[سوگل دانائی] مدت‌ها بود که جلوی درش را با سطل زباله مکانیزه و کانکس و گلدان‌های سفالی بزرگ پوشانده بودند تا کمتر جلب توجه کند. ساختمانی که روزگاری محفل طنزنویسان برجسته کشور بود و خروجی این محافل هم می‌شد مجله‌ای با درون مایه فکاهی و طنز که تا سال‌های دهه ٥٠ شمسی نامی آشنا برای علاقه‌مندان به این جریان بود. نشریه‌ای به نام «مجله توفیق». ساختمانی که از آن حرف می‌زنیم، اما یک درش رو به خیابان سپه‌سالار و بود و در دیگرش در خیابان صف و حدفاصل خیابان بخارا. مشهور بود به داشتن آجرهای سه سانتی قهوه‌‌ای‌رنگ و تابلویی به رنگ آبی آسمانی که رویش حک شده بود: «چاپخانه رنگین». ساختمان مجله توفیق که چهار دهه بعد از انتشار آخرین شماره‌اش به شرکت سهامی چاپ رنگین واگذار شده، درحال تخریب است. تخریبی بی‌سروصدا و بدون اطلاع بسیاری از نهادهای شهری و میراثی.
بنایی که هر لحظه فرو می‌ریزد
کمتر از یک ماه است که زمزمه‌های تخریب ساختمان مجله توفیق در رسانه‌ها پیچیده است، زمزمه‌هایی که به نوعی حرف‌های سرایدار ساختمان مجله با یکی از رسانه‌ها آغازگر آن بود. زمزمه‌هایی که در آن به‌کرات واژه «فرو ریختن» به گوش می‌رسید. او در مکالمه‌اش با خبرنگاران چندین بار تکرار کرده بود که ساختمان درحال فروریختن است و من هم نباید اینجا بمانم چه برسد که بخواهم بگذارم دیگران هم به آن وارد شوند. سرایدار مجموعه همچنین به ایسنا اعلام کرده بود که در طول سال‌هایی که اینجا بوده شنیده که این ساختمان را حدود ۹۰سال قبل ساخته‌اند و از اواسط دهه ۳۰ چاپخانه بود تا حدود ۲۷سال و بعد از آن هم انبارِ چاپخانه شده است. برای تخریب چند بار میراث فرهنگی مخالفت کرد، اما شنیدم که گویا آن هم دارد راضی می‌شود.
واکنش مدیریت شهری به این اتفاق
بعد از اظهارنظر سرایدار مجموعه، نخستین بار شهردار منطقه ١٢ بود که به تخریب توفیق واکنش نشان داد. علی‌محمد سعادتی، بیست‌وهشتم بهمن ماه یعنی دقیقا یک روز بعد از انتشار خبرهای تخریب ساختمان در توییتر خود مطلبی را نوشت که به نوعی نقیض تخریب بنا بود: «مایلم به آگاهی برسانم، از سوی شهرداری منطقه ۱۲ تهران، هیچ‌گونه مجوزی برای تخریب و نوسازی ملک «هفته‌نامه توفیق» واقع در خیابان صف صادر نشده است و مالک آن براساس ارزش‌های تاریخی و اجتماعی بنا مجاز به مرمت و بهسازی آن خواهد بود. در این مسیر ما حامی همه پاسداران واقعی ارزش‌های شهر هستیم.»
توفیق تنها نیست
ساختمان مجله توفیق اما تنها ساختمان مدیریت شهری و «میراث معاصر» شهر تهران نیست که اظهارات ضد و نقیضی درباره وضع آن مطرح می‌شود. چندی پیش شهرداری تهران اعلام‌کرد که «عمارت اقدسیه» را به فروش گذاشته است، زیرا معتقد است این بنا ارزش میراثی چندانی ندارد. ساختمان معروف خیابان ایتالیا، عمارت دیگری است که این‌بار مالک آن رضایت به تخریبش دارد، زیرا معتقد به ارزشمندبودن آن از جنبه میراثی نیست. اما شاید بتوان نقطه مشترک فرجام این بناهای معاصر در پایتخت را در همین عبارات جست‌وجو کرد: «میراثی بودن» و «ارزشمند بودن». عباراتی که به نظر می‌رسد نهادهای زیربط و گاه خود مالکان در آن اتفاق نظر ندارند. علی اعطا، سخنگوی شورای شهر تهران در واکنش به این مسأله و این ادعا به «شهروند» می‌گوید: «دو هفته گذشته طرحی را در شورای شهر تهران به‌عنوان طرح «الزام شهرداری تهران به ارایه لایحه حفاظت از میراث معماری معاصر» به تصویب رساندیم که یک فوریت طرح تصویب شده است و در نوبت بررسی شدن در صحن قرار دارد، همچنین بعد از بررسی به کمیسیون مربوطه ارجاع داده می‌شود و پس از بررسی کمیسیون مجددا در صحن بررسی می‌شود.»
به گفته سخنگوی شورای شهر تهران دیروز هم قرار بود پیش‌نویس این طرح با حضور نمایندگانی از سازمان میراث‌فرهنگی، شهرداری تهران، کارشناسان بین‌حوزه‌ای وزارت راه و شهرسازی و کارشناسان مستقل بررسی شود. این بررسی قرار بود به ارایه راهکاری منتج شود تا بناهایی که در دوره معاصر ساخته شدند، اما ارزش رویدادی یا هنری دارند، در شهر حفظ شوند و تخریب نشوند.
قوانین ناکافی برای میراث معاصر
قوانین ما درحال حاضر برای میراث معاصر ناکافی است. سخنگوی شورای شهر تهران ضمن بیان این ادعا تأکید می‌کند: «قوانینی که درحال حاضر برای شناسایی ارزش بناهای میراث معاصر وجود دارند، ناکافی است. همان‌طور که می‌دانید، مرجع تشخیص بنا میراث فرهنگی است، وقتی مالک یک بنا تصمیم بر تخریب آن می‌گیرد، در شهرداری درخواست پروانه می‌دهد. اگر شهرداری احتمال دهد که بنا ارزشی دارد، چه از نظر معماری، چه از نظر رویدادی و چه از نظر اینکه بنا روزگاری محفلی در شهر بوده، از میراث فرهنگی استعلام می‌کند، میراث با فهرست‌های خود تطبیق می‌دهد و اگر بنا در فهرست‌ها ثبت‌شده نباشد، به شهرداری اعلام می‌کند که تخریب بنا بلامانع است. اگر بگوید بلامانع است، شهرداری نمی‌تواند جلوی تخریب را بگیرد، شهرداری اگر بخواهد بنا را حفظ کند، می‌تواند با مالک رایزنی کند تا بنا را حفظ کند و در قبال آن امتیازاتی به مالک دهد. این مسأله اما همیشه جوابگو نیست، مانند خانه خیابان ایتالیا که شهرداری روند تخریب آن را متوقف کرد تا مالک متقاعد شود. اما در این شرایط درنهایت شهرداری مجبور است پروانه تخریب را صادر کند، در غیراین‌صورت مالک می‌تواند از شهرداری به دیوان عدالت اداری شکایت کند.
معماری بنا نیز واجد ارزش است
طرح تازه بهشت‌نشینان اما قرار است ساختمان‌هایی مانند ساختمان مجله توفیق را حفظ کند. به این صورت که راهکارهای تشویقی ارایه دهدیا شرایطی برای مالکان ایجاد کند که برای به سود رسیدن به تخریب بنا نیندیشند یا آن بناهایی که را می‌شود در فهرست میراثی وارد کرد، با سرعت بالاتری در فهرست‌های سازمان میراث فرهنگی قرار گیرد. اعطا با اشاره به ارزشی که این بنا از جنبه معماری و رویدادی و تاریخی برای پایتخت دارد، می‌گوید: «نوع معماری ساختمان مجله توفیق ازجمله بناهایی است که به لحاظ معماری باید درباره آن بحث شود و نمی‌توان به‌راحتی تصمیم گرفت. معماری این ساختمان ازجمله بناهایی است که در چارچوب بناهای میراث معاصری است که باید در این طرح بررسی شوند.» با این حال ساختمان مجله فکاهی و طنز توفیق که به گفته احمد عربانی، طنزپرداز معاصر حتی ساختمانش هم افراد را به خنده می‌اندازد، همچنان بلاتکلیف است و باید دید با رایزنی‌های مدیریت شهری و میراث فرهنگی چه سرانجامی در انتظار این بناست.
دیدگاه تان را بنویسید