درد ناتمام اعتیاد

۵۵آنلاین :

تاثیرات سوءمصرف مواد به‌ویژه بر همسر و فرزندان فرد معتاد است و اعتیاد می‌تواند تاثیر عمیقی بر فرزندان خانواده بگذارد. علائم‌روانی و جسمی از جمله نگرانی در مورد بار تحمیل‌شده در اثر اعتیاد، نگرانی از رفتار و وضعیت سلامت‌جسمی و روانی فرد معتاد، کاهش ارتباطات‌اجتماعی خانواده، تاثیرات منفی روی ارتباطات بین اعضای خانواده (حساسیت در روابط بین فردی) و علائم‌خلقی یا عاطفی شامل اضطراب، نگرانی، افسردگی، خشم از جمله احساساتی است که می‌تواند در خانواده فرد معتاد وجود داشته باشد.

زندگی با فرد دچار سوءمصرف مواد تنش زاست، زیرا اغلب این افراد به اقداماتی دست می‌زنند که می‌تواند تاثیر نامطلوبی بر زندگی خانوادگی و اعضای خانواده داشته باشد. بنابراین اعضای خانواده از همه گروه‌های‌سنی تحت‌تاثیر قرار گرفته و سطوح بالایی از علامت‌های جسمی و روانی را نشان می‌دهند. مجموعه این عوامل سبب می‌شود که بار مراقبت‌های بهداشتی و روانی از این خانواده‌ها بیشتر و میزان استفاده از خدمات بهداشتی- مراقبتی در این خانواده‌ها چهار برابر بیش از خانواده‌های معمولی باشد. اعضای اصلی این خانواده دچار استرس و فشار‌روانی بسیاری هستند و به‌نظر می‌رسد اولین گام برای کاهش بار استرس آنها ارائه خدمات مشاور‌ه‌ای و روانی خاص است. در واقع مهم‌ترین اقدام کاهش فشارهای تحمیل شده به خانواده به‌دلیل اعتیاد است. مصرف موادمخدر در این خانواده‌ها سبب کاهش اعتماد به نفس، انزوای اجتماعی و رفتاری، مشکلات‌اجتماعی، فشارهای مالی، احساس ترس و اضطراب در میان سایر اعضای‌خانواده می‌شود. بنابراین احتمال ابتلای سایر افراد خانواده به افسردگی‌های موقت یا دائم یا برخوردهای پرخاشجویانه را می‌توان از جمله مشکلاتی دانست که ممکن است برای اعضای خانواده معتاد ایجاد شود. باتوجه به رقم قابل‌توجه معتادان، رسیدگی به خانواده‌های آنها از نکاتی است که هرگز نباید به فراموشی سپرده شود. هدف از نگاشتن این متن پرداختن به مشکلات کودکان و فرزندان خانواده‌های معتاد و راه‌های کمک به آنهاست.

محیط آشفته خانواد‌ه های درگیر اعتیاد

محیط‌خانوادگی این کودکان معمولا پر از آشفتگی و اضطراب است و این عامل احساس نیاز و وابستگی آنها به والدین خود را اغلب با ترس و دلهره همراه می‌کند. در واقع کودکان به‌همراه این ترس قد می‌کشند، اما بزرگ نمی‌شوند. آنها در دوران کودکی با هیجانات و احساسات روانی زیادی روبه‌رو می‌شوند و به‌دلیل نبود تربیت مناسب و حمایت کافی از سوی خانواده در مدیریت بحران‌های زندگی تنها می‌مانند. بنابراین آنها در دوران بزرگسالی همواره به‌دنبال امنیت، آرامش و حمایتی هستند که زمان کودکی از آنها دریغ شده است. نوجوان پرورش‌یافته در خانواده‌ معتاد نیز به نسبت نوجوانان معمولی رفتارهای تدافعی شدیدتری از خود بروز می‌دهد که از جمله آنها نادیده گرفتن احساسات خود و انکار وجود مشکلات متعدد در بستر خانواده است. آنها معمولا از مواجهه با واقعیت زندگی خود ترس دارند و گوشه‌نشین و انزوا‌طلب هستند. این عوامل خطر اعتیاد را در نوجوانان به‌شدت بالا می‌برد. بنابراین آنها برای مقابله با احساسات خود دو راه پیش رو دارند یا ظاهرسازی کنند و نشان دهند که هیچ‌مشکلی ندارند و وضعیت کنونی در کنترل مطلق آنهاست یا آنکه شروع به خوددرمانی کنند و در این صورت شاید راه‌ فراموشی مشکلات اعتیاد باشد. خانواده‌های عادی از قابلیت برقراری و حفظ ثبات در نظام خانواده برخوردار هستند، اما پای اعتیاد که به میان می‌آید دیگر به مانند گذشته نمی‌توان مشکلات خانوادگی را سامان داد و مشکلات فرد معتاد وضعیت زندگی خانوادگی را دچار تغییرات عمده می‌کند. از سوی دیگر وضعیت خانوادگی خانواده سبب می‌شود آنها واقعیت زندگی خود را از افراد جامعه و فامیل مخفی نگه دارند. این مخفی کاری به مرور سبب می‌شود که نتوان به وعده‌ها و حرف‌های افراد خانواده اعتماد کرد و کودکان نیز به‌دلیل عدم‌مسئولیت‌پذیری والدین و فراموشی وعده‌ وعید‌ها معمولا به حال خود رها شده و به اصطلاح «گلیمشان را خود از آب بیرون می‌کشند.» مجموعه این عوامل ستاد مبارزه با موادمخدر را برآن داشته تا بسته‌های فرهنگی ویژه مخصوص مصرف‌کنندگان مخدرهای پرخطر را تولید کند و در غالب فیلم‌های آموزش «فرزند پروری» را در اختیار تمام کانون‌ها، دستگاه‌ها و سازمان‌های مردم‌نهاد قرار دهد.

بسته‌ها خوب است، اما کافی نیست

رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران در گفت‌وگو با «آرمان» در ارتباط با مشکلات خانواده‌های معتادان می‌گوید: یکی از موضوعات مطرح شده در حوزه درمان آسیب‌های اجتماعی، همیاری و همکاری خانواده است و زمانی این همکاری بیشتر خواهد شد که آنها اطلاعات بیشتری از شرایط فرد معتاد داشته باشند. حسن موسوی چلک می‌افزاید: همراهی اعضای خانواده بدون اطلاعات کافی از وضعیت معتاد و خانواده اثر مثبتی نخواهد داشت و حتی گاهی آسیب‌زننده است. علاوه بر این خانواده لذتی از این همراهی نخواهد برد. او می‌گوید: یکی از راه‌های همراهی خانواده آن است که مراکز ذی‌ربط توسط مددکار اجتماعی اطلاعات موردنیاز را در وقت مناسب در دسترس اعضای خانواده قرار دهند. موسوی چلک می‌افزاید: گاهی این اطلاعات در قالب سخنرانی، همایش و کارگاه آموزشی در اختیار خانواده قرار می‌گیرد. اگر خانواده امکان حضور در مرکز را نداشته باشند یکی از راه‌ها ارائه این اطلاعات در قالب بسته‌های آموزشی مانند فیلم، تیزر و کتابچه راهنماست. او تاکید می‌کند: در صورت ارائه این اطلاعات اعضای خانواده به میزان بیشتری شرایط فرد معتاد را درک می‌کنند و اطلاعاتی مبنی بر شناسایی انواع اعتیاد، نحوه رفتار اعضای خانواده با فرد معتاد حمایت و اعتماد اجتماعی از خانواده را فرا می‌گیرند. موسوی چلک خاطرنشان می‌کند: این بسته‌های آموزشی سبب می‌شود که اعضای خانواده در اثر استمرار ارتباط خود با فرد معتاد کمتر دچار آزار و اذیت روانی شوند. علاوه براین شناخت نیازهای روانی و اجتماعی فرد معتاد نقش مهمی در چرخه درمان، بازتوانی و بهبود او ایفا می‌کند. او می‌افزاید: ارائه بسته‌های فرهنگی تنها راه کمک به خانواده‌های معتاد نیست به‌ویژه آنکه عوامل متعددی مانند میزان سواد افراد خانواده و فرد معتاد قطعا باید در محتوای بسته‌های فرهنگی لحاظ شود و بسته‌های آموزشی با سطوح اطلاعاتی متفاوت در اختیار آنها قرار گیرد. برخی از معتادان برای چندمین بار به دام اعتیاد می‌افتند و اگر به تمام موارد مطرح شده توجه شود در این صورت این بسته‌ها قادرند کمک بیشتری به اعضای خانواده و فرد معتاد بکنند.

ابهامات فراوانی در ارتباط با طرح وجود دارد

یک مددکار اجتماعی در گفت‌وگو با «آرمان» در ارتباط با این بسته‌های فرهنگی می‌گوید: ستاد مبارزه با مواد مخدر با میانجیگری سازمان‌های مردم نهاد، کانون‌ها و دستگاه‌ها بسته‌های فرهنگی ویژه را در اختیار خانواده‌های معتاد قرار می‌دهد تا تاثیرات منفی اعتیاد بر خانواده و به‌ویژه در مورد فرزندان کاهش یابد. محمد زاهدی‌اصل می‌افزاید: ارائه این بسته‌های تربیتی- فرهنگی از سوی ستاد مبارزه با موادمخدر به خانواده‌ها برای من این سوال را ایجاد کرده که آیا این کار از وظایف ستاد مبارزه با موادمخدر است؟ او می‌‌افزاید: قاعدتا عنوان «ستاد مبارزه با موادمخدر» تداعی‌کننده آن است که این ستاد بیشتر باید در حوزه سخت‌افزاری و چگونگی ورود، توزیع و مصرف موادمخدر وارد عمل شود و تهیه بسته‌های فرهنگی اقدامی نرم‌افزاری است که مسئولیت آن به سازمان‌های تخصصی مانند سازمان بهزیستی، وزارت آموزش و پرورش ، آموزش عالی و وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی برمی‌گردد که در این حوزه مسئولیت قانونی دارند. زاهدی‌اصل می‌گوید: این بسته‌ها باید بتوانند اطلاعاتی را به افراد معتاد بدهند تا آنها در نحوه برخورد با فرزندانشان به میزان بیشتری ملاحظات را رعایت کنند تا کودکان و نوجوانان معصوم آنها تاثیرات کمتری از اعتیاد والدین یا خوهران و برادران بزرگ‌تر دریافت کنند. او می‌افزاید: نفس عمل خوب است، اما اینکه این بسته‌های آموزشی توسط چه افرادی تدوین می‌شوند، حاوی چه مطالبی هستند و این مطالب چگونه باید به خانواده‌ها آموزش‌ داده شوند از نکات مهم در ارتباط با این طرح است. زاهدی اصل ‌خاطرنشان می‌کند: آیا سازمان‌های مردم‌نهاد و نهادهایی که واسطه میان مردم و ستاد برای دریافت این بسته‌های فرهنگی هستند خود در تدوین و تولید محتوای این بسته‌ها نقش و مسئولیتی دارند؟ تلقی ما بر آن است که این سازمان‌ها تخصصی و علمی هستند، اما آیا این سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه‌های مرتبط به موادمخدر تبحر لازم را دارند؟ اساسا توانایی آن را دارند که خانواده‌ها را برای استفاده از این بسته‌های‌آموزشی تشویق و ترغیب کنند و قادرند به فرایند توزیع این بسته‌های آموزی در میان خانواده‌ها توسط کارشناسان و کارگزاران خود سرعت و دقت ببخشند؟ اگر صرفا محتوا و ماهیت این بسته‌ها و توزیع آنها جنبه توصیه، سفارش و نصیحت به خانواده‌ها را داشته باشد آیا موثر واقع خواهند شد و والدین معتاد را به رعایت ملاحظاتی در قبال فرزندانشان مجاب می‌کنند و در نهایت این بسته‌ها تاثیرات منفی اعتیاد را بر فرزندان کاهش می‌دهد؟ او می‌گوید: تمام این موارد نقاط ابهام در این طرح هستند. طبیعتا اصل موضوع خوب است، اما فرعیات به‌نوعی اصل اقدام را تحت‌الشعاع خود قرار می‌دهند. اگر در مورد این کار نکات‌اساسی رعایت نشود و در چگونگی اجرای آن دقت و کارشناسی لازم انجام نگرفته باشد طبیعتا ارائه این بسته نیز مانند بسته‌ها و اقدامات قبلی نه‌تنها نتیجه‌ای نخواهد داشت بلکه هزینه‌هایی نیز به بودجه عمومی کشور تحمیل می‌کند. بنابراین ارائه این بسته‌ها به بحث و تبادل نظر بسیاری نیازمند است و طبیعتا نیازمند بررسی دقیق‌تر و ارائه نظرات ‌کارشناسانه و علمی‌تر است.