تمامیت ارضی شوخی نیست!

غرب آسیا و شمال آفریقا یا به عبارت مشهورتر خاورمیانه، همیشه سرزمینی پرآشوب و بدون آرامش بود. این اتفاق علاوه بر مرزهای کشورهای درونش، در مرزهای خود خاورمیانه با دیگر سرزمین‌ها مانند قفقاز هم جریان داشته است. قره سو یکی از مرزهای پرآشوب بوده است که در جنگ‌های ایران و روس، در بین ایران رضاشاهی و ترکیه آتاترکی و هم‌اکنون در مناقشه قره باغ تاثیر مهمی نهاده است. سرگذشت قره سو چه بوده است و چرا در روزهای اخیر اهمیت آن فهمیده شده است. 

قره سو در میان ایران، ارمنستان و ترکیه واقع شده است. یک خط سه و نیم کیلومتری در امتداد ارس که کوه آرارات کوچک در این ناحیه قرار دارد، قره سو خوانده می‌شود. قره سو از نقاط مورد مناقشه در جنگ ایران و روس بوده است. بنا بر قرارداد ترکمنچای، رود ارس مرز ایران و روسیه تزاری تعیین می‌گردد اما روس‌ها به این قانع نشدند و ناحیه شرور که حد فاصل آرالیق تا اتصال قره سو به ارس بود را تحت سیطره خود درآوردند. پس از وقوع انقلاب اکتبر و روی کار آمدن کمونیست‌ها در روسیه، شوروی طی عهدنامه قارص چند ناحیه و منطقه از جمله قره سو را به ترکیه داد. اما حاکم ماکو در 1302 به تهران نامه‌ای نوشت و حاکمیت ایران بر این ناحیه را یادآور شد. نتیجه این کار، عزل او توسط نخست وزیر یعنی رضاخان سردار سپه بود. در آخرین ماه همان سال، سردار سپه به امیر لشکر عبدالله امیرطهماسبی نامه‌ای نوشت تا دیگر مالکیت ایران بر قره سو را پیگیری ننماید. در 1310، رضاخان که اکنون به رضاشاه تغییر کرده بود، با بهانه اینکه دوستی ایران و ترکیه مهم‌تر از این است که کدام تپه دست ما باشد، این ناحیه استراتژیک از دست ایران رفت. عهدنامه تعیین خط سرحدی در دی‌ماه 1310 نقطه پایانی بر مالکیت ایران بر قره سو بود. البته دولت پهلوی در تبلیغات فراوان خود در مطبوعات این چنین عنوان می‌کرد که ایران قره سو را داده و قطور در کردستان را گرفته است اما قطور ناحیه‌ای تحت حاکمیت دولت ایران بوده است و فقط آنکارا روی آن ادعای مالکیت داشته است در حالی که سندی ارائه نمی‌کرده است. بدین ترتیب، 800 کیلومتر از خاک ایران زمین با شوخی پنداشتن تمامیت ارضی توسط پهلوی اول از دست رفت.

پهلوی اول با واگذاری قره سو به ترکیه، موقعیت ژئوپولتیک ایران را در برابر ترکیه تضعیف کرد. آرارات کوچک یه ناحیه استراتژیک بود که به ایران در برابر ترکیه دست بالا را می‌داد. هم‌اکنون نیز قره سو تنها مسیر کمک ترکیه به نخجوان است. اما امروز  که بخش‌های اصلی قره باغ به تصرف باکو در آمده است و ضدایرانی بودن رژیم حاکم بر جمهوری آذربایجان اظهر من الشمس است و از سویی دیگر روزنامه ترکیه‌ای ینی شفق که متحد حزب حاکم ترکیه یعنی حزب عدالت و توسعه و رجب طیب اردوغان رئیس جمهور نوعثمانی این کشور است، از سیاست این کشور برای قطع ارتباط ایران و ارمنستان یعنی اتصال باکو به نخجوان از طریق تصرف مناطقی از ارمنستان پرده برداشت. این پدیده در صورت وقوع ارتباط زمینی ایران با اروپا را قطع خواهد نمود و با توجه به حضور شبه نظامیان تکفیری متحد اردوغان در منطقه، ایران با تهدید امنیتی مهمی مواجه خواهد شد. از طرفی، تجزیه طلبان پان ترک در ایران بر شدت فعالیتشان خواهد افزود و تهدید امنیتی مضاف بر تکفیری‌ها برای ایران ایجاد خواهند کرد. تهران باید برای مقابله با این تهدیدها فورا چاره‌ای بیندیشد. مسئله امنیت و تمامیت ارضی مسئله‌ای شوخی بردار نیست. یک بار رضاشاه با این قضیه به صورت شوخی برخورد کرد، ایران 8 دهه بعد با این مشکل مواجه شد. دیگر اشتباهی به مانند پهلوی اول نباید تکرار شود.