تاثیر ورزش بر سیستم ایمنی: تقویت یا سرکوب؟

شاید بسیاری از ما این حرف را از دیگران شنیده باشیم که ورزش شدید، سیستم ایمنی را تضعیف کرده و راه را برای ورود پاتوژن‌ها و بیماری‌ها باز می‌کند. جان کمپل، استاد علوم بهداشت دانشگاه باث و یکی از نویسندگان مقاله‌ی مروری تاثیرگذاری است که در سال ۲۰۱۸ در مجله‌ی Frontiers in Immunology منتشر شد. او می‌گوید:

بعدتر مشخص شد که در این مطالعات به‌شدت روی تشخیص خود دوندگان از علائمی که داشتند، تکیه شده بود. در بررسی‌هایی که با استفاده از آزمایش‌های آزمایشگاهی روی دوندگان ماراتن پس از مسابقه انجام شد، عفونت تنفسی واقعی در تعداد کمی از آن‌ها تأیید شد. درعوض، بیشتر آن‌ها دچار تحریک مجاری هوایی یا دیگر وضعیت‌های غیرعفونی بودند. مطالعات پیگیری نشان داد که درواقع، دوندگان ماراتن و دیگر ورزشکاران ورزش‌های استقامتی، روزهای کمتری در سال بیمار هستند و این امر نشان می‌دهد سیستم ایمنی آن‌ها به‌وسیله‌ی ورزش سرکوب نشده بلکه ورزش موجب تقویت سیستم ایمنی آن‌ها می‌شود. از آن زمان، پژوهش‌های زیادی روی انسان‌ها و حیوانات انجام شد و این ایده را تقویت کرد. برای مثال مجموعه آزمایش‌ها انجام‌شده روی موش‌ها که نتایج آن‌ها در سال ۲۰۰۵ در مجله‌ی Brain, Behavior, and Immunity منتشر شد، نشان داد که اگر جوندگان به‌مدت چند هفته و برای حدود ۳۰ دقیقه در روز به آرامی بدوند، احتمال بقای آن‌ها پس از ابتلا به آنفلوانزای جوندگان بیشتر از موش‌هایی است که این تمرین را نداشته‌اند.

در همان زمان، برخی از پژوهش‌ها نشان دادند که تمرین ورزشی شدید ممکن است به‌طور موقت و بالافاصله پس از ورزش، پاسخ سیستم ایمنی را کاهش داده و پس از ورزش ما را در معرض خطر ابتلا به عفونت‌های فرصت‌طلب قرار دهد. این احتمال با ‌عنوان «تئوری پنجره‌ی باز» شناخته می‌شود و متکی‌بر آزمایش‌های انجام‌شده روی حیوانات و انسان‌ها است که نشان می‌دهد سلول‌های ایمنی بالافاصله پس از ورزش شدید وارد جریان خون شده و سپس به‌طور ناگهانی ناپدید می‌شوند و احتمالا درنتیجه‌ی استرس ورزشی می‌میرند. به‌نظر می‌رسید که این ناپدید شدن موجب شود ما سطوح پایین‌تری از سلول‌هایی را داشته باشیم که عوامل بیماری‌زا را شناخته و با آن‌ها مبارزه می‌کنند و به این ترتیب، فرصتی برای تهاجم آن‌ها به بدن فراهم می‌شود.

البته بار دیگر آزمایش‌های بعدی توضیح دیگری ارائه داد. در آزمایش‌هایی که روی جوندگان انجام شد، دانشمندان برخی از سلول‌های ایمنی را با استفاده از رنگ فسفرسانس علامت‌گذاری کردند و سپس حیوانات را مجبور کردند که تا حد خستگی، بدوند. پس از دویدن، همان‌طور که انتظار می‌رفت، سطوح سلول‌های درخشان در جریان خون آن‌ها ناگهان افزایش یافت و سپس کم شد. اما مسئله‌ی مهمی که پژوهشگران به آن پی بردند این بود که درواقع تعداد کمی از سلول‌ها از بین رفته بودند. چیزی که رخ داده بود این بود که این سلول‌ها به ریه‌ها، روده‌ها و دیگر قسمت‌های بدن حیوانات رفته بودند که بیشتر دربرابر حملات عوامل بیماری‌زا در جریان ورزش آسیب‌پذیر هستند. سلول‌های ایمنی پس از چند ساعت نگهبانی در این مناطق به گردش خون بازگشتند. این امر نشان داد که روش آمادگی سلول‌های ایمنی برای مقابله‌با عوامل بیماری‌زا تغییر کرده بود ولی جمعیت آن‌ها کم نشده بود.

به‌طور مشابه، مطالعه‌ای که سال گذشته منتشر شد، نشان داد وقتی بالافاصله پس از حرکات شدید ورزشی به موش‌ها میکروب تزریق می‌شد، آن‌ها در مقایسه‌با حیوانات بدون تحرک ازنظر مبارزه با عفونت عملکرد بهتری داشتند. نتایج تجزیه‌و‌تحلیل مولکولی نشان داد سلول‌های ایمنی موش‌های فعال اطراف پاتوژن‌ها را گرفته بودند درحالی‌که سلول‌های ایمنی حیوانات گروه بی‌تحرک حالت پراکنده‌تری در بافت داشتند.

بنا به‌گفته‌ی جیمز ترنر یکی دیگر از اساتید دانشگاه باث، پژوهش‌های انجام‌شده درزمینه‌ی ورزش و سیستم ایمنی به ما می‌گوید که شواهد معتبری دراین‌زمینه موجود نیست که ورزش مستقیما موجب افزایش احتمال بروز عفونت ویروسی شود. او نتیجه‌گیری کرد که با وجود نگرانی درمورد ویروس کرونا، ورزش کردن خطری ندارد و درواقع، حتی خطر ابتلا به عفونت را کاهش می‌دهد.

البته باید بدانید که اگر مدت زمان طولانی است که ورزش نمی‌کنید، شرایط حاضر ممکن است زمان ایده‌الی برای آغاز یک روال ورزشی سخت و خسته‌کننده نباشد. در مطالعه‌ی دیگری که روی موش‌ها انجام شده بود، نشان داده شد که علائم آنفلوانزا در گروهی از حیوانات که قبل‌از بیماری به‌مدت چند هفته به‌شدت می‌دویدند، نسبت‌به موش‌هایی که به‌طور متوسط می‌دویدند، شدیدتر و ماندگارتر بود. البته این اختلاف اندک بود. جفری وودز، استاد دانشگاه ایلینوی که به مطالعه‌ی ورزش و ایمنی مشغول است و مطالعه‌ی انجام‌شده روی موش را هدایت کرده است، می‌گوید:

یادتان باشد که هنگام ورزش نیز بهداشت را رعایت کنید. دست‌های خود را قبل و پس از ورزش بشویید؛ اگر احساس بیماری می‌کنید، تمرینات خود را کوتاه کنید؛ از ورزش کردن با کسانی که دچار علائم بیماری هستند، اجتناب کنید و قبل از استفاده از وسایل ورزشی عمومی، آن‌ها را با دستمال مناسبی پاک کنید. در مطالعه‌ای که در سال گذشته منتشر شد، گزارش شد که عوامل بیماری‌زا در سطوح حدود یک‌سوم از اماکن ورزشی مورد بررسی وجود دارد.