این روزها، سازها کوک نیستند، حال‌شان خوب نیست و از صدا افتاده‌اند. اهالی موسیقی اگرچه در سال‌های گذشته هم بسیاری از اوقات، حالِ خوشی نداشتند، اما سال ۹۸ و به ویژه اسفند، شرایط روحی و مادی نامناسبی پیدا کرده‌اند. زخمه این روزهای کرونایی بر تارِ وجود موسیقی‌دانان، صدایی جز سکوت برنمی‌انگیزد. در این روزهای خاموشی اهالی موسیقی، سراغ چند تن از آنان رفته‌ایم تا از دردها و درمان‌ها بگویند.
تاکید بر ماندن در خانه و پایبندی به آن‌چه قرنطینه خانگی می‌نامند در کنار درخواست از دولت، وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی، معاونت هنری و دفتر موسیقی برای اندیشیدن به چاره‌ای جهت جبران خسارت‌های واردآمده به اهالی موسیقی و ارائه راهکارهایی در این زمینه، چکیده صحبت موسیقیدانانی است که در این روزهای تحت‌سیطره شیوع ویروس کرونا پای حرف‌شان نشستیم.
در خانه بمانید و به قرنطینه خانگی پایبند باشید
آن‌چه این روزها بسیار می‌شنویم لزوم ماندن در خانه و پایبندی به قرنطینه خانگی تا حد امکان، است. اقدامی که به قطع شدن زنجیره انتقال ویروس کرونا که این روزها بر زندگی‌مان چنبره زده است کمک بسیار خواهد کرد. هنرمندان و از جمله اهالی موسیقی نیز از جمله تشویق‌کنندگان مردم یا به قول کیوان ساکت «طرفداران و شنوندگان و بینندگانشان» به ماندن در خانه‌اند.
داود گنجه‌ای موسیقی‌دان پیشکسوت و نوازنده کمانچه و ویلن که از جمله سوابق و سمت‌های پرتعدادش می‌توان به عضویت در شورای عالی خانه موسیقی اشاره کرد در همین زمینه گفت: «اگر مردم همکاری کنند و به گفته‌های وزیر محترم بهداشت، دکتر زالی فرمانده ستاد عملیات مقابله با کرونا در تهران و آقایان و خانم‌های اطبا گوش دهند و رعایت کنند این هم مانند بسیاری از مسائل مبتلابه جامعه، از میان ما رخت می‌بندد. به شرطی که با نگاهی علمی و پزشکی به آن بپردازیم، از خرافات دوری کنیم و به‌روز باشیم. »
کیوان ساکت، آهنگساز، نوازنده تار و سه‌تار، نویسنده و هنرآموز موسیقی نیز در همین خصوص، گفت: «به گمان من وضعیت فعلی از سخت‌ترین و دشوارترین روزها و هفته‌های سال ۹۸ است که خود، سالی مملو از فرازونشیب و دردورنج برای مردم ما بود. سخت بر این باورم که تمامی نهادهای دولتی بایستی عمق فاجعه ناشی از ورود و گسترش ویروس کرونا به کشورمان را با مردم در میان بگذارند. در این روزها بارها و بارها مشاهده کرده‌ام که شوربختانه بسیاری از مردم این فاجعه و واقعه ناگوار را خُرد و کوچک می‌انگارند و آن را به پشیزی نمی‌گیرند و همین، بخشی از موجبات این امر را فراهم کرده است که این بلای خانمان‌سوز، این ویروس جهنمی علاوه بر لطمه به اقتصاد کشور و تلخ کردن روزگار مردمان از جان آدمیان نیز نگذرد و آن را بستاند.»
ساکت با اشاره به نقش هنرمندان و وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی، شهرداری‌ها و رادیووتلویزیون در تشویق مردم به پایبندی به قرنطینه خانگی، گفت: «گمان می‌کنم شاید لازم باشد وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی دست به کار ساخت ویدئویی شود که در آن همه هنرمندان سرشناس لزوم خانه‌نشینی و قرنطینه خانگی را به طرفداران و شنوندگان و بینندگانشان گوشزد کنند. لازم است شهرداری‌ها بیش از آن‌چه اکنون هست و در همه نقاط، اقدام به نصب بیلبوردهایی با مضمون لزوم خانه‌نشینی و تاثیر آن در پیشگیری از گسترش ابعاد فاجعه نمایند. لازم است که رادیووتلویزیون پخش آن‌چه را می‌توان به تعویق انداخت، متوقف و اقدام به تولید و پخش برنامه‌هایی ویژه این روزگار پُردرد کند، از خطرات ویروس کرونا برای مردم بگوید و آن‌ها را آگاه سازد. آگاهی دادن به مردم و آشنا کردن آن‌ها با آن‌چه در حال وقوع است از اهمیت بسیاری برخوردار است و چیزی که امروز نیازمندش هستیم آگاهی دادن به مردم در سطحی گسترده و بسیار وسیع است.»
نقش فضای مجازی در جبران خلا ناشی از تعطیلی فعالیت‌های فرهنگی و هنری
«در شرایطی که اکثر افراد پایبندی به قرنطینه خانگی را پذیرفته‌اند و خانه‌نشینند، سرهای غالبا در گوشی‌های همراه و اهدای بسته ۱۰۰ گیگابایتی اینترنت رایگان از سوی وزارت ارتباطات به کاربران خدمات اینترنت ثابت نشان‌دهنده این است که ما وارد عرصه جدیدی شده‌ایم»، این بخشی از صحبت رضا مهدوی است در توضیح نقش و اهمیت بیش از پیش فضای مجازی در شرایط کنونی.
رضا مهدوی نوازنده سنتور، منتقد، پژوهشگر و برنامه‌ساز رادیووتلویزیون با اشاره به نقش فضای مجازی در جبران خلا پیش‌رو گفت: «در وضعیت فعلی که افراد به صورت خودجوش در فضای مجازی دست به خلق اثر می‌زنند هم‌گامی دولت با این فضا می‌تواند بسیار مفید فایده باشد. در شرایطی که اکثر افراد پایبندی به قرنطینه خانگی را پذیرفته‌اند و خانه‌نشینند، سرهای غالبا در گوشی‌های همراه و اهدای بسته ۱۰۰ گیگابایتی اینترنت رایگان از سوی وزارت ارتباطات به کاربران خدمات اینترنت ثابت نشان‌دهنده این است که ما وارد عرصه جدیدی شده‌ایم و دولت با ساختار سنتی خود عموما از فضای واقعی بدنه جامعه که می‌توان نمودش را در فضای مجازی دید عقب مانده است.»
مهدوی با تاکید بر نقش فضای مجازی در گذر از وضعیت فعلی ادامه داد: «نکته دیگر این است که دولت بودجه‌ای در اختیار ندارد و در اسفندماه تمامی وزارتخانه‌ها بودجه‌هایشان را که به صورت واقعی هم دریافت نمی‌شود و نهایتا ۸۰ تا ۸۵ درصدِ عددِ مصوب است خرج امور سالیانه‌شان کرده‌اند و تا بخواهند اتاق فکرهایشان را به کار بیندازند و سفارشی به هنرمندی دهند زمان از دست رفته است. از آن سو ببینید به عنوان مثال رضا صادقی چه ویدئو زیبایی تولید و صداوسیما نیز از آن استقبال و پخشش می‌کند یا نوازندگانی که قطعاتی را به طنز اجرا می‌کنند و گروه‌هایی که خودجوش عمل می‌کنند و اگرچه شهرتی آن‌چنانی ندارند اما در فضای مجازی مورد استقبال قرار می‌گیرند. همه این مثال‌ها نشانگر این است که دولت‌ها باید تصدی‌گری را کنار بگذارند، آرام‌آرام عقب بکشند و تنها نظارت و حمایت کنند.»
این مولف و مدرس موسیقی با تاکید بر کمبود بودجه دولتی و اشاره به این نکته که «جشنواره موسیقی فجر سه سال است بودجه‌ای یکسان دریافت می‌کند و نمی‌توانیم انتظاری داشته باشیم» گفت: «این بخش خصوصی است که باید از جوانانی که خود را در فضای مجازی به آزمون‌وخطا می‌گذارند حمایت کند. فضای مجازی فرصتی بسیار خوب برای سبک‌وسنگین کردن خطاها و رسیدن به جایگاه‌های بهتر است. وضعیت فعلی، بحرانی است که نیمی از جهان را دربرگرفته است و هر چند در آینده از بین خواهد رفت اما تا پیش از آن، از چندی قبل تا یک یا دو ماه آینده، افراد را ناچار به بودن در حصار خانگی کرده و می‌کند، کاروکاسبی‌ها را خوابانده و می‌خواباند و همه مشاغل را در عرصه‌های مختلف تحت‌الشعاع قرار داده و می‌دهد. بسیاری از افراد در خط مقدم این بحرانند مانند جامعه پزشکی و هنرمندان نیز می‌توانند به گونه‌ای دیگر پای کار باشند و برای نشاط‌آفرینی در جامعه دست به خلق اثری بزنند که متفاوت از کارهای گذشته‌شان باشد. این آثار نباید کلیشه‌ای، خموده، تخت و یکسان باشد و باید به سمت تولید آثاری مهیج، شورآفرین و امیداَفزا حرکت کرد. امیدی که کاذب نیست و حقیقی است.»
مجری و کارشناس برنامه «شب موسیقی» از مجموعه برنامه «شب‌های هنرِ» شبکه چهار سیما با تاکید بر این که امیدواری به گذر از بحران فعلی نه امیدی کاذب که امیدی حقیقی است، ادامه داد: «امید ما به پایان گسترش و شیوع ویروس کرونا و متوقف شدن چرخه انتقال آن است اما با نگاهی به آمار کشته‌شدگان تصادفات جاده‌ای در نوروزِ هر سال می‌توان از خود پرسید آیا آن عدد قابل مقایسه با کشته‌شدگان ویروس کرونا هست؟ قطعا بیشتر است اما کشته‌شدگان این ویروس چون در یک بازه زمانی فشرده از دست رفته‌اند و بر روی اعداد و ارقام حاصل از آن تمرکز کرده‌ایم برایمان استرس‌زا شده است. در مجموع فضای رعب‌آوری که حول این ماجرا شکل گرفته است بر فضای واقعی آن می‌چربد و این که ما بتوانیم این مسئله را در داستان، در شعر، در ترانه، در موسیقی، در فیلم‌های کوتاه ۱۰۰ ثانیه‌ای و... نشان دهیم ارزشمند است و اندکی از نگرانی موجود می‌کاهد. این که هنرمندی بتواند برای لحظه‌ای مردم را از نگرانی برهاند کار بزرگی است و ما نباید آن را کوچک بینگاریم. البته که انجام چنین کاری قابلیت و توانایی می‌خواهد و این طور نیست که بتوان با بخشنامه و بسیجِ عمومیِ هنرمندان انجامش داد. چرا که تجربه نشان داده است این‌گونه هیچ‌گاه اتفاق خوبی رخ نمی‌دهد اما همین که هنرمندانِ دغدغه‌مند کاری در این زمینه انجام می‌دهند که به فضای مجازی وارد می‌شود و یا با استقبال مواجه می‌شود یا خیر ارزشمند است و کاری که مورد استقبال قرار می‌گیرد قطعا تاثیرگذاری خود را خواهد داشت.»
دولت، معاونت هنری و دفتر موسیقی چه می‌توانند کنند؟
دولت، وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی، معاونت هنری و دفتر موسیقی برای جبران خسارت‌های واردشده به اهالی موسیقی چه می‌توانند کنند؟ این سوال بی‌پاسخی است که از اندیشیدن به آن نیز گریزی نیست.
داود گنجه‌ای، مدیر آموزشگاه موسیقی گنجه‌ای در پاسخ به این سوال گفت: «اگر به سایت خانه موسیقی مراجعه کنید می‌بینید که مدیرعامل محترم خانه موسیقی نیز گفته‌اند که دغدغه جدی خانه موسیقی معیشت هنرمندان است و دولت باید برای آن چاره‌ای بیندیشد. در عرصه موسیقی به عنوان مثال برگزارکنندگان کلاس‌های آموزشی و مدیران آموزشگاه‌ها که ارتزاق‌شان از راه تدریس بوده است خسارت بسیاری دیده‌اند و وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی و معاونت هنری قطعا تمهیداتی برای جبران این خسارت اندیشیده یا می‌اندیشند. دولت اعلام کرده است به طبقات آسیب‌پذیر کمک خواهد کرد و کمکی که می‌تواند انجام دهد این است که به تبعیت از قانون جهانی و مانند تمام دنیا مبلغی به آن‌ها که درآمدشان قطع شده است پرداخت کند. در تمام دنیا وقتی چنین اتفاقی می‌افتد و افراد به قرنطینه خانگی تشویق می‌شوند باید مطابق قانون نیازهای مالی‌شان برطرف شود. اگر بخواهیم با نگاهی خوش‌بینانه بنگریم می‌توانیم بگوییم دولت ما نیز در حد مقدوراتش در حال انجام کارهایی است و امیدواریم خداوند ما را از شر این ویروس نجات دهد.»
کیوان ساکت: برای جبران زیان وارده به اهالی موسیقی، دولت باید درصدی را که قرار بود از درآمد کنسرت‌های موسیقی کسر شود، نادیده بینگارد. همچنین توقع ما این است که سالن‌های دولتی در سال آینده تخفیف‌هایی را برای هنرمندان عرصه موسیقی ملی در نظر بگیرند. دشواری‌ها و سختی‌های کسب مجوز نیز باید اندک‌تر شود تا شاید مجموع این‌ها بخشی از رنجی را که به واسطه شیوع این ویروس مهلک به جامعه ما و در پی آن به اهالی موسیقی وارد آمده است جبران سازد
این موسیقی‌دان پیشکسوت در مورد آموزشگاه موسیقی گنجه‌ای نیز گفت: «من هیچ‌گاه در کلاس‌هایم شهریه نگرفته‌ام و هر کسی شاگرد من بوده و هست، کسانی که اکثرا در رده‌های بالا فعالیت می‌کنند، این را می‌دانند. در برابر اصرارها نیز می‌گویم حداقل شهریه‌ای را بپردازید که شاگردِ شاگردِ شاگردِ من برای کلاس‌هایش می‌گیرد چون احتیاجی ندارم و پس‌اندازی هست که از آن مصرف می‌کنم. دنیا را هم جور دیگری می‌بینم و نگاهم عرفانی‌ست. مسئله اصلی اعتماد است که باید وجود داشته باشد و هر کسی باید در این زمینه وظیفه خود را انجام دهد. آقای وزیر باید افرادی را از اصناف گوناگون خانه سینما، خانه موسیقی، خانه تئاتر و... دعوت کند و از آن‌ها بپرسد مشکلات‌شان چیست و هیچ‌کدام نباید فراموش کنیم : صدها فرشته بوسه بر آن دست می‌زنند/ کز کار خلق یک گره بسته وا کند.»
کیوان ساکت آهنگساز، نوازنده تار و سه‌تار، نویسنده و هنرآموز دانشگاه در همین مورد، توضیح داد: «به گمان من، دولت بایستی نه تنها در خصوص فعالین عرصه هنر که در مورد تمامی مردم، اخذ مالیات را در این چند ماه فراموش کند. آب و برق و گاز را مجانی کند تا مردم در خانه بمانند و هم دغدغه پرداخت قبوض را نداشته باشند و هم نظافت و شست‌وشو را به راحتی انجام دهند. یارانه بسیار ناچیز چهل‌وپنج هزار و پانصد تومانیِ متعلق به قشر کم‌درآمد که در مقایسه با کمکی که کشورهای پیشرفته به مردم خود می‌کنند بسیار ناچیز است، دست‌کم باید ۲۰ یا ۳۰ برابر افزایش یابد و در این مدت به آن قشر کم‌درآمد که توان اقتصادی‌شان در پی ورود این مهمان شوم ناخوانده یا ضعیف‌تر شده یا از دست رفته است، پرداخت شود.»
ساکت با اشاره به تمهیداتی که می‌توان برای جبران ضرر واردآمده به اهالی موسیقی اندیشید، افزود: «دولت باید درصدی را که قرار بود از درآمد کنسرت‌های موسیقی کسر شود، نادیده بینگارد. به ویژه در مورد کنسرت‌های موسیقی سنتی و ملی که به دلیل ویژگی‌های موسیقایی‌شان شنوندگان کم‌تر ولی آگاه‌تری دارند زیرا درک کردن و لذت بردن از این نوع موسیقی نیازمند تربیت شنیداری بیشتری‌ست. همچنین توقع ما این است که سالن‌های دولتی در سال آینده تخفیف‌هایی را برای هنرمندان عرصه موسیقی ملی در نظر بگیرند. دشواری‌ها و سختی‌های کسب مجوز نیز باید اندک‌تر شود تا شاید مجموع این‌ها بخشی از رنجی را که به واسطه شیوع این ویروس مهلک به جامعه ما و در پی آن به اهالی موسیقی وارد آمده است جبران سازد.»
او در مورد برنامه‌هایی که در اسفند ۹۸ و فروردین ۹۹ قصد برگزاری آن‌ها را داشت نیز توضیح داد: «هم در ماه پایانی سال قصد برگزاری چند کنسرت در شهرهای همدان و تبریز و جزیره کیش را داشتیم که به دلیل ورود و گسترش ویروس کرونا کنسل شد و هم سفرهایی خارجی از جمله تور اروپا و کانادا پیش رویمان بود که به دلیل همین بیماری که کم‌کم جهانگیر شده دو ماه عقب افتاده است.»
هنرمندان هم بخشی از همین مردم هستند
مهدوی نیز در همین زمینه، گفت: «در رابطه با کسبه و صنوف مختلف شاهد شکل‌گیری حرکت‌هایی هستیم. از جمله صاحبان ملکی که دریافت اجاره را به تعویق انداخته‌اند و ظاهرا دولت در حال برنامه‌ریزی برای بررسی و محاسبه میزان خسارت کسبه است تا به گونه‌ای جبرانش کند، جبرانی که بخشی از آن می‌تواند از طریق به تعویق انداختن دریافت مالیات صورت گیرد. نمی‌دانم در عرصه فرهنگ‌وهنر آیا وزارت ارشاد می‌تواند آماری به دست آورد که به عنوان مثال آموزشگاه‌های موسیقی تعطیل‌شده چه میزان خسارت دیده‌اند. آموزشگاه‌هایی که ۹۰ درصدشان اجاره‌ای‌اند یا می‌تواند کمکی به پنج هزار معلم بیکارشده موسیقی و این دست موارد کند یا خیر. من نمی‌دانم با وضعیت اقتصادی فعلی که دولت در آن به سر می‌برد و فشارهایی که تحمل می‌کند می‌تواند خسارت اهالی فرهنگ‌وهنر را جبران کند یا خیر. جبران‌کردنی که طبیعتا دشوار است چون خسارت، خسارتی سنگین است و به لحاظ اقتصادی فضایی شکل‌گرفته که سابقه نداشته است.»
او با اشاره به خوش‌بینی‌اش نسبت به قابل جبران بودن این خسارت تصریح کرد: «مردم در این مدت تحت فشار و در قرنطینه خانگی بوده‌اند در نتیجه شاید در آینده و پس از فروکش کردن بحرانی که در آن هستیم، به عنوان مثال از خرید کردن یا حضور در برنامه‌های جمعی مانند کنسرت‌های موسیقی استقبال کنند و بخشی از این خسارت این گونه جبران شود اما قطعا هنرمندان می‌دانند که باید در کنار مردم تحمل کنند. مردم خسارت دیده‌اند و هنرمندان نیز لاجرم خسارت می‌بینند مگر این که بودجه‌ای خاص یا وام جهانی خاصی وارد کشور شود و دولت بتواند مبلغی را به حساب همه افراد واریز کند که بعید می‌دانم چنین اتفاقی رخ دهد. در هر صورت ما در زندگی روزمره‌مان باید منتظر هر اتفاقی باشیم. کشور ما همواره آبستن حوادث مختلف بوده است و سال ۹۸ برای ما سالی بد و همراه با خسارت به اشکال گوناگون بود. بالاخره هنرمندان نیز جزئی از این جامعه‌اند و باید خود را در کف خیابان و در قیاس با پایین‌ترین سطوح جامعه نیز ببینند، نه فقط در قیاس با بالاترین سطوح و می‌بایست نگاهی بیابینی داشته باشند و بدانند چه فشاری بر جامعه وارد شده و چگونه گذشته است و بدانند که بر آن‌ها نیز می‌گذرد و چاره‌ای جز تحمل نیست.»
دیدگاه تان را بنویسید