نگیرد در آینده‌ای بسیار نزدیک بخشهای دیگری از مجموعه از دست خواهد رفت!.

منابع

Sohoni,Pushkar. The Architecture of a Deccan Sultanate: Courtly Practice and Royal Authority in Late Medieval India (London: I.B. Tauris, 2018).

Sohoni,Pushkar.Aurangabad with Daulatabad,khuldabad and Ahmadnagar(Mumbai,Jaico Publishing House,2015).